του Γεώργιου Ι. Σκλαβούνου
Ο Δημήτρης Γληνός(1882-1943), ένας από τους μεγάλους των ελληνικών γραμμάτων μας, μας έχει πει ότι «στις μορφές των ηρώων και των αγίων τους οι λαοί αποτυπώνουν την εξιδανικευμένη μορφή της ψυχής τους».
Συμφωνώντας με τον Γληνό δέχομαι ότι οι λαοί στα πρόσωπα των ηρώων και των αγίων τους αποτυπώνουν αυτό που θα ήθελαν να είναι ,αυτό που θα ήθελαν να γίνουν, αλλά συγχρόνως και αυτό που δεν ήθελαν και δεν θέλουν να είναι η να γίνουν .
Τα σύμβολα, τα οποία οι λαοί έχουν αποδεχτεί ως δικά τους, με τα οποία και για τα οποία, έχουν δώσει αγώνες, αποτελούν ενοποιητικό κοινό παρονομαστή των λαών. Αποτελούν συνεκτικούς ιστούς μιας κοινωνίας. Αποτελούν μορφή συμπυκνωμένης ιστορικής μνήμης που μπορεί να αγγίζει το «νου και την καρδιά» ενός λαού. Να κινητοποιεί ,να ενεργοποιεί, έναν λαό. Αποτελούν την τέφρα που επωάζεται ο αναγεννώμενος φοίνικας.
ΜΕ ΑΥΤΗΝ την έννοια οι μορφές του Διγενή και του Άι Γιώργη, για τον λαό μας, αποτελούν σύμβολα τρόπου ύπαρξης, σύμβολα ιεράρχησης αξιών. Ασφαλώς δεν είναι σύμβολα ούτε υποταγής , ούτε υπομονής… στην υποταγή.
Ο Διγενής και το ακριτικό τραγούδι μπόλιασε γενιές Ελλήνων, έβαλε τον πήχη των μέτρων που μετριέται η αντροσύνη, αρκετά ψηλά. Το ίδιο και ο Άι Γιώργης, στο δημοτικό τραγούδι. Ο Άι Γιώργης ο στρατηγός, ο αρματωμένος με σπαθί και με χρυσό κοντάρι… που κονταρεύει το θεριό, δεν είναι άγιος της υποταγής απέναντι σε κανένα κίνδυνο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Άγιος Γεώργιος καθιερώνεται ως Άγιος των σημαιών του Πεζικού.
Δεν είναι τυχαίο ότι την πρόταση για αυτή την καθιέρωση την έκανε ο Καθάριος Στρατηγός Πάνος Κορωναιος, αρχηγός Ελληνικής Λεγεώνας Εθελοντών στον Πόλεμο της Κριμαίας το 1854. Όπως δεν είναι ατύχημα ότι τόσο στο φλάμπουρο του Μάρκου Μπότσαρη όσο και του Διάκου, είναι χαραγμένη η παράσταση του Άι Γιώργη, να καμακώνει το θεριό.
Με τον Διγενή και με τον Άι Γιώργη μας συνδέει ο Ρίτσος όταν, περιγράφει-βλέπει-ζωγραφίζει, την αδούλωτη Ρωμιοσύνη, «να αντρειεύει να θεριεύει… να καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου».
Είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα χρησιμοποιεί την εικόνα ο Ρίτσος, ο νους του μέσου αναγνώστη που έχει ακούσει το τραγούδι του Άι Γιώργη, που έχει δει τον Διγενή του Κόντογλου.
Τρόπο ύπαρξης, τρόπο ζωής, σχέση με την ζωή και με τον θάνατο συμβολίζει ο Διγενής στην παράδοσή μας. Σε αξίες ζωής προτρέπει ο Διγενής ως σύμβολο.Πως αξίζει να ζεις, πως αξίζει να παλεύεις, με της ζωής τους χάροντες και με τον χάρο, μας διδάσκει η παράδοσή μας, οπλίζοντας, με έναν Διγενή, το συμβολικό μας οπλοστάσιο.
Έτσι λειτουργούν τα σύμβολα, έτσι σμιλεύεται η διατήρησή τους και η επίδρασή τους στη λαϊκή μας ψυχολογία, στην ταυτότητα του λαού αλλά και της λογιοσύνης. Τουλάχιστον μέχρι και την εποχή οπού τα πρότυπα συμπεριφοράς δεν τα διαμόρφωνε η τηλεόραση, ο μύθος, το δημοτικό και το κλέφτικο τραγούδι, άφηνε τα αχνάρια του στην λαϊκή ιεράρχηση αξιών.
ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ το 1821 είχε και έχει τα δικά του σύμβολα και όπως έχουμε πολλές φορές τονίσει, έχουμε χρέος, είναι πολλαπλά χρήσιμο να τα ξαναφέρουμε αυτά τα σύμβολα από τη λήθη στη Μνήμη, στο νου και την καρδιά μας. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ποια σύμβολα αξιοποίησαν όσοι πήραν τα άρματα το 1821.Όμως επιβάλλεται να αναγνωρίσουμε ότι το ‘21, όχι μόνον χρησιμοποίησε αλλά και δημιούργησε σύμβολα.
Οι Κλέφτες και οι Αρματολοί δεν είναι απλά κοινωνικές ομάδες κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος. Έχουν περάσει στο επίπεδο των συμβόλων. Είναι ηρωοποιημένος τρόπος ζωής. Είναι τρόπος ζωής, που ο λαός μας τον έκανε τραγούδι. Που ο λαϊκός ζωγράφος –ο Θεόφιλος– τον έκανε πίνακα.Ο Γέρος του Μοριά, ο Καραϊσκάκης, ο Διάκος, ο Ανδρούτσος, δεν είναι απλά ιστορικά πρόσωπα, είναι σύμβολα.Όπως το Χάνι της Γραβιάς, το Κούγκι, δεν είναι τόποι και τοπωνύμια, είναι σύμβολα.
Με δεδομένη την ήδη υπάρχουσα κηδεμονία της πολιτικής από ολιγαρχικές, χωρίς κανέναν κοινωνικό έλεγχο, οικονομικές δομές πλανητικών διαστάσεων, η προτεινόμενη προοπτική αποδυνάμωσης των εθνικών κρατών ασφαλώς δεν ευαγγελίζεται μια καλύτερη μέρα για την ανθρωπότητα
Βεβαίως το Έθνος, ο Λαός μας, οφείλει να γνωρίζει την αλήθεια για τους ήρωές του. Οφείλουμε να φωτίζουμε και να γνωρίζουμε κάθε «αχίλλειο πτέρνα» των ηρώων μας.
Όμως φωτισμός από τις «αχίλλειες πτέρνες» δεν προϋποθέτει, δεν σημαίνει δεν συνεπάγεται, κατάλυση των συμβόλων, αποκαθήλωση των ηρώων.Όπως είναι προφανές, και όπως προηγουμένως επισημάναμε καταλύοντας τα σύμβολα ενός λαού, μιας κοινωνίας, καταλύεις τους συνεκτικούς του δεσμούς με την ιστορία του. Καταλύεις τους κοινούς συνεκτικούς παρονομαστές ενός λαού, τα πρότυπα συμπεριφοράς του και μαζί με αυτά την ιεράρχηση αξιών που τα συνοδεύει. Όταν καταλύεις σύμβολα αποδομείς πολιτισμικά δοκάρια ενός λαού.
Βεβαίως κάποιοι έχουν το δικαίωμα να αποδέχονται και να στηρίζουν την άποψη ότι το «Έθνος» η το «Έθνος-κράτος» έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο και ότι αποτελεί εμπόδιο στην ειρηνική πρόοδο της ανθρωπότητας. Όπως επίσης έχουν κάθε δικαίωμα να υποστηρίζουν ότι οι «επαγγελματίες της πολιτικής» και οι εθνικές κυβερνήσεις οφείλουν να δώσουν την θέση τους σε managers, σε μετα-δημοκρατικού τύπου υπερ-εξουσίες πλανητικών διαστάσεων διακυβέρνησης.
Με δεδομένη την ήδη υπάρχουσα κηδεμονία της πολιτικής από ολιγαρχικές, χωρίς κανέναν κοινωνικό έλεγχο, οικονομικές δομές πλανητικών διαστάσεων, η προτεινόμενη προοπτική αποδυνάμωσης των εθνικών κρατών ασφαλώς δεν ευαγγελίζεται μια καλύτερη μέρα για την ανθρωπότητα.
Αν οι πολιτικές αποδόμησης των εθνικών πολιτισμών, μέσω της απαξίωσης της εθνικών συμβόλων, της εθνικής ιστορίας, των «ηρώων και αγίων» του λαού μας, εντάσσονται σε τέτοιες στρατηγικές, οι αρχιτέκτονες τους έχουν υποχρέωση να μιλήσουν την γλώσσα της αλήθειας. Να αναλάβουν δημόσια την υπεράσπιση των θέσεών τους.
Αν αυτή είναι η στόχευσή τους, δεν έχουν κανένα δικαίωμα να αναλαμβάνουν ευθύνες και ρόλους που προϋποθέτουν τη βούληση υπεράσπισης ενός εθνικού συμβολικού οπλοστασίου. Που προϋποθέτουν την άριστη δυνατή αξιοποίηση αυτού του οπλοστασίου όχι απλά για τον εορτασμό μιας ύψιστης σημασίας και πανευρωπαϊκής εμβέλειας επετείου, αλλά σε μια εποχή που ο λαός μας βιώνει τον κίνδυνο της εσχάτης ταπείνωσης σε αυτήν ακριβώς την επέτειο.
ΕΧΟΥΜΕ και ‘μείς, σε αυτό το πλαίσιο της καθοριστικής σημασίας για τον ανθρώπινο πολιτισμό, για την υπεράσπιση των στοιχειωδών ανθρωπίνων ελευθεριών, το δικαίωμα να έχουμε άποψη και να την υποστηρίζουμε.
Ναι το ‘21 (με όλες του τις αδυναμίες) υπήρξε ο καταλύτης διάλυσης της Ιεράς συμμαχίας .Ναι το ‘21 υπήρξε η αρχή του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έχουμε κάθε δικαίωμα όχι απλά να γιορτάσουμε αλλά να παλεύουμε για την ανάκτηση των εθνικών και κοινωνικών δυνάμεων που θα μας επιτρέψουν να σταθούμε επάξια και στο ζοφερό ευρωπαϊκό και νεο-οθωμανικό σήμερα.
Έχουμε το δικαίωμα να παλεύουμε για μια Ευρώπη ισονομίας, ισηγορίας, ισοπολιτείας των λαών, των εθνών και των πολιτισμών της.
Έχουμε το δικαίωμα να πιστεύουμε, χωρίς να έχουμε καμία σχέση με τον εθνικισμό, ότι το «Έθνος» δεν έχει τελειώσει τον ιστορικό του ρόλο. Ότι το «έθνος-κράτος» δεν αποτελεί τροχοπέδη στην προοπτική της ειρηνικής οργάνωσης και πορείας του κόσμου αλλά το αντίθετο. Αποτελεί έσχατο όριο πανανθρώπινης άμυνας. Για την πλήρη απαξίωση του ΟΗΕ δεν ευθύνεται το Έθνος-κράτος. Για τον ρόλο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην παγκόσμια οικονομία, δεν ευθύνεται το Έθνος-κράτος.
Έχουμε το δικαίωμα να υπερασπιζόμαστε την πανανθρώπινη χρησιμότητα επιβίωσης των εθνικών πολιτισμών. Να υπερασπιζόμαστε την παγκόσμια πολιτισμική «βιοποικιλότητα», απέναντι στην ομογενοποιητική, πολιτισμικά, παγκοσμιοποίηση. Να υπερασπιζόμαστε, την επιβίωση των τοπικών πολιτισμών, ως προϋπόθεση επιβίωσης των εθνικών πολιτισμών, απέναντι στην α-πολιτισμική και α-εθνική παγκοσμιοποίηση.
* Ο Γεώργιος Ι. Σκλαβούνος είναι ιστορικός ερευνητής. Έχει μελετήσει ιδιαίτερα τη ζωή και το έργο του Ιωάννη Καποδίστρια και το ζήτημα της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας και της διατήρησής της. Κείμενα του έχουν δημοσιευθεί στον αθηναϊκό Τύπο (Ελευθεροτυπία, Βήμα, Μεσημβρινή) και σε περιοδικά (Οικονομικός Ταχυδρόμος, Οικονομικά Χρονικά). Έχει γράψει μεταξύ άλλων το βιβλίο «Ο άγνωστος Καποδίστριας» (εκδόσεις Παπαζήση, 2011).
