Ο αγώνας των κυρίαρχων δυνάμεων ενάντια στους πολέμιους της «παγκοσμιοποίησης», του «εθνοκεντρισμού» και της «καθυστέρησης», συχνά θα χρωματίζει τις αντιτρομοκρατικές εκστρατείες του πολιτισμένου κόσμου. Εδώ η συζήτηση για τους «πολιτισμούς» και τις «αξίες» κατέχει πρωταρχικό ρόλο, θεμελιώνοντας ιδεολογικά διάφορα επιχειρήματα. Παρακάτω, παραθέτουμε ενδιαφέρουσες απόψεις τριών στοχαστών που μπορούν να τροφοδοτήσουν έναν προβληματισμό πάνω σε αυτό το δύσκολο θέμα. Χωρίς προφανώς να ξεχνιέται ότι η αποκρουστική μορφή της οργανωμένης τρομοκρατίας είναι κι η ίδια καταστροφέας πολιτισμών και πατρίδων.
Tο ασίγαστο πάθος
Ο μεταμοντερνισμός και ο φονταμενταλισμός ή θα ξεπεραστούν μαζί ή δε θα ξεπεραστούν καθόλου. Πράγματι, ο μεταμοντερνισμός είναι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης, της οποίας αποτελεί την ειδική μυστικιστική διάσταση χωρίς Θεό. Ο φονταμενταλισμός είναι η μόνη δυνατή μορφή μεταμοντερνισμού στην οποία μπορούν να έχουν πρόσβαση οι πεινασμένοι, γιατί βεβαίως η αλαζονική ιμπεριαλιστική διακήρυξη ότι δεν είναι πλέον δυνατόν να φτιάξουμε «ιστορία» (δηλαδή να απελευθερωθούμε από την εκμετάλλευση) αφήνει μόνο μια πραγματική δυνατότητα: την επιστροφή σε ένα ιδεολογικοποιημένο παρελθόν. (Η δε επιστροφή στον αληθινό Μωάμεθ για τους φονταμενταλιστές ιρανούς σιίτες και Αλγερινούς σουνίτες είναι φιλοσοφικά παράλληλη με την επιστροφή στον αληθινό Ιησού της Ναζαρέτ της λατινοαμερικάνικης θεολογίας της απελευθέρωσης).
Κοστάντσο Πρέβε
Ευρωπαϊκός οικουμενισμός
Αν όμως παρατηρηθεί ότι τούτες οι αξίες είναι κοινωνικό δημιούργημα του κυρίαρχου στρώματος ενός ορισμένου κοσμοσυστήματος, το ζήτημα τίθεται πιο θεμελιακά. Αυτό που χρησιμοποιούμε δηλαδή ως κριτήριο δεν είναι ο οικουμενικός οικουμενισμός αλλά ο ευρωπαϊκός οικουμενισμός, ένα σύνολο δογμάτων και ηθικών αντιλήψεων που προκύπτουν από το ευρωπαϊκό πλαίσιο και φιλοδοξούν να εμφανιστούν σαν οικουμενικές και καθολικής αποδοχής αξίες. Πολλοί υπέρμαχοί του το ονομάζουν φυσικό δίκαιο. Τούτο το λεγόμενο φυσικό δίκαιο δικαιολογεί ταυτόχρονα την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των λεγόμενων αθώων όσο και την υλική εκμετάλλευση από την οποία επωφελούνται οι ισχυροί. Πρόκειται για ένα ηθικά αμφίβολο δόγμα. Κατακεραυνώνει τα εγκλήματα κάποιων, αλλά προσπερνά σιωπηρά τα εγκλήματα άλλων, ακόμα και όταν χρησιμοποιεί τα κριτήρια αυτού που ισχυρίζεται πως αποτελεί φυσικό δίκαιο.
Όχι πως είναι αδύνατο να υπάρξουν οι παγκόσμιες οικουμενικές αξίες. Αλλά μάλλον πολύ απέχουμε ακόμη από το να μάθουμε ποιες είναι αυτές. Οι παγκόσμιες οικουμενικές αξίες δε μας δίνονται από πουθενά, δημιουργούνται από εμάς. Το εγχείρημα των ανθρώπων που προσπαθούν να δημιουργήσουν τέτοιες αξίες είναι το μεγάλο ηθικό εγχείρημα της ανθρωπότητας. Αλλά μπορούμε να ελπίζουμε πως θα το ολοκληρώσουμε μόνο όταν θα κατορθώσουμε να ξεπεράσουμε την ιδεολογική οπτική των ισχυρών και να φτάσουμε σε μια αληθινά κοινή (και επομένως πιο καθολική) αποτίμηση του καλού. Μια τέτοια καθολική αποτίμηση όμως απαιτεί μια διαφορετική χειροπιαστή βάση και μια δομή πολύ πιο εξισωτική από οποιαδήποτε άλλη έχουμε δημιουργήσει μέχρι τώρα.
Ιμμανουέλ Βαλερστάιν
Ο εκφασισμός εξισλαμίζει
Αν θεωρούμε ότι η θρησκεία είναι το σημείο εκκίνησης για την ανάλυση, τότε δεν μπορούμε να πάμε παραπέρα, είμαστε παγιδευμένοι στον κούφιο και αντιδραστικό καθεστώς του «πολέμου των πολιτισμών». Εγώ προτείνω πολιτικές κατηγορίες ουδέτερες, καθολικό πεδίο εφαρμογής, όπου μπορούν να εφαρμοστούν σε διάφορες περιπτώσεις. Ο υποτιθέμενος εκφασισμός ενός τμήματος της νεολαίας, το οποίο δίνει τον εαυτό του τόσο στην παράλογη ματαιοδοξία της δολοφονίας για «ιδεολογικούς λόγους», όσο και στον αυτοκτονικό μηδενισμό, δεν αρνούμαι ότι σε ένα βαθμό είναι χρωματισμένο και θεσμοποιημένο εντός του Ισλάμ. Αλλά η θρησκεία καθαυτή δεν παράγει αυτές τις συμπεριφορές. Ακόμα κι αν είναι πολυάριθμες, δεν είναι παρά πολύ σπάνιες εξαιρέσεις κυρίως στο γαλλικό Ισλάμ, το οποίο στον συντριπτικό του βαθμό είναι συντηρητικό. Πρέπει να έρθουμε στο ζήτημα της θρησκείας, του Ισλάμ, μόνο όταν γνωρίζουμε ότι οι συνθήκες αυτού του απόλυτου εξισλαμισμού, αποτέλεσαν τις αρχικές υποκειμενικότητες των δολοφόνων. Αυτός είναι ο λόγος που υποστηρίζω ότι είναι ο εκφασισμός που εξισλαμίζει και όχι η ισλαμοποίηση που εκφασίζει.
Από συνέντευξη του Αλέν Μπαντιού στη Liberation
