του Κώστα Μελά*
Κάθε προσχέδιο (σχέδιο) του προϋπολογισμού εμπεριέχει πάντοτε τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας σύμφωνα με την οπτική της εκάστοτε κυβέρνησης. Είναι δηλαδή η ευκαιρία για δημοσιοποίηση τού πώς θα πολιτευθεί η κυβέρνηση το επόμενο έτος χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα μέσα προκειμένου να επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει. Στον πίνακα παραθέτω τις προβλέψεις του ρυθμού μεταβολής μακροοικονομικών δεικτών που περιέχονται στο προσχέδιο.
ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, οι εκτιμήσεις των οικονομικών επιτελείων των ελληνικών κυβερνήσεων, είναι αισιόδοξες επειδή ενσωματώνουν υψηλή ποσότητα «πολιτικής βούλησης». Δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση και το σημερινό οικονομικό επιτελείο. Για τις εκτιμήσεις του 2020 έχει πραγματοποιηθεί η απαιτούμενη προσαρμογή προς την πραγματικότητα (ύφεση -8,2% , έναντι -4,7% στο Πρόγραμμα Σταθερότητας, Απρίλιος 2020), δεδομένου ότι πλέον τα πρόδρομα στοιχεία του γ΄ τριμήνου δεν αφήνουν το οικονομικό επιτελείο να παίζει… κρυφτό χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των γνωστών σεναρίων. Όμως, ακόμη και αυτή η προσαρμογή δεν είναι βέβαιον ότι στο τέλος του έτους θα αντανακλά την πραγματική μείωση του ΑΕΠ, δεδομένου ότι το δεύτερο κύμα της πανδημίας που έχει ενσκήψει μεγαλώνει την υπάρχουσα αβεβαιότητα για το τελευταίο τρίμηνο του 2020. Η πιθανότητα να κινηθεί η ύφεση σε υψηλότερο επίπεδο είναι εφικτή, και αν αυτό συμβεί θα μεταβάλει τα δεδομένα και για το 2021. Όπως σημειώνεται στο προσχέδιο: «Επίσης σοβαρή επιδείνωση των επιδημιολογικών δεδομένων τους εναπομένοντες μήνες του 2020 θα προκαλέσει επιδείνωση του μακροοικονομικού και δημοσιονομικού αποτελέσματος για το 2020 και (λιγότερο) το 2021».
Τώρα οι προβλέψεις για το 2021 του Υπουργείου Οικονομικών είναι σαφώς πιο αισιόδοξες –μεγέθυνση +7,5% του ΑΕΠ– από τις αντίστοιχες των διεθνών πολυμερών οργανισμών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή +6,0 – ΟΟΣΑ +4,5% – ΔΝΤ +5,1% ). Η κυβέρνηση δηλαδή υιοθετεί τη θεώρηση της ανάκαμψης τύπου V για το 2020, όπου ουσιαστικά το 2021 γρήγορα θα καλυφθεί το χαμένο έδαφος από το κόστος τα πανδημίας και η ελληνική οικονομία θα επιστρέψει γοργά σε μια τροχιά μεγέθυνσης.
Η πρόβλεψη του οικονομικού επιτελείου στηρίζεται πρωταρχικά σε δύο υποθέσεις όπως σημειώνεται στο προσχέδιο:
- «Πρέπει να τονιστεί ότι η αβεβαιότητα στις προβλέψεις τόσο των μακροοικονομικών εξελίξεων, όσο και κατά συνέπεια των δημοσιονομικών αποτελεσμάτων είναι εξαιρετικά υψηλή. Μία περαιτέρω επιδείνωση των επιδημιολογικών δεδομένων σε σχέση με αυτά που συμπεριλαμβάνονται στο βασικό μακροοικονομικό σενάριο θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικά δυσμενέστερο μακροοικονομικό και δημοσιονομικό αποτέλεσμα. Με βάση την πρόσφατη εμπειρία των μηνών Μαρτίου-Σεπτεμβρίου 2020, μία παράταση του επιδημιολογικού φαινομένου μέτριας έντασης (όπως παρατηρείται κατά τους τρέχοντες μήνες), κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2021, με δυσμενέστερες επιπτώσεις στον τουρισμό κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, θα οδηγήσει σε μείωση του ρυθμού ανάπτυξης κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες (από το 7,5% στο 4,5%)».
- «Επιπλέον, η συμβολή στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών κονδυλίων του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility) του Σχεδίου Ανάκαμψης αναμένεται να φτάσει το 2021 το 2% του ΑΕΠ, (αυτό υποδηλώνει ότι χωρίς την ενεργοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης η ανάπτυξη στην Ελλάδα το 2021 θα κυμαινόταν στο 5,5% έναντι του 2020), καταδεικνύοντας τα βραχυχρόνια οφέλη που συμπληρώνουν την επίδραση του Μηχανισμού σε όρους μακροπρόθεσμου μετασχηματισμού της οικονομίας». Το ύψος των εισροών από το συγκεκριμένο Ταμείο υπολογίζεται σε 5,5 δισ. ευρώ (επιχορηγήσεις και δάνεια).
Βλέπουμε ότι, πάλι, περιγράφονται ουσιαστικά δύο σενάρια έστω και αν δεν δηλώνονται ευθαρσώς. Η κυβέρνηση επιλέγει ως βασικό σενάριο το αισιόδοξο, όπως πάντα, αλλά περιγράφει αχνά και ένα δεύτερο για λόγους… αξιοπιστίας.
Τώρα, για τις δύο βασικές υποθέσεις στις οποίες στηρίζεται το προσχέδιο σημειώνουμε:
- Βρισκόμαστε ήδη στο δεύτερο κύμα της πανδημίας στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανό να συνεχίσουν ή και να αυξηθούν τα περιοριστικά μέτρα για τους επόμενους μήνες, στον βαθμό που όλα δείχνουν ότι η πανδημία θα παραμείνει ενεργή μέχρι την άνοιξη, πιέζοντας τις κυβερνήσεις στη λήψη μέτρων. Αυτό σημαίνει ότι μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας θα απέχει για αρκετούς μήνες από μια εικόνα «κανονικότητας». Σε αυτή την περίπτωση η αρχή του 2021 δεν θα είναι εύκολη. Επιπλέον, εάν έχουμε έστω και μέτριου βαθμού περιοριστικά μέτρα μέχρι και την άνοιξη του 2021, τότε δεν είναι δεδομένο ότι θα μπορέσει να επιβεβαιωθεί η εκτίμηση ότι η τουριστική σεζόν του 2021 θα μας επιστρέψει στις προ πανδημίας εποχές. Είναι πιθανό, δηλαδή, η τουριστική δυναμική το 2021 να είναι χαμηλότερη των προσδοκιών και άρα αυτό θα έχει επίπτωση και στη συνολική μεγέθυνση.
- Η αναμενόμενη εισροή των πόρων ύψους 5,5 δισ. ευρώ (2,635 δισ. ευρώ από το Recovery and Resilience Facility, 1,6 δισ. ευρώ από το REACT-EU και 1,272 δισ. ευρώ δάνεια που ειρήσθω εν παρόδω αυξάνουν το δημόσιο χρέος) υπολογιζόμενα ως πρόσθετη επενδυτική δαπάνη για το 2021, μαθηματικά-υπολογιστικά υποστηρίζουν την πρόβλεψη για αύξηση του Ακαθάριστου Σχηματισμού Παγίου Κεφαλαίου (ΑΣΠΚ) κατά 30,0% όπως σημειώνεται στο προσχέδιο. Όμως ακόμη και να έλθουν –προφανώς μετά το α΄ εξάμηνο του 2021– θα πρέπει να απορροφηθούν σε ώριμα επενδυτικά σχέδια του ιδιωτικού τομέα (συγκεκριμένων προδιαγραφών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής), κάτι το οποίο δεν είναι καθόλου βέβαιον, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία των προγραμμάτων ΕΣΠΑ των προηγούμενων χρόνων.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ εκτιμά ότι τα μέτρα ενίσχυσης των εισοδημάτων και της απασχόλησης επίσης θα έχουν σημαντική επίπτωση: «τα νέα μέτρα ενίσχυσης των εισοδημάτων και της απασχόλησης στο πλαίσιο αντιμετώπισης των επιπτώσεων της πανδημίας, με έναρξη και περίοδο εφαρμογής το 2021, τα οποία αναμένεται να επιδράσουν θετικά στο πραγματικό ΑΕΠ κατά 1,5 δισ. ευρώ ή 0,8% του ΑΕΠ του 2020.» Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι καθόλου βέβαιον ότι θα συμβεί αυτό δεδομένου ότι υπάρχει, ενδεχομένως, μεγάλος κίνδυνος της μεσοπρόθεσμης διαμόρφωσης του μέσου μισθού (σε απόλυτα μεγέθη) σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με το 2019. Μία τέτοια εξέλιξη θα επιβραδύνει την μεγέθυνση κατά το έτος 2021.
Η μείωση του ελλείμματος προβλέπεται ότι θα προέλθει από την αύξηση των φόρων λόγω της προβλεπόμενης μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Άρα όλες οι προβλέψεις συναρτώνται από τον ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας. Επίσης από τη μείωση των δαπανών. Αυτό σημαίνει ότι για το κυβερνητικό οικονομικό επιτελείο δεν θα χρειαστεί το 2021 η υποστήριξη της εργαζομένων και των επιχειρήσεων με νέα μέτρα, δηλαδή η οικονομία θα επανέλθει στη κανονικότητα. «Αισιόδοξες» προβλέψεις
Επίσης η επαναφορά των υποχρεώσεων που είχαν ανασταλεί για τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους σαφέστατα θα λειτουργήσει ανασχετικά στη μεγέθυνση της οικονομίας.
Σύμφωνα με το προσχέδιο αναμένεται οι καθαρές εξαγωγές υπηρεσιών να συμβάλουν θετικά στο ΑΕΠ κατά 3,4 ποσοστιαίες μονάδες το 2021. Αντίθετα, οι καθαρές εξαγωγές αγαθών αναμένεται να μειωθούν κατά 2,9% του ΑΕΠ το 2021, εξαιτίας της μεγάλης αύξησης των εισαγωγών αγαθών εν μέσω επενδύσεων σε κατασκευαστικό και τεχνολογικό εξοπλισμό στο πλαίσιο υλοποίησης του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Με απλά λόγια τα έργα που θα στηριχθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης θα απαιτήσουν σημαντική εκροή πόρων προς τις χώρες παραγωγούς των τεχνολογικών μέσων. Δηλαδή τις χώρες του Βορρά!
ΠΕΡΝΑΜΕ ΣΤΑ δημοσιονομικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της εκτέλεσης του Προϋπολογισμού, το πρωτογενές αποτέλεσμα της Γενικής Κυβέρνησης εκτιμάται ότι σε όρους Ενισχυμένης Εποπτείας θα διαμορφωθεί σε έλλειμμα ύψους 10.643 εκατ. ευρώ ή 6,23% του ΑΕΠ. Σημειώνεται ότι παρά το γεγονός ότι προσεγγίζουμε στο τέλος του έτους οι εκτιμήσεις αυτές εξακολουθούν να εμπεριέχουν στοιχείο αβεβαιότητος ως συνέπεια της αντίστοιχης αβεβαιότητας για την εξέλιξη της πανδημίας. Για το έτος 2021, το πρωτογενές αποτέλεσμα της Γενικής Κυβέρνησης σε όρους Ενισχυμένης Εποπτείας, προβλέπεται να διαμορφωθεί σε έλλειμμα ύψους 1.862 εκατ. ευρώ ή 1,01% του ΑΕΠ. Αντίστοιχα, σε δημοσιονομική βάση το πρωτογενές αποτέλεσμα της Γενικής Κυβέρνησης προβλέπεται να διαμορφωθεί σε έλλειμμα ύψους 2.083 εκατ. ευρώ ή 1,1% του ΑΕΠ.
Η μείωση του ελλείμματος, προβλέπεται ότι θα προέλθει από την αύξηση των φόρων κατά περίπου 5,0 δισ. ευρώ (περίπου 3,0 δισ. ευρώ από τον ΦΠΑ και 1,3 δισ. ευρώ από το φόρο εισοδήματος) λόγω της προβλεπόμενης μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Άρα όλες οι προβλέψεις συναρτώνται από τον ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας. Επίσης από τη μείωση των δαπανών κατά 5,0 δισ. ευρώ, το σύνολο των οποίων προέρχεται από τη μείωση των μεταβιβάσεων (-6,0 δισ. ευρώ). Αυτό σημαίνει ότι για το οικονομικό επιτελείο δεν θα χρειαστεί το 2021 η υποστήριξη της εργαζομένων και των επιχειρήσεων με νέα μέτρα, δηλαδή η οικονομία θα επανέλθει στη κανονικότητα. «Αισιόδοξες» προβλέψεις.
Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση θέλει κυρίως να δώσει έναν θετικό αισιόδοξο τόνο για να περιορίσει το αίσθημα ανασφάλειας που είναι διάχυτο στην κοινωνία, την ώρα που οι πραγματικές αβεβαιότητες είναι μεγάλες, ιδίως από τη στιγμή που γίνεται όλο και πιο σαφές ότι κάποιου είδους περιοριστικά μέτρα θα παραμείνουν σε ισχύ, στη χώρα μας αλλά και διεθνώς, για αρκετό καιρό ακόμη. Όμως η αβεβαιότητα εκλείπει μόνο όταν η πραγματικότητα πιστοποιεί κάτι τέτοιο.
* Ο Κώστας Μελάς είναι οικονομολόγος και πανεπιστημιακός
