Μιχαήλ Μπακούνιν (1814-1876): Περί των ορίων της αυθεντίας. Ανθολόγος ο Λουκάς Αξελός
Συνεπάγεται ότι απορρίπτω κάθε αυθεντία; Δεν είναι καθόλου αυτή η σκέψη μου. Όταν πρόκειται για παπούτσια θα απευθυνθώ στην αυθεντία του παπουτσή. Αν πρόκειται για σπίτι, διώρυγα ή σιδηρόδρομο συμβουλεύομαι τον αρχιτέκτονα ή τον μηχανικό. Για κάθε ειδική επιστήμη απευθύνομαι στον ανάλογο σοφό. Αλλά δεν επιτρέπω να μου επιβληθεί ούτε ο παπουτσής ούτε ο αρχιτέκτονας ούτε ο σοφός. Τους ακούω ελεύθερα και με όλον τον σεβασμό που αξίζει η ευφυΐα τους, ο χαρακτήρας τους, οι γνώσεις τους, αλλά διατηρώ πάντοτε το σταθερό δικαίωμα να ασκώ κριτική και να ελέγχω. Δεν αρκούμαι να συμβουλευτώ μία μόνο αυθεντία, συμβουλεύομαι περισσότερες. Συγκρίνω τις γνώμες τους και διαλέγω εκείνη που μου φαίνεται πιο σωστή. Αλλά δεν αναγνωρίζω καμία αλάθητη αυθεντία, ακόμα και στα πιο ειδικά ζητήματα. Γι’ αυτό, όσο σεβασμό κι αν έχω για τον χαρακτήρα και την ειλικρίνεια αυτού ή εκείνου του ατόμου, απόλυτη εμπιστοσύνη δεν έχω σε κανέναν. Μια τέτοια εμπιστοσύνη θα ήταν μοιραία για τη λογική μου, την ελευθερία μου, ακόμα και για την επιτυχία των βλέψεών μου. Θα με μετέτρεπε αμέσως σε έναν ηλίθιο σκλάβο, σε ένα όργανο της θέλησης και των συμφερόντων του άλλου.
Αν υποκλίνομαι μπροστά στην αυθεντία των ειδικών και αν δηλώνω έτοιμος να ακολουθήσω με κάποιο μέτρο και για όσο μου φαίνεται αναγκαίο τις οδηγίες, ακόμα και να με καθοδηγήσουν, είναι γιατί δεν μου επιβλήθηκαν από κανέναν, ούτε από Θεό, ούτε από άνθρωπο. Διαφορετικά, θα τους απωθούσα με απέχθεια και θα έστελνα στο διάβολο τις συμβουλές τους, την καθοδήγησή τους και την επιστήμη τους, βέβαιος ότι θα πλήρωνα με την απώλεια της ελευθερίας μου και της αξιοπρέπειάς μου τα βουτηγμένα στις απάτες ψιχία της ανθρώπινης αλήθειας που θα μπορούσαν να μου προσφέρουν.
Υποκλίνομαι στην αυθεντία των ειδικών, γιατί μου επιβάλλεται από την ίδια μου τη λογική. Έχω συνείδηση ότι μπορώ να κατανοήσω με όλες τις λεπτομέρειες και τις θετικές προεκτάσεις μόνο ένα ελάχιστο μέρος της ανθρώπινης επιστήμης. Η πιο μεγάλη διάνοια δεν θα ήταν αρκετή για να κατανοήσει το σύνολό της. Έτσι προκύπτει, τόσο για την επιστήμη όσο και για τη βιομηχανία, η ανάγκη του καταμερισμού και του συνδυασμού της εργασίας. Προσφέρω και παίρνω, αυτή είναι η ανθρώπινη ζωή. Καθένας με τη σειρά του είναι καθοδηγητής ή καθοδηγούμενος. Έτσι δεν υπάρχει καθόλου καθορισμένη και σταθερή εξουσία, αλλά μια ατέρμονη εναλλαγή εξουσίας και υποταγής, που είναι αμοιβαίες, περαστικές, και ιδίως εκούσιες.
Η ίδια η λογική μου απαγορεύει, λοιπόν, να αναγνωρίσω μια ορισμένη σταθερή και καθολική αυθεντία, γιατί κανείς άνθρωπος δεν είναι ικανός να κατανοήσει, με όλον τον πλούτο των λεπτομερειών, χωρίς τον οποίο η εφαρμογή της επιστήμης στη ζωή είναι τελείως αδύνατη, όλες τις επιστήμες, όλους τους κλάδους της κοινωνικής ζωής. Κι αν μία τέτοια καθολικότητα μπορούσε ποτέ να πραγματοποιηθεί σε έναν άνθρωπο, ο οποίος ήθελε να επωφεληθεί για να μας επιβάλει την εξουσία του, θα έπρεπε να τον αποβάλουμε από την κοινωνία, γιατί η εξουσία του θα οδηγούσε αναπόφευκτα όλους τους άλλους στη σκλαβιά και στην ηλιθιότητα. Δεν πιστεύω ότι η κοινωνία πρέπει να κακομεταχειρίζεται τους σοφούς, όπως έκανε μέχρι σήμερα. Αλλά δεν νομίζω επίσης ότι πρέπει να τους δυναμώνει ή, κυρίως, να τους παραχωρεί προνόμια ή οποιαδήποτε αποκλειστικά δικαιώματα.
Αν υποκλίνομαι μπροστά στην αυθεντία των ειδικών και αν δηλώνω έτοιμος να ακολουθήσω με κάποιο μέτρο και για όσο μου φαίνεται αναγκαίο τις οδηγίες, ακόμα και να με καθοδηγήσουν, είναι γιατί δεν μου επιβλήθηκαν από κανέναν, ούτε από Θεό, ούτε από άνθρωπο. Διαφορετικά, θα τους απωθούσα με απέχθεια και θα έστελνα στο διάβολο τις συμβουλές τους, την καθοδήγησή τους και την επιστήμη τους, βέβαιος ότι θα πλήρωνα με την απώλεια της ελευθερίας μου και της αξιοπρέπειάς μου τα βουτηγμένα στις απάτες ψιχία της ανθρώπινης αλήθειας που θα μπορούσαν να μου προσφέρουν.
Υποκλίνομαι στην αυθεντία των ειδικών, γιατί μου επιβάλλεται από την ίδια μου τη λογική. Έχω συνείδηση ότι μπορώ να κατανοήσω με όλες τις λεπτομέρειες και τις θετικές προεκτάσεις μόνο ένα ελάχιστο μέρος της ανθρώπινης επιστήμης. Η πιο μεγάλη διάνοια δεν θα ήταν αρκετή για να κατανοήσει το σύνολό της. Έτσι προκύπτει, τόσο για την επιστήμη όσο και για τη βιομηχανία, η ανάγκη του καταμερισμού και του συνδυασμού της εργασίας. Προσφέρω και παίρνω, αυτή είναι η ανθρώπινη ζωή. Καθένας με τη σειρά του είναι καθοδηγητής ή καθοδηγούμενος. Έτσι δεν υπάρχει καθόλου καθορισμένη και σταθερή εξουσία, αλλά μια ατέρμονη εναλλαγή εξουσίας και υποταγής, που είναι αμοιβαίες, περαστικές, και ιδίως εκούσιες.
Η ίδια η λογική μου απαγορεύει, λοιπόν, να αναγνωρίσω μια ορισμένη σταθερή και καθολική αυθεντία, γιατί κανείς άνθρωπος δεν είναι ικανός να κατανοήσει, με όλον τον πλούτο των λεπτομερειών, χωρίς τον οποίο η εφαρμογή της επιστήμης στη ζωή είναι τελείως αδύνατη, όλες τις επιστήμες, όλους τους κλάδους της κοινωνικής ζωής. Κι αν μία τέτοια καθολικότητα μπορούσε ποτέ να πραγματοποιηθεί σε έναν άνθρωπο, ο οποίος ήθελε να επωφεληθεί για να μας επιβάλει την εξουσία του, θα έπρεπε να τον αποβάλουμε από την κοινωνία, γιατί η εξουσία του θα οδηγούσε αναπόφευκτα όλους τους άλλους στη σκλαβιά και στην ηλιθιότητα. Δεν πιστεύω ότι η κοινωνία πρέπει να κακομεταχειρίζεται τους σοφούς, όπως έκανε μέχρι σήμερα. Αλλά δεν νομίζω επίσης ότι πρέπει να τους δυναμώνει ή, κυρίως, να τους παραχωρεί προνόμια ή οποιαδήποτε αποκλειστικά δικαιώματα.
Μετάφραση: Πολυτίμη Γκέκα
Μιχαήλ Μπακούνιν, [Επιλογή Κειμένων], επ. Henri Avron, εκδ. «Πλέθρον», Αθήνα 1984.
Σχόλια
