Ναι, είναι αλήθεια ότι υπήρξε προς στιγμήν μια Ευρώπη που ήταν δελεαστική. Που μας έκανε, έστω πρόσκαιρα, να ξεχάσουμε ότι η Ενωμένη Ευρώπη είναι ένα σύμπλεγμα καπιταλιστικών κρατών που εξελίσσεται, αλλά δεν αλλάζει φύση, δεν παύει να έχει θεό το χρήμα και δεν καταργεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Οι λόγοι που μας έκαναν να ξεχάσουμε αυτά τα θεμελιώδη είναι πολλοί. Μερικοί αντικειμενικοί και μερικοί υποκειμενικοί.
Στους λόγους αυτούς, εύκολα εντάσσει κανείς την πολυετή εσωτερική ειρήνη στην ευρωπαϊκή ήπειρο για πρώτη φορά στην ιστορία της. Ήταν το όφελος που προέκυψε από δύο συνεχείς παγκόσμιους πολέμους ευρωπαϊκής έμπνευσης με κόστος εκατό εκατομμυρίων ανθρώπων, νεκρών, ξεριζωμένων, τραυματιών και αναπήρων. Δεκαετίες ειρήνης που έδωσαν τη δυνατότητα στους πολίτες να ασχοληθούν δημιουργικά με τη ζωή τους. Επίσης, εύκολα εντάσσει κανείς την ευημερία, την οποία απόλαυσαν οι απλοί άνθρωποι, έχοντας για πρώτη φορά ένα αξιόλογο μερίδιο από τον πλούτο που συσσωρευόταν από την εργασία τους. Και δεν ήταν καθόλου μικρότερης σημασίας ο πολιτισμός που άνθισε σαν μέρος της ανάπτυξης ή σαν προϊόν της αντίθεσης σ’ αυτόν τον τύπο ευημερίας. Το κοινωνικό κράτος που διασφάλισε σε όλους τους πολίτες την πρόσβαση στο σχολείο, το νοσοκομείο και όλες τις δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, ήταν μια πρωτόγνωρη κατάκτηση για την ανθρωπότητα, και ιδίως με το σύστημα αυτό που από τη φύση του στηρίζεται στον ανταγωνισμό και την ανισότητα. Τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα που επίσης για πρώτη φορά θεσμοθετήθηκαν σε αυτή την έκταση και σ’ αυτό το βάθος, η ελευθερία της έκφρασης, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι χωρίς περιορισμούς, μαζί με την ανάλογη κουλτούρα, τον κινηματογράφο, τη μουσική, τη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική, τη μόδα, το θέατρο, τις βιβλιοθήκες και τις τεχνολογικές καινοτομίες από την επικοινωνία ως την ιατρική, απώθησαν σε σημαντικό βαθμό τις μνήμες από τις μαύρες εμπειρίες της καπιταλιστικής έκρηξης και δημιούργησαν την αίσθηση ότι η ανθρωπότητα είχε μπει σε μια νέα φάση, πολύ διαφορετική από κάθε προηγούμενη. Ότι ένας νέος πολιτισμός δοκιμαζόταν που θα είχε εφαρμογή σε όλο τον κόσμο. Ότι και όσοι δεν ζούσαν στις σοσιαλιστικές χώρες που είχαν καταφέρει να καταργήσουν την ατομική ιδιοκτησία και να δημιουργούν έναν εναλλακτικό πολιτισμό χωρίς ανεργία, χωρίς στρες και χωρίς πολέμους, θα είχαν τη δυνατότητα να ζουν πιο ανθρώπινα σε συνθήκες καπιταλισμού ευρωπαϊκού τύπου.
Ειδικά μετά την άδοξη έκβαση του Γαλλικού Μάη το 1968, η προσαρμογή στα αγαθά του ευρωπαϊκού καπιταλισμού που, μεταξύ άλλων, έφερνε και το άνοιγμα των συνόρων ανάμεσα στους πρώην αντίπαλους που με τους πολέμους έκαναν όλη την Ευρώπη μαλλιά-κουβάρια, υποσχόταν, βάσιμα, έναν κόσμο αναμφίβολα πολύ καλύτερο από κάθε προηγούμενο. Εξάλλου, στην πορεία των πραγμάτων, σταδιακά απομυθοποιούνταν και τα σοσιαλιστικά καθεστώτα, ιδίως μετά την άνοιξη της Πράγας, γεγονός που περιόριζε πιο πολύ τις ελπίδες των ανθρώπων στην μακροημέρευση του δυτικοευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου.
Τη γούνα του κι αν άλλαξε…
Όμως, ο καπιταλισμός είναι καπιταλισμός. Δεν έχει και δεν μπορεί να έχει φιλολαϊκό προσανατολισμό από τη σύστασή του. Η ευρωπαϊκή άνοιξη, γέννημα των συνθηκών, δεν ήταν παρά μία εκτροπή του. Ήταν ευεργετική για τους πολλούς, για την πλειονότητα των ανθρώπων, μόνο πρόσκαιρα. Γι’ αυτό, μόλις το επέτρεψαν οι διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες, το σύστημα άρχισε να πετάει από πάνω του όλα αυτά τα καλλωπιστικά βαρίδια που το καταπίεζαν. Τα ωράρια, τη σταθερή εργασία, τους κατοχυρωμένους μισθούς, τη δωρεάν παιδεία, τη δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την επαρκή για αξιοπρεπή διαβίωση σύνταξη, την ελευθερία της έκφρασης, τον περιορισμό της ανισότητας, την ισονομία, την ειρήνη, τη συμμετοχή στα κοινά μέσα από τα κόμματα, τα συνδικάτα και κάθε μορφή οργάνωσης και πολλά άλλα σπουδαία αποκτήματα, που έκαναν τη ζωή πλουσιότερη και δικαιότερη. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης συνέτεινε σημαντικά στην επιτάχυνση αυτής της υποτροπής.
Στη φάση που ο αναπτυγμένος καπιταλισμός ήταν ήδη σε κρίση λόγω των οικονομικών του αδιεξόδων, αλλά και κρίση συνειδήσεως εξ αιτίας των μεγάλων υποχωρήσεων που είχε κάνει επί μερικές δεκαετίες, η ξαφνική διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης τον απελευθέρωσε από την σοσιαλιστική καταπίεση που υφίστατο στο εσωτερικό του πεδίο και ξεκίνησε με μεγάλη φόρα να πάρει πίσω ό,τι θεωρεί ότι είναι χρήσιμο για να μεγαλώσει τα κέρδη του προσαρμόζοντας τις κοινωνίες στις ανάγκες του. Έτσι, όλο το κοινωνικό κράτος άρχισε να συρρικνώνεται. Όλες οι κατακτήσεις που ωφελούσαν το κοινωνικό σύνολο άρχισαν να ανακαλούνται και να καταργούνται, για να αντικατασταθούν από καθαρόαιμες καπιταλιστικές πρακτικές που εξαφανίζουν κάθε τι που περιορίζει την κερδοφορία των μονοπωλίων. Για να γκρεμίσουν κάθε εμπόδιο για τη συσσώρευση του πλούτου από τις ελίτ. Για την αφαίρεση κάθε προνομίου από τις κοινωνίες. Για την πλήρη υπαγωγή τους, εκ νέου, στην υποτέλεια και την εκμετάλλευση χωρίς όρια και περιορισμούς.
Σε συνάρτηση μ’ αυτό, η Ευρώπη επανέκαμψε δριμύτερη στους πολέμους. Γιουγκοσλαβία, Αφγανιστάν, Ιράκ, Λιβύη, Συρία, Ιράν, Ουκρανία και πολλές άλλες χώρες έγιναν στόχος της νεοαποικιακής πολιτικής των δυτικών μητροπόλεων, ακόμα και η Ρωσία.
Με αυτή την επαναφορά στην κανονικότητα του καπιταλισμού, η φτώχεια και η ανισότητα επανακάμπτουν δυναμικά στην Ευρώπη. Η Ενωμένη Ευρώπη των κρατών ευνόησε για μερικές δεκαετίες τους λαούς της Ευρώπης, αλλά δεν έφτασε, δεν πρόκαμε, να γίνει η Ενωμένη Ευρώπη των λαών. Η κοινωνική Ευρώπη γίνεται ραγδαία όλο και πιο αντικοινωνική. Κι αυτή θα είναι η νέα πραγματικότητα εφεξής. Όσο το κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται, τόσο και οι ψευδαισθήσεις θα διαλύονται. Κι αυτό γίνεται με πολύ οδυνηρό τρόπο. Ο δρόμος με τις μεταρρυθμίσεις που θα οδηγούσε ενδεχομένως στην Ευρώπη των λαών έφτασε απότομα και άγαρμπα στο τέλος του.
Αυτός ο πόλεμος που έχει εξαπολυθεί εναντίον της Ελλάδας είναι η φυσική εξέλιξη. Γι’ αυτό όσοι, από την Αριστερά, συνεχίζουν να καλλιεργούν ψευδαισθήσεις για το χαρακτήρα της Ευρώπης, κάνουν μεγάλη ζημιά στη χώρα και το λαό. Κι αυτό δεν έχει να κάνει με το μένουμε ή φεύγουμε, που είναι πιο πολύπλοκο. Έχει να κάνει με το ότι πρέπει να είμαστε προσγειωμένοι και ειλικρινείς. Να λέμε μόνο την αλήθεια. Η Ευρώπη, στην καλύτερη εκδοχή της, τη σοσιαλδημοκρατική, πνέει τα λοίσθια. Μην λέμε ψέματα. Μην χρυσώνουμε το χάπι. Ας το καταπιούμε το σκεύασμα, εάν με τη δύναμη που διαθέτουν μας το χώνουν με τη βία μέσα στο φάρυγγα, αλλά μην παραμυθιάζουμε τον κόσμο. Η Ευρώπη με τη σημερινή δομή της είναι εχθρός των λαών και η Ευρώπη των λαών ανήκει στη σφαίρα επέκεινα του κοντινού μέλλοντος. Και αν δημιουργηθεί ποτέ, θα τη δημιουργήσουν οι λαοί της Ευρώπης μόνο πάνω στα ερείπια αυτής της Ευρώπης, της παρακμής, της ολιγαρχίας, της λεηλασίας, της καταστροφής και της ξεφτίλας.
Στέλιος Ελληνιάδης
