Οι αγώνες των οικοδόμων τη 10ετία του 1960
Γράφει ο Γιώργος Βοϊκλής
Εξαιρετικά επίκαιρη η δεύτερη έκδοση, από τις Εκδόσεις Παρασκήνιο, του τόμου με μαρτυρίες παλιών οικοδόμων αγωνιστών με τίτλο Όταν η οργή ξεχειλίζει. Οικοδόμοι: Αποτίμηση των μεγάλων αγώνων. Μικρό χρέος σε εκείνους που έφυγαν. Θυμόμαστε και θυμίζουμε, που εκδόθηκε το 2006 και επανεκδόθηκε πρόσφατα, συμπληρωμένο.
Για το ιστορικό της, μοναδικής στην ελληνική βιβλιογραφία θα λέγαμε, αυτής συλλογής μαρτυριών, διαβάζουμε στο εισαγωγικό κείμενο της έκδοσης:
«Αυθόρμητα γεννήθηκε στις συνειδήσεις και στις καρδιές μιας ομάδας πρωταγωνιστών στη συνδικαλιστική εποποιία 1960-’67, η ιδέα να συγκροτήσουν την Επιτροπή Πρωτοβουλίας. Επιθυμία της Επιτροπής υπήρξε, κατ’ αρχάς, να ανταμώσουμε και να πιούμε ένα κρασί σε μια ταβέρνα. Κατόπιν βγήκε η πρόταση διοργάνωσης μιας συνάντησης με σκοπό να ξαναγυρίσουμε με μια κριτική ματιά στα γεγονότα εκείνου του καιρού. Έτσι, τιμώντας την επέτειο των 43 χρόνων από τη μεγάλη απεργία των οικοδόμων της 1ης του Δεκέμβρη 1960, η Επιτροπή Πρωτοβουλίας παλιών συνδικαλιστών οικοδόμων διοργάνωσε μια ημερίδα στο Αμφιθέατρο της ΓΣΕΕ στις 28 Γενάρη του 2004, με θέμα τους αγώνες των οικοδόμων, τις κατακτήσεις και τα διδάγματα της ιστορίας. Μίλησαν ιστορικοί, παλιοί συνδικαλιστές της ηρωικής Συντονιστικής Επιτροπής και ακολούθησαν παρεμβάσεις από παλιούς και νέους οικοδόμους».
Με βάση το υλικό αυτής της ημερίδας και με την αξιοποίηση αφηγήσεων παλαίμαχων αγωνιστών, αλλά και ντοκουμέντων από τα αρχεία της ΓΣΕΕ και των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) και με επιμέλεια της Κατερίνας Ζωιτοπούλου- Μαυροκεφαλίδου, γράφτηκε αυτό το βιβλίο. Η δεύτερη έκδοσή του συμπληρώθηκε με τις εισηγήσεις των ιστορικών και τις παρεμβάσεις στην παρουσίαση της πρώτης έκδοσής του, τον Ιούνιο του 2006.
Ο τόμος ξεκινάει με ένα ποίημα του Κώστα Κουλουφάκου, δημοσιευμένο στην εφημερίδα Πανοικοδομική, 25/11/1963. Αντιγράφουμε τους πρώτους στίχους:
Απεργία
Στους οικοδόμους της Αθήνας
Έρημες σκαλωσιές, παράλληλοι / σπινθήρες
απ’ τις ατσαλόβεργες δονήσαν τον αγέρα. /
Όρθια τα φτυάρια τρέμουνε. Σωροί-σωροί /
σκληραίνει το χαρμάνι. Οι μπετονιέρες /
ασάλευτες με στόματα / στον ουρανόν ορθάνοιχτα.Γιόμισ’ η ατμόσφαιρα κυμάνσεις υπερήχων./
Βαριά τα βήματα των απεργών στους δρόμους./
Τ’ ακούει η πόλη και τους χαιρετάει/
μ’ όλα της τα παράθυρα…».
Ακολουθούν τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο, με τίτλο Όταν σταμάτησε ο Θεός… συνέχισαν οι οικοδόμοι, που είναι και το εκτενέστερο (σ. 13 -116), περιλαμβάνει εννέα κείμενα: Την εισήγηση του Ηλία Στάβερη στην ημερίδα που προαναφέραμε, με τίτλο Τέκνο της ανάγκης και της οργής. Αποσπάσματα της αφήγησης του Χρήστου Τσεσμελή, προέδρου της Συντονιστικής Επιτροπής Συνεργαζόμενων Σωματείων με τίτλο Έσπασαν το φράγμα της τρομοκρατίας. Τη μαρτυρία του Δημήτρη Πατρέλη, μέλους της Συντονιστικής Επιτροπής, με τίτλο Τίποτα δεν χαρίζεται. Το κείμενο του συνδικαλιστή οικοδόμου Μπάμπη Δρακόπουλου με τίτλο Χαμένοι είναι μόνο οι αγώνες που δεν έγιναν. Τη μαρτυρία του πρώην γραμματέα του Σωματείου Μπετόν Αρμέ Δημήτρη Κουτσούνη με τίτλο Πίσω δεν γυρίζουμε, που αναφέρεται στο πώς κατακτήθηκε από τους οικοδόμους το 7ωρο. Ακολουθεί η ομιλία του ιστορικού Αλκη Ρήγου στη Ημερίδα του 2006 με τίτλο Μέσα στους κοινωνικούς αγώνες δημιουργούνται οι ταξικές συνειδήσεις. Και το πρώτο κεφάλαιο συνεχίζεται με το κείμενο του Γιώργου Οικονόμου, γραμματέα του Συνδικάτου Οικοδόμων Βόλου με τίτλο Δεν μπορούσε να τους σταματήσει τίποτε. Το επόμενο κείμενο, που υπογράφει η αείμνηστη αγωνίστρια της Αριστεράς Μαρία Καραγιώργη, έχει τίτλο Μια κυρία δεν τρέχει στους δρόμους με τους οικοδόμους. Και το κεφάλαιο τελειώνει με τη μαρτυρία του οικοδόμου Απόστολου Παπατσαρούχα από τη Θράκη, με τίτλο Το καμίνι της βιοπάλης.
Αν και οι τίτλοι των κειμένων αυτού του κεφαλαίου είναι εξαιρετικά εύγλωττοι, θα επισημάνουμε τη σημασία τους για το σήμερα παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το κείμενο του Άλκη Ρήγου:
Χωρίς κοινωνικούς αγώνες, χωρίς ισχυρό ταξικό εργατικό κίνημα, η δημοκρατική ζωή συρρικνώνεται, αποστεώνεται, καταλήγει σε μια τυπική ανά τετραετία διαδικασία,
χάνει όλο το ανοιχτά και συγκρουσιακό της στοιχείο.
Το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο Λαμβάνομεν την τιμήν να αναφέρωμεν… (σ. 119-138) αναφέρεται στις συγκρούσεις των οικοδόμων με την αστυνομία και τις δικαστικές διώξεις των «υποκινητών» τους, όπως τις κατέγραψε ο Τύπος της εποχής.
Το τρίτο κεφάλαιο, με τίτλο Προβληματισμοί και ανησυχίες (σ. 139-192), περιέχει τη συνέχεια των μαρτυρίων του Χρήστου Τσεσμελή και του Δημήτρη Πατρέλη, μια μαρτυρία του Θανάση Γασπαρινάτου για τις συνθήκες δουλειάς των οικοδόμων μετά το 1946, μια έρευνα που επιμελήθηκε ο Μπάμπης Δρακόπουλος για την εξέλιξη της οικοδομικής δραστηριότητας και του συνδικαλιστικού κινήματος των οικοδόμων από το 1947 μέχρι το 1974 και μία έρευνα του Δημήτρη Κατούνη για τα εργατικά ατυχήματα από το 1950 μέχρι το 1964. Το τελευταίο κείμενο του κεφαλαίου, που υπογράφει ο πρώην γ.γ. της ΓΣΕΕ Μήτσος Κωστόπουλος, έχει τίτλο Οι νικημένοι που δεν νικήθηκαν. Μερικά βασικά συμπεράσματα. Στο κείμενο αυτό ο παλαίμαχος συνδικαλιστής τολμάει να θέσει ένα κρίσιμο ερώτημα για το σήμερα και το αύριο του κλάδου των κατασκευών, του οικοδομικού επαγγέλματος και, κατά συνέπεια, του συνδικαλιστικού κινήματος των οικοδόμων. «Στις σημερινές συνθήκες και σε κάποιους τομείς», γράφει, «έχουν περιοριστεί σημαντικά οι ανάγκες του χεριού και αντικατασταθεί με μηχανήματα… Αλήθεια, τι απέγιναν και τι θα απογίνουν αυτά τα εργατικά χέρια που εκτοπίζονται από την παλιά διαδικασία;». Η δική του απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι: «Επομένως, προκύπτει η αναζήτηση ενός νέου, συσπειρωτικού, αγωνιστικού στόχου».
Στο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο Απ’ τη δράση των Σωματείων, από τη ζωή των οικοδόμων (σ. 193-231), περιλαμβάνονται σχετικά ντοκουμέντα, δημοσιεύματα του Τύπου και φωτογραφίες.
Τέλος, στο Παράρτημα που συμπληρώνει τη β’ έκδοση, δημοσιεύονται οι ομιλίες του Αλέκου Καλύβη και της Δήμητρας Λαμπροπούλου στην παρουσίαση της α’ έκδοσης, τον Ιούνιο του 2006 και τέσσερις παρεμβάσεις που έγιναν στη διάρκειά της.
Για την αξία της επανέκδοσης αυτού του βιβλίου και την ανάγκη να διαβαστεί από όσους αναζητούν λύσεις στα σημερινά προβλήματα, θα επικαλεστώ τη σχετική αναφορά της ιστορικού Δήμητρας Λαμπροπούλου στο κείμενό της που προανέφερα:
Για έναν ιστορικό προβληματισμό που έχει επίγνωση ότι συγκρατείται με
κατεύθυνση από το παρόν προς το παρελθόν και αντίστροφα, το ερώτημα
που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην παρατήρηση μιας τέτοιας αναλογίας
είναι με ποιους τρόπους οι άνθρωποι βιώνουν ακριβώς την κοινωνική αλλαγή,
πώς αντιδρούν σε αυτήν, ποιο νόημα της δίνουν, πώς τη χειρίζονται;
Αν επιχειρούν να της προσδώσουν κάποια ειδική κατεύθυνση. Απ’ αυτήν την
άποψη το βιβλίο που έχουμε σήμερα στα χέρια μας…
μπορεί να συμβάλει στη διερεύνηση αυτού ακριβώς του ερωτήματος.
Το Όταν ξεχείλιζε η οργή, λοιπόν, δεν είναι απλώς ένα βιβλίο με συναρπαστικές μαρτυρίες και ντοκουμέντα για τους επικούς αγώνες των οικοδόμων της 10ετίας του 1960, αλλά, ταυτόχρονα, ένα βιβλίο σύγχρονου πολιτικού προβληματισμού.
