Στέφανος Στεφάνου (1926-2016)
Το όνομά του θα το βρει κανείς στον κολοφώνα εκατοντάδων βιβλίων – στη σελίδα εκείνη που λίγοι προσέχουν, όχι στο εξώφυλλο. Από αυτήν την άποψη, ο Στέφανος Στεφάνου, που την πρώτη μέρα του 2016, χρονιά των ενενηκοστών γενεθλίων του, έφυγε από τη ζωή, ανήκε, πραγματικά στους «αφανείς»…
Τους αφανείς εργάτες του βιβλίου, καθώς για σαράντα χρόνια υπήρξε επιμελητής επιστημονικών εκδόσεων, αλλά και διορθωτής βιβλίων, περιοδικών και εφημερίδων, κατακτώντας, μολονότι αυτοδίδακτος, τη θέση του «πατριάρχη» του χώρου.
Σε αυτό το επάγγελμα οδηγήθηκε ακολουθώντας τον δρόμο χιλιάδων αριστερών, που καταδιωγμένοι μετά τον Εμφύλιο βρήκαν στην εκδοτική παραγωγή και διακίνηση βιβλίου τρόπο να βιοποριστούν, ξεπερνώντας τους αποκλεισμούς που επέβαλλαν οι μετεμφυλιακές κυβερνήσεις της αστυνομοκρατίας και των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων. Υπήρξε έτσι, όπως ο ίδιος χαρακτήριζε τον εαυτό του με κρυφή περηφάνια, «ένας απ’ τους πολλούς».
Γεννημένος στο Σουφλί το 1926, από οικογένεια προσφύγων -ο πατέρας του Δημητρός είχε έρθει από την Αδριανούπολη- τελείωσε εκεί το εξατάξιο Γυμνάσιο. Έζησε την εφηβεία του στο καμίνι της Αντίστασης, στην οποία εντάχθηκε από την ηλικία των 15 ετών, ως γραμματέας της ΟΚΝΕ και μετά της ΕΠΟΝ του Γυμνασίου στο Σουφλί, αλλά και ως αντάρτης του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στα βουνά του Έβρου. Περιφερειακό στέλεχος της ΕΠΟΝ αργότερα, θα καταδικαστεί το 1946 με το Γ’ Ψήφισμα και θα βρεθεί για τέσσερα χρόνια στις φυλακές, πρώτα στην Κεφαλονιά και μετά στη Γυάρο, ενώ θα ακολουθήσουν δέκα χρόνια εκτόπισης στον Άι Στράτη…
Το 1962, όταν πια απολύεται, επανέρχεται στην πολιτική δράση, στη Θεσσαλονίκη, αναλαμβάνοντας την καθοδήγηση του αγροτικού γραφείου νεολαίας και όλων των τοπικών φοιτητικών οργανώσεων της ΕΔΑ, συμβάλλοντας καθοριστικά στο χτίσιμο των νεολαιίστικων οργανώσεων στην περιοχή. Εκεί θα συγγενέψει και με τον σύντροφό του Χρόνη Μίσσιο, Καβαλιώτη κομμουνιστή με εξίσου πολύχρονη «θητεία» σε φυλακές και εξορίες, καθώς θα παντρευτούν δυο αδελφές, την Παγώνα (ο Στέφανος) και την Ρηνιώ (ο Χρόνης) Παπατσαρούχα.
Την ίδια περίοδο ο Στέφανος Στεφάνου θα διατελέσει μέλος του Προεδρείου της Νεολαίας ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, υπεύθυνος για την αγροτική νεολαία, ενώ συμμετέχει και στη Διοικούσα Επιτροπή της ΕΔΑ, της οποίας θα είναι υποψήφιος βουλευτής σε διαδοχικές εκλογές: 1961, 1963, 1964.
Την 21η Απριλίου 1967 συλλαμβάνεται ξανά από το στρατιωτικό καθεστώς και στέλνεται αρχικά στο στρατόπεδο της Γυάρου και στη συνέχεια σε αυτό της Λέρου, μέχρι το 1971. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, ο Στέφανος Στεφάνου θα διαρρήξει τους δεσμούς του με το ΚΚΕ, διαφωνώντας με τη 12η Ολομέλεια και καταγγέλλοντας ανοιχτά την εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία. Από τότε παρέμεινε ανένταχτος στο χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς.
Στη Μεταπολίτευση, βρήκε επαγγελματικό «καταφύγιο», αναλαμβάνοντας την επιμέλεια των εκδόσεών τους, στο Μορφωτικό Ίδρυμα (ΜΙΕΤ) και το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας (ΙΑ/ΕΤΕ), χώρο που δεν εγκατέλειψε ποτέ, καθώς συνέχισε μέχρι το τέλος της ζωής του να πηγαίνει στο Ιστορικό Αρχείο και να πλουτίζει τους νεότερους συνεργάτες με τις γνώσεις, την εμπειρία και τις καλοσυνάτες συμβουλές του.
Παράλληλα, συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση και ανάπτυξη των αρχείων των ΑΣΚΙ (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας) και της ΕΜΙΑΝ (Εταιρία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας) μέλος του Δ.Σ. της οποίας υπήρξε επί πολλά χρόνια.
Το 2013, ο Στέφανος Στεφάνου, που από τα χέρια του πέρασαν τα βιβλία τόσων άλλων, εξέδωσε το βιβλίο της ζωής του, την αυτοβιογραφική μαρτυρία Ένας απ’ τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς, 1941-1971, που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Θεμέλιο, σε επιμέλεια Χριστίνας Αλεξοπούλου. Ένα πολύτιμο τεκμήριο που ήρθε να προστεθεί σε εκείνο της πρόωρα χαμένης συζύγου του, της Παγώνας Στεφάνου, που είχε κυκλοφορήσει το 1998 υπό τον τίτλο Των αφανών…
Στρατής Αρτεμισιώτης
