του Αλέξανδρος Κόρπα Πρελορέντζου
Στα πλαίσια των συζητήσεων για την κοινωνία της από-ανάπτυξης, κεντρικό ρόλο κατέχει η αναζήτηση δημοκρατικότερου πολιτεύματος. Όμως οι θεωρίες περί από-ανάπτυξης δεν επικεντρώνονται μόνο στη δημοκρατία ως πολίτευμα αλλά αναφέρονται σε μια πλήρη δημοκρατία από την οικονομία μέχρι το εκπαιδευτικό σύστημα.
Πλέον είναι αποδεδειγμένο ότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία μέσα στον καπιταλισμό, δεδομένου, όπως ανέφερε ο Κάρολος Μαρξ και ο Άνταμ Σμιθ, ότι η πολιτική και οικονομική ζωή διαμορφώνονται από μια μικρή ομάδα ανθρώπων. Η έννοια της δημοκρατίας στη Δύση δομήθηκε μέσα από την λογική της οικονομικής μεγέθυνσης και των θεσμικών οργάνων της ελεύθερης αγοράς. Έτσι, στις θεωρίες της από-ανάπτυξης, η δημοκρατία βασίζεται στους μεγάλους στοχαστές Ιβάν Ίλιτς και Κορνήλιο Καστοριάδη.
Για τον Ίλιτς η κοινωνία είναι ευχάριστη όταν η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους, ενώ αναφέρει για την άνιση κατανομή της εξουσίας που δημιουργείται από την αύξηση του μεγέθους τους συστήματος. Έτσι, τα μεγάλα και πολύπλοκα συστήματα διαβρώνουν τη δημοκρατία, δεδομένου ότι οι άνθρωποι είναι εξαρτημένοι από τους εμπειρογνώμονες. Όποτε, η κατάλληλη τεχνολογική πρόοδος είναι αυτή που είναι διαθέσιμη για όλους και παράλληλα μειώνει τις οικολογικές επιπτώσεις. Ο Ίλιτς χρησιμοποιεί το παράδειγμα του ποδηλάτου ως ένα «εργαλείο» ήπιας τεχνολογικής ανάπτυξης, όπου ταυτόχρονα η χρήση του δημιουργεί αμεσότερες κοινωνικές σχέσεις λόγω της χαμηλής ταχύτητας που αναπτύσσει. Ο Ίλιτς υποστήριζε ότι η συμμετοχική δημοκρατία χρειάζεται τεχνολογίες χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, όπου σε αντίθεση με τα βιομηχανικά «εργαλεία», η κατανάλωση ενέργειας για την παραγωγή τους είναι μειωμένη.
Η από-ανάπτυξη υποστηρίζει, πέρα από την πολιτική δημοκρατία, την οικονομική δημοκρατία δίνοντας τη δυνατότητα ενεργής συμμετοχής όλων των πολιτών στην οικονομική διαδικασία
Από την άλλη μεριά το έργο της από-ανάπτυξης εμπνέεται από τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τις θέσεις του περί αυτονομίας. Ο Λατούς αναφερόμενος στην κοινωνία της από-ανάπτυξης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις θεωρίες της αυτονομίας. Ο Καστοριάδης αναφέρεται στην ικανότητα της κοινωνίας να θέτει υπό αμφισβήτηση συλλογικά τους κανόνες και τα θεσμικά όργανα της. Η αυτονομία νοείται ως ένα συλλογικό σχέδιο που διαμορφώνεται από μη εξουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, από την ενεργή συμμετοχή των πολιτών στην λήψη των αποφάσεων, τη συλλογική διαχείριση των μέσων παραγωγής και γενικότερα ένα συλλογικό τρόπο ζωής. Για τον Καστοριάδη, η έννοια της «ανάπτυξης» και της οικονομικής μεγέθυνσης στον Δυτικό κόσμο έχει πάρει διαστάσεις «τοτέμ», με αποτέλεσμα να πρέπει να αποδομηθεί από την πολιτική συζήτηση.
Όμως, όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, η από-ανάπτυξη υποστηρίζει, πέρα από την πολιτική δημοκρατία, την οικονομική δημοκρατία δίνοντας τη δυνατότητα ενεργής συμμετοχής όλων των πολιτών στην οικονομική διαδικασία. Έτσι η από-ανάπτυξη προτάσσει έναν μετασχηματισμό των οικονομικών δομών που απαρτίζουν το λεγόμενο σύστημα, από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ως τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Επίσης, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην τοπική οικονομία, καλώντας για μια οικονομία τοπικής παραγωγής και μικρών επιχειρήσεων, δίνοντας η τοπική οικονομία ιδιαίτερη σημασία στον ελεύθερο χρόνο και στην ποιότητα ζωής.
Ο Λατούς αναφέρει τον όρο επανα-τοπικοποίηση για να προσδιορίσει την επιστροφή της οικονομίας και της καθημερινής ζωής σε τοπική βάση, θυμίζοντας αρκετά το σύνθημα των οικολόγων «σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά». Θεωρεί ότι η καταναλωτική κοινωνία, σε συνδυασμό με τη παγκοσμιοποίηση του καπιταλισμού, ευθύνονται για την υπέρβαση των ορίων του οικολογικού αποτυπώματος, με αποτέλεσμα να χρειάζεται μια επιστροφή της ζωής και της οικονομίας σε κοινοτικά πλαίσια.
Εστιάζοντας, λοιπόν, στον όρο που χρησιμοποιεί ο Λατούς, θα περιγραφεί εν συντομία, πως νοείται η οικονομική δημοκρατία από την πλευρά της από-ανάπτυξης. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη στήριξη κοινωνικών επιχειρήσεων, διότι κατά κανόνα δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο, έχουν δημοκρατικό τρόπο διακυβέρνησης και δεν προσανατολίζονται με γνώμονα το κέρδος. Ένα ακόμα συστατικό της οικονομικής δημοκρατίας είναι η «επαναδημιουργία» των κοινών. Ως κοινά πολλές φορές θεωρούνται οι τοπικοί πόροι, όπως το νερό και η γη, ενώ η κουλτούρα της κοινής ευθύνης σημαίνει ότι κανένα άτομο ή ομάδα δεν μπορεί να κάνει κατάχρηση της οικονομικής δύναμης του «ταράσσοντας» τις φυσικές ισορροπίες.
Κλείνοντας, άλλη μία πρόταση των θεωριών της από-ανάπτυξης για την οικονομική δημοκρατία, αν και είναι λίγο «ριζοσπαστική», είναι η δημιουργία παράλληλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και νομισμάτων. Οι κεντρικές τράπεζες παράγουν χρήμα για τις κυβερνήσεις με τη μορφή χρέους, έτσι πολλοί υποστηρικτές της από-ανάπτυξης πιστεύουν ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στα συμπληρωματικά νομίσματα, στα κοινοτικά νομίσματα κ.ο.κ. Η δημιουργία του «από κοινού» χρήματος είναι αναμφίβολα μέσα σε αυτό που αποκαλείται οικονομική δημοκρατία.
Στον σημερινό κόσμο, κατά γενική ομολογία, η οικονομική μεγέθυνση δεν συμβαδίζει με την πολιτική δημοκρατία, δεδομένων των αλλεπάλληλων κρίσεων των κοινωνιών. Το συγκεκριμένο άρθρο, είναι μια προσπάθεια ανάδειξης της «νέας αφήγησης» που ακούει στο όνομα από-ανάπτυξη και των θέσεων της για την δημοκρατία. Η από-ανάπτυξη αναφέρεται σε μία δημοκρατία που θα έρχεται αντιμέτωπη με τα οικονομικά συμφέροντα των αγορών και παράλληλα θα ενισχύει τη διαφορετικότητα των τρόπων ζωής.
