Του Κώστα Μελά
1.Ο πληθωρισμός είναι μια δυναμική διαδικασία, γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να γίνει κατανοητή ιστορικά. Η εκθετική του μεγέθυνση προέρχεται από θετικές ανατροφοδοτήσεις μεταξύ τιμών και κόστους.
Ο πληθωρισμός ως φαινόμενο έχει ουσιαστικά μικροοικονομικά χαρακτηριστικά. Μπορεί να μεταβάλλει την κατανομή του εισοδήματος με συνέπεια την πρόκληση μειονεκτήματος στην αγορά των αγαθών που χρησιμοποιούν συνήθως οι μισθωτοί ενώ αντιστοίχως προκαλεί πλεονέκτημα στα αγαθά πολυτελείας. Δεν μπορούμε να συλλογιζόμαστε μόνο με όρους της γρήγορης επαναφοράς στην «ισορροπία» ούτε να θεωρούμε ότι ο πληθωρισμός είναι ένα καθαρό νομισματικό φαινόμενο, το οποίο προέρχεται από την ανεύθυνη πολιτική των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων. Αγνοώντας τις βασικές μικροοικονομικές και τομεακές προσεγγίσεις του πληθωρισμού εμποδίζουμε να κατανοήσουμε τον ρόλο των τιμών στο να διευκολύνονται ή να εμποδίζονται οι τομεακές προσαρμογές και συνεπώς οδηγούμαστε να υποτιμούμε τον κίνδυνο της κακής κατανομής των πόρων που προκαλεί ο πληθωρισμός και συνεπώς τις αναδιανεμητικές του επιδράσεις.
Η δυναμική του πληθωρισμού συχνά έχει τις ρίζες της σε κοινωνικές συγκρούσεις. Υψηλότερα κέρδη και αυξημένα κόστη λόγω αύξησης των τιμών των εισαγωγών συμπεριλαμβάνονται, μαζί με το μοναδιαίο κόστος εργασίας σε αυτές τις συγκρούσεις. Συγκρούσεις μεταξύ μισθών και κερδών καθώς και μεταξύ στοιχείων ενεργητικού και παθητικού στους ισολογισμούς των επιχειρήσεων μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών. Η διεκδίκηση της κατανομής του παραγόμενου πλεονάσματος αποτελεί τον χώρο εκδήλωσης της σύγκρουσης μεταξύ κερδών και μισθών.
2. Στη σημερινή συγκυρία, είναι περισσότερο από εμφανές ότι, με δεδομένη την αύξηση του εισαγόμενου πληθωρισμού, τα κέρδη, όχι οι μισθοί, συμβάλλουν πρωτίστως στην αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού, καθώς οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν υψηλότερα κόστη.
Στην παραπάνω διαπίστωση κατέληξε η Isabel Schnabel, Member of the Executive Board of the European Central Bank, σε συνάντηση που οργανώθηκε από την Österreichische Vereinigung für Finanzanalyse und Asset Management, Vienna, 11 May 2022. Η ομιλία είχε τίτλο: «The globalization of inflation».
Στο τμήμα της ομιλίας με υπότιτλο: «Rising prices mitigate terms of trade shock and boost corporate profits» αναφέρει τα παρακάτω: Η αποσύνθεση του αποπληθωριστή ΑΕΠ της ευρωζώνης δείχνει ότι η συμβολή των όρων εμπορίου –τουλάχιστον την περίοδο πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία– είναι εκπληκτικά μικρή ανεξαρτήτως της απότομης αύξησης των τιμών ενέργειας. Δες Γράφημα 1 (αριστερή πλευρά).
Ο λόγος είναι ότι, σε ένα περιβάλλον ισχυρής παγκόσμιας ζήτησης, οι επιχειρήσεις της ευρωζώνης ήταν ικανές να αυξήσουν τις τιμές εξαγωγών, με τέτοιο τρόπο ώστε να μετατρέψουν σε μεγαλύτερα έσοδα την αύξηση του κόστους που προέρχεται από την ενέργεια και τα υπόλοιπα αγαθά.
Ο δεύτερος, και συνδεδεμένος με τον πρώτο, λόγος είναι ότι πολλές επιχειρήσεις ήταν ικανές να μεγαλώσουν το ποσοστό κέρδους σε ένα περιβάλλον υπερβάλλουσας παγκόσμιας ζήτησης ανεξαρτήτως της αύξησης των τιμών των ενεργειακών προϊόντων. Η αύξηση των κερδών είναι ιδιαίτερα εμφανής σε εκείνους τους τομείς που είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, βιομηχανία και αγροτική παραγωγή. Δες Γράφημα 1 (δεξιά πλευρά).
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν βέβαια ότι στο σύνολό τους οι επιχειρήσεις της ευρωζώνης αποκομίζουν ομοιόμορφα υψηλά κέρδη, μέσω της μεγαλύτερης αύξησης των τιμών των προϊόντων τους αναλογικά με την αύξηση του κόστους των χρησιμοποιούμενων εισροών.
Αλλά, τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά μέσο όρο τα κέρδη συμβάλλουν αποφασιστικά στην αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού, πάνω από την ιστορική συμβολή τους. Με απλά λόγια, μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων της ευρωζώνης έχουν κερδίσει (κερδοσκοπήσει) από την πρόσφατη αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού. Δες Γράφημα 2.
Τα φτωχότερα νοικοκυριά έχουν χτυπηθεί σκληρά, όχι μόνο από τη μείωση της αγοραστικής τους δύναμης, αλλά και διότι δεν ευεργετήθηκαν καθόλου από την παρατηρούμενη αύξηση των επιχειρηματικών κερδών.
Ενώ είναι αλήθεια ότι οι βασικές αιτίες για τον πληθωρισμό στην Ευρώπη βρίσκονται στην πλευρά της προσφοράς, με αποτέλεσμα το κόστος παραγωγής να έχει αυξηθεί υπέρμετρα, κυρίως λόγω της εκτόξευσης των τιμών στα ενεργειακά προϊόντα και τις πρώτες ύλες καθώς και με τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες, που περιπλέκονται ακόμη πιο πολύ από τη μεγάλη αύξηση των ναύλων τα τελευταία χρόνια, χρειάζεται ένα βήμα ακόμη για να αποκατασταθεί η αλήθεια και να αποδοθούν σωστά οι ευθύνες στους υπεύθυνους της περαιτέρω αύξησης του πληθωρισμού περισσότερο από αναλογικά από την αύξηση του κόστους παραγωγής. Για να γίνει αυτό, οι αναλυτές πρέπει να ξεφύγουν από τα ιδεολογικά δεσμά της νεοκλασικής θεώρησης της οικονομίας –μια πλασματική αφαιρετική προσέγγιση– και να προσεγγίσουν τις οικονομικές εξελίξεις όπως είναι και όχι όπως θα έπρεπε να είναι.
Τα φτωχότερα νοικοκυριά έχουν χτυπηθεί σκληρά, όχι μόνο από τη μείωση της αγοραστικής τους δύναμης, αλλά και διότι δεν ευεργετήθηκαν καθόλου από την παρατηρούμενη αύξηση των επιχειρηματικών κερδών
3. Γενικά μιλώντας, κάθε χώρα έχει τον πληθωρισμό της. Αυτός εξαρτάται από το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας, εντός του οποίου ασκούν τις δραστηριότητές τους οι επιχειρήσεις, και φυσικά από την ασκούμενη οικονομική πολιτική.
Στην Ελλάδα, το πλαίσιο αυτό χαρακτηρίζεται από μεγάλες επιχειρήσεις που δρουν ολιγοπωλιακά και από πλήθος μικρών επιχειρήσεων που προσπαθούν να αποκομίσουν έσοδα και κέρδη εκμεταλλευόμενες ό,τι κενό αφήνουν οι πρώτες. Σε περιόδους αύξησης των τιμών λόγω αύξησης των τιμών εισαγωγής όπως οι σημερινές, οι πρώτες αυξάνουν υπέρμετρα το markup σε σχέση με την αύξηση του κόστους παραγωγής, εμφανές παράδειγμα τα υπέρμετρα έσοδα και κέρδη των εταιρειών παροχής ενεργειακών προϊόντων, που ακόμη και η κυβέρνηση εξαναγκάστηκε να παραδεχθεί, αλλά και των επιχειρήσεων παροχής τροφίμων και συναφών επιχειρήσεων, όπου και εκεί με τους ελάχιστους ελέγχους που πραγματοποίησε η κυβέρνηση εξαναγκάστηκε να επιβάλει επιλεκτικά πρόστιμα.
Αλλά και οι δεύτερες, αυξάνουν υπέρμετρα τις τιμές σε μια προσπάθεια να πραγματοποιήσουν τα προγραμματισμένα έσοδα σε καθεστώς μείωσης των ποσοτήτων. Βεβαίως αυτό επιτυγχάνεται όσο οι περιστάσεις το επιτρέπουν… κάτι του οποίου κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τη διάρκεια.
Οι μόνοι ζημιωμένοι μέχρι τώρα είναι οι εργαζόμενοι η οποίοι βλέπουν την αγοραστική τους δύναμη να μειώνεται.
Ο περιορισμός του πληθωρισμού κέρδους, δείχνει περίτρανα ότι όλα όσα λέγονται περί ανταγωνισμού, αποτελούν απλά μυθεύματα. Ο απηνής έλεγχος από τη μεριά του κράτους όλων όσων λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο θα πρέπει να αποτελέσει την πρώτη απάντηση. Αυτό προϋποθέτει κυβέρνηση που πιστεύει σε αυτές τις πολιτικές και επιχειρεί να τις εφαρμόσει. Τα επερχόμενα νομισματικά μέτρα της ΕΚΤ –αύξηση των επιτοκίων– εμπεριέχουν τον κίνδυνο μαζί με τα βρώμικα νερά να πετάξουμε και το μωρό.
