Του Κώστα Μελά
Οι περισσότεροι αναλυτές των διεθνών σχέσεων βλέπουν, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, την επιστροφή των ΗΠΑ στην Ευρώπη με την ίδια στρατηγική που είχαν εφαρμόσει από το τέλος του Β΄ ΠΠ και ολόκληρη την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Έχω την εντύπωση ότι αν και φαίνεται να συμβαίνει αυτό, είναι περιστασιακό. Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω. Υπήρχαν ορισμένα βασικά σημεία πάνω στα οποία κτίσθηκε η αμερικανική στρατηγική. Πρώτον, η Δυτική Ευρώπη ήταν η περιοχή που έπρεπε να βρίσκεται υπό την απόλυτη κυριαρχία των ΗΠΑ προκειμένου να επιτευχθεί η αντιμετώπιση του εξωτερικού εχθρού – Σοβιετική Ένωση. Δεύτερον, παρότι και η περιοχή της Ασίας είχε μεγάλο ενδιαφέρον, η περιοχή της Δυτικής Γερμανίας ήταν το πιο σημαντικό σημείο του πλανήτη δεδομένου ότι εκεί μπορούσε να χαθεί ο Ψυχρός Πόλεμος σε μια ημέρα. Τρίτον, οι δυτικές χώρες, νικήτριες και ηττημένες, ήταν τόσο εξουθενωμένες οικονομικά και στρατιωτικά που δεν μπορούσαν να αποτελέσουν αξιόπιστο αντίπαλο στον εχθρό.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ κατάρρευση της Σ.Ε. το 1989 εκλείπει αυτή η στρατηγική. Θεώρησαν ότι εξέλειπαν οι κίνδυνοι στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αναδιάταξαν τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ μειώνοντας αισθητά τη στρατιωτική παρουσία τους και ανάθεσαν την οικονομική διαχείριση της ηπείρου στην ΕΕ με απόλυτο επικεφαλής τη Γερμανία (μετά την ενοποίησή της το 1992). Οι ΗΠΑ πίστεψαν ότι παράλληλα με τη μονοκρατορία τους, το ευρωπαϊκό ζήτημα ασφαλείας έχει λυθεί και δεν πρόκειται να δημιουργήσει προβλήματα στο μέλλον. Βεβαίως, όπως αποδείχτηκε, τα γεγονότα δεν εξελίχθηκαν όπως τα είχαν φανταστεί οι ΗΠΑ. Παρόλα αυτά οι ΗΠΑ είχαν απολύτως δίκιο όταν έστρεψαν την προσοχή τους στην περιοχή της Ν και ΝΑ Ασίας όπου οι διαδικασίες της αμερικανικής εμπνεύσεως Παγκοσμιοποίησης ώθησαν στην ανάδειξη πρωταρχικά της Κίνας αλλά και των υπολοίπων χωρών της περιοχής σε απόλυτους πρωταγωνιστές των πλανητικών εξελίξεων. Οι απέραντες γεωγραφικές περιοχές, ο μεγάλος όγκος του πληθυσμού, η τεράστια εισροή δυτικών κεφαλαίων και τεχνολογίας (μέσω των πολυεθνικών επιχειρήσεων) δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ, τεχνολογικό εκσυγχρονισμό των οικονομιών τους που κατέστησε τις χώρες της περιοχής σε βασικούς παραγωγούς και εξαγωγείς προϊόντων και υπηρεσιών. Μοιραία αυτές οι οικονομικές εξελίξεις μετατράπηκαν και σε γεωπολιτικές αλλαγές αναφορικά με τον πλανητικό καταμερισμό ισχύος.
Το αντίθετο συνέβη στην Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές χώρες μέχρι και το 1945 λειτούργησαν πολιτικά με την εχθρότητα μεταξύ των κυρίαρχων κρατών της για τον πολύ απλό λόγο ότι οι ευρωπαϊκές χώρες ήταν και μεγάλες δυνάμεις. Τα συμφέροντά τους επεκτείνονταν πέρα από τα σύνορα της γηραιάς ηπείρου και ως εκ τούτου οι κινήσεις τους, οι ενέργειές τους, οι πόλεμοι στους οποίους εμπλέκονταν είχαν επιπτώσεις και σε άλλες περιοχές της υφηλίου.
Στις ΗΠΑ είναι κοινός τόπος μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων ότι η ανάγκη να βοηθηθεί η Ουκρανία στο να αμυνθεί έναντι της Ρωσίας δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να την κάνει να χάσει τον βασικό της στόχο που είναι η Λ.Δ. της Κίνας. Απλά οι ΗΠΑ θεωρούν τη Ρωσία μια δύναμη σε πτωτική πορεία και την Κίνα σε συνεχή άνοδο
ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ευρωπαϊκές δυνάμεις υποβιβάστηκαν σχεδόν σε δευτερευούσης σημασίας δυνάμεις. Η αδυναμία τους να διαδραματίσουν ρόλο παγκόσμιας δύναμης και η ανάδειξη των ΗΠΑ σε ηγεμονεύουσα δύναμη του δυτικού κόσμου τις οδήγησε να αποδεχθούν την ομπρέλα ασφαλείας που τους προσέφεραν οι ΗΠΑ να ενταχθούν στο άρμα τους και να διαφοροποιήσουν την έννοια της Realpolitik, την οποία με πάθος μέχρι τότε ακολουθούσαν, εξαφανίζοντας την έννοια της εχθρότητας τοποθετώντας στη θέση της την ανταγωνιστικότητα προβάλλοντας ως raisond’etat τη συνεργασία και οικονομική αλληλεξάρτηση μεταξύ των κρατών. Ουσιαστικά εγκατέλειψαν μέρος του ανύσματος που περιέχει ολόκληρο το φάσμα της Πολιτικής –διάλογο, διαπραγμάτευση, αντιπαράθεση, πόλεμος– και στράφηκαν στη διαχείριση της διαπραγμάτευσης και του συμβιβασμού. Το παζάρι μεταξύ εταίρων προήχθη σε βασική «πολιτική» πρακτική. Η αποπύκνωση του πολιτικού οδηγεί στην παντοδυναμία της πολιτικής διαπραγμάτευσης του οικονομικού, το οποίο προβάλλεται πλέον ως παντοδύναμο. Η πολιτική αγορά, ούσα κουτσουρεμένη, μετατρέπεται με αυτόν τον τρόπο σε οικονομική αγορά. Ο εχθρός μεταμορφώνεται σε οικονομικό ανταγωνιστή. Η ΕΕ λόγω της έλλειψης ισχύος αποποιείται τον ρόλο της κυρίαρχης δύναμης και την ανάγκη ποιούμενη φιλοτιμία, θεωρητικοποιεί την αδυναμία της προφασιζόμενη την εγγενή ειρηνικότητά της. Η ελεύθερη οικονομία της αγοράς στην ακραία φιλελεύθερη εκδοχή της αποτέλεσε εξ αρχής τον ιδρυτικό μύθο της Ε.Ε. Στην παραδοχή αυτή το κράτος είναι απλά ο νυχτοφύλακας που επιβλέπει τη σωστή λειτουργία των νόμων στη βάση των οποίων εξασφαλίζεται η λειτουργία της ελεύθερης αγοράς αφού προηγουμένως με πολιτικές πράξεις το ίδιο το κράτος την έχει δημιουργήσει.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ξαναέφερε στο προσκήνιο το παλαιό σχέδιο των ΗΠΑ, με την εξής έννοια: η εν εξελίξει σύγκρουση έδειξε ότι η Ευρώπη έχει ανάγκη το ΝΑΤΟ το οποίο μπορεί να είναι ισχυρό μόνο με επικεφαλής τις ΗΠΑ. Η Ευρώπη είναι ευάλωτη στρατιωτικά στις εξωτερικές απειλές από χώρες όπως η Ρωσία.
ΜΕΝΕΙ ΝΑ δούμε τον ρόλο που θα αποφασίσουν να παίξουν οι ΗΠΑ στον ευρωπαϊκό χώρο στη σημερινή εποχή. Κατά την άποψή μου είναι δύσκολο να συνεχίσουν να συμμετέχουν όπως έχουν κάνει μέχρι σήμερα. Στις ΗΠΑ είναι κοινός τόπος μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων ότι η ανάγκη να βοηθηθεί η Ουκρανία στο να αμυνθεί έναντι της Ρωσίας δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να την κάνει να χάσει τον βασικό της στόχο που είναι η Λ.Δ. της Κίνας. Απλά οι ΗΠΑ θεωρούν τη Ρωσία μια δύναμη σε πτωτική πορεία και την Κίνα σε συνεχή άνοδο. Για τον λόγο αυτό επιχειρούν να δημιουργήσουν νέες συμμαχίες στην περιοχή του Ειρηνικού και Ινδικού ωκεανού και να ενδυναμώσουν τις παλιές. Οι συμμαχίες AUCUS και QUAD αλλά και η προσπάθεια δημιουργίας οικονομικής συνεργασίας (Comprehensive Strategic Partnership) με τις χώρες της ASEAN και άλλες χώρες του Ειρηνικού δείχνουν το μεγάλο ενδιαφέρον των ΗΠΑ στην περιοχή σε μια προσπάθεια περιορισμού της συνεχούς επέκτασης της Κίνας. Ειδικά μετά την απώλεια της Κεντρικής Ασίας.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ δεν θα έχουν την προσοχή τους στον ευρωπαϊκό χώρο και τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία. Όμως νομίζω ότι θα εξουσιοδοτήσουν –προσεχή σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη– τη Μεγάλη Βρετανία, Πολωνία και Βαλτικές χώρες, να επιβλέπουν το μέτωπο στην Ουκρανία.
Για τις ΗΠΑ η κατάσταση στην Ουκρανία βρίσκεται σε δεύτερο επίπεδο του ενδιαφέροντός τους. Μάλιστα μπορώ να σημειώσω ότι ενώ υπάρχει στρατηγικός σχεδιασμός για την περικύκλωση της Ρωσίας, δεν υπάρχει, δυστυχώς για τους Ουκρανούς, κανένα συγκεκριμένο σχέδιο για την ίδια την Ουκρανία! Φθάνει κανείς να παρακολουθήσει προσεκτικά τις δηλώσεις των Αμερικανών υπευθύνων…
