Γράφει ο Θεόδωρος Τσελεπής
Το 1908, στην Πλατεία Ολύμπου, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ο πρόεδρος της τοπικής Βουλγαρικής Επιτροπής μαζί με τον μουφτή αγκαλιάστηκαν και προέτρεψαν και το λαό να πράξει το ίδιο. Ο Εμβέρ μπέης, πανηγυρίζοντας για την αναγγελία της εφαρμογής του Συντάγματος από τον σουλτάνο, απευθύνθηκε στους πολίτες λέγοντας: «Πολίτες! Σήμερα ο αυθαίρετος ηγεμόνας τελείωσε, η κακή διακυβέρνηση δεν υπάρχει πια. Είμαστε όλοι αδέλφια. Δεν υπάρχουν πια Βούλγαροι, Έλληνες, Σέρβοι, Ρουμάνοι, Eβραίοι, μουσουλμάνοι. Κάτω από τον γαλανό ουρανό είμαστε όλοι ίσοι, είμαστε όλοι περήφανοι που είμαστε Οθωμανοί!». Από εκείνη τη μέρα η Πλατεία Ολύμπου μετονομάστηκε σε Πλατεία Ελευθερίας.
Από τούτη την πλατεία, στις 15 Μαρτίου του 1943, 2.800 Eβραίοι πολίτες της Θεσσαλονίκης στοιβαγμένοι σε 30 βαγόνια θα ξεκινούσαν το πενταήμερο ταξίδι δίχως επιστροφή για το Άουσβιτς της Πολωνίας. Στις 17 Μαρτίου μία ακόμα αποστολή έφυγε προς τον Bορρά, κάτω από τις ίδιες συνθήκες με την προηγούμενη. Από κείνη τη μέρα οι σκηνές αυτές επαναλαμβάνονταν. Πάντα με τον ίδιο προορισμό: Άουσβιτς και Μπίρκενάου. Τελευταίο δρομολόγιο στις 7 Αυγούστου του 1943.
43.850 Eβραίοι, δηλαδή το 95% του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης, οδηγήθηκαν σε εξόντωση. Ελάχιστοι που επέστρεψαν βρήκαν τα σπίτια τους κατειλημμένα, την περιουσία τους λεηλατημένη, σχεδόν όλες τις συναγωγές κατεστραμμένες, το πέντε αιώνων παλαιό νεκροταφείο τους να χρησιμοποιείται ακόμα και ως λατομείο.
Από κείνη τη μέρα η Θεσσαλονίκη θα ήταν μια άλλη πόλη.
Η πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη, η πόλη των προσφύγων, των κατατρεγμένων, των πολλών θρησκειών και των αμέτρητων φυλών, θα εξελιχθεί στην πρωτεύουσα του μετεμφυλιακού παρακράτους. «Καθαρή» από μιάσματα και μειονότητες, θα καταστεί επιτέλους αμιγώς ελληνική. Και αυτόματα θα επέλθει και η παρακμή της. Η εξόντωση των εβραίων της πόλης δεν είχε μόνο αντίκτυπο στην εβραϊκή κοινότητα. Δεν ήταν μόνο η απάνθρωπη και άδικη εξόντωση από τους ναζί. Ήταν το ιστορικό γεγονός που άλλαζε για πάντα την πορεία μιας πόλης-υπόδειγμα. Έπειτα από τη βίαιη ανταλλαγή πληθυσμών του ’22 και την εξαφάνιση των μουσουλμάνων κατοίκων της πόλης, είχαμε τώρα και τη βίαιη εξαφάνιση του εβραϊκού στοιχείου.
Η πόλη θα πέσει στα χέρια των παπάδων, των μαυραγοριτών, των φασιστών και του παρακράτους. Θα γίνει η πρωτεύουσα των πολιτικών δολοφονιών. Η πόλη της δολοφονίας του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ και πρώην υπουργού Γιάννη Ζεύγου, του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, του στελέχους του αντιδικτατορικού κινήματος κατά της χούντας στη Θεσσαλονίκη, Γιάννη Χαλκίδη, και των πρώην βουλευτών της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη και Γιώργη Τσαρουχά.
Σήμερα η Πλατεία Ελευθερίας είναι ένα υπαίθριο απέραντο πάρκινγκ αυτοκινήτων και αφετηρία λεωφορείων για τα δυτικά και ανατολικά της πόλης. Ένα μικρό μνημείο στο κάτω μέρος της πλατείας, που στήθηκε πριν από λίγα χρόνια, θυμίζει το ολοκαύτωμα μιας ολόκληρης κοινότητας 60.000 κατοίκων που οδηγήθηκαν στα κρεματόρια από τους ναζί. Με την ανοχή και τη συνενοχή αρκετών χριστιανών Ελλήνων της Θεσσαλονίκης, που έβλεπαν να ξεκουμπίζονται για πάντα οι ανεπιθύμητοι γείτονες.
70 χρόνια μετά, η 15η Μαρτίου είναι ακόμη μια ανοιχτή πληγή για την πόλη.
ΥΓ. 1 Η Θεσσαλονίκη – Η Πόλη των φαντασμάτων του Mark Mazower είναι μια πολύ καλή πρόταση για την ιστορία της πόλης.
ΥΓ. 2 Ευχαριστώ πολύ τους φίλους Πέτρο και Κύρο για την επικοινωνία τους μαζί μου μέσω e-mail. Θα ήταν εξίσου ευχάριστο να συμβεί και με άλλους φίλους και συντρόφους. Κάθε άποψη καλοδεχούμενη.
[email protected]
www.facebook.com/pages/Όλα-είναι-δρόμος
