Ο Στέλιος Ελληνιάδης βρέθηκε στα τέλη του Νοεμβρίου στην Ανατολική Ουκρανία και παρουσιάζει το ημερολόγιό του στις σελίδες του Περίπτερου Ιδεών.
Στο επόμενο φύλλο του Δρόμου της Αριστεράς που κυκλοφορεί το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου, το οδοιπορικό συνεχίζεται: Η εμπειρία από το Κίεβο, τη Μαριούπολη και το Ντονιέτσκ.
Ανατολική Ουκρανία: Οι Έλληνες στην πρώτη γραμμή της εμπόλεμης ζώνης
Έφτασα το πρωί στο Κίεβο, ενημερώθηκα από τους δικούς μας, έβγαλα φωτογραφίες και τράβηξα βίντεο εκεί που γίνονται οι εκδηλώσεις για την επέτειο του «μαϊντάν» και αναχώρησα με τρένο για την εμπόλεμη ζώνη, γιατί κανένα αεροδρόμιο δεν λειτουργεί στα ανατολικά. Μετά από 658 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών, έφτασα και διανυκτέρευσα στην πόλη Ζαπαρόζιε, απ’ όπου ξεκινάω το πρωί για να διανύσω οδικώς τα 320 χλμ. ως τη Μαριούπολη. Η διαδρομή από βορρά πάει νότια και μετά ανατολικά, αντί για το σύνηθες, ανατολικά και μετά νότια, για να αποφευχθεί το πέρασμα από περιοχές που η ανταλλαγή πυρών είναι μόνιμη κατάσταση. Λόγους ανησυχίας δεν έχω, γιατί το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον και γιατί έχω εμπιστοσύνη στους συμπατριώτες μας που ξέρουν τι κάνουν και πώς το κάνουν. Η κατάσταση είναι πολύ πιο ζόρικη απ’ ό,τι φαίνεται από μακριά και δεν χρειάζεται να είσαι εμπειρογνώμων για να το καταλάβεις. Το μυρίζεις, στην ατμόσφαιρα.
(Πέμπτη, 20 Νοεμβρίου 2014)
Έφτασα στο Πολιτιστικό Κέντρο της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων της Ουκρανίας, στην οδό Ελλήνων. Άλλοτε χρειαζόμουν 4 ώρες για να φτάσω στη Μαριούπολη, αυτή τη φορά χρειάστηκαν σχεδόν 34! Το ταξίδι από το Ζαπαρόζιε έγινε μέσα από ένα δευτερεύοντα επαρχιακό δρόμο που γνώριζε καλά ο οδηγός. Περνάει μέσα από πολλά χωριά και κόβει πολύ δρόμο. Το οδόστρωμα ήταν προβληματικό και, τελευταία, με τη συνεχή διέλευση βαριών στρατιωτικών οχημάτων χειροτέρεψε. Έχει στρατιωτικά μπλοκ στην είσοδο και την έξοδο των χωριών, αλλά μόνο σ’ ένα μπλοκ έψαξαν τις αποσκευές μου, ενώ στην είσοδο της πόλης υπήρχε ουρά αυτοκινήτων, που περίμεναν να περάσουν τον έλεγχο. Δυστυχώς, ο οδηγός από φόβο με παρακάλεσε να μην βγάζω φωτογραφίες για να μην μας συλλάβουν ή μας πυροβολήσουν.
(Παρασκευή πρωί, 21 Νοεμβρίου 2014)
Κηδεία και γιορτή
Κηδεύτηκε ο Αθανάσιος Κοσσέ, Ρωμιός από το χωριό Ραζντόλνιε-Καράκουμπα. Ο Αθανάσιος γύρισε στο χωριό του από την Ελλάδα όπου έμενε πολλά χρόνια και σκοτώθηκε από τον κυβερνητικό στρατό. Βιντεοσκοπούσε τον πόλεμο, ανέβαζε πλάνα στο youtube για να ενημερώνεται ο κόσμος και, τελικά, εντάχθηκε, καθώς λένε οι μαρτυρίες, στο στρατό της Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονιέτσκ (DNR). Άλλος ένας Έλληνας νεκρός σ’ αυτό το χαμηλής δημοσιογραφικής επικαιρότητας μακελειό. Η Ευρώπη υποβαθμίζει τη σύγκρουση επειδή δεν θέλει να ξέρουν οι πολίτες της όσα διαδραματίζονται στην Ουκρανία με μεγάλη ευθύνη των κυβερνήσεων και των πολιτικών της Ευρώπης. Η μητέρα του Θανάση που διαμένει στο Ντονιέτσκ, είδε να σκεπάζουν το γιό της τα χώματα του Ραζντόλνιε-Καράκουμπα, ενός ελληνικού χωριού που σε όλα τα μεγάλα δράματα του 20ου αιώνα, πρόσφερε το δικό του μερίδιο απώλειας και πόνου, από την επανάσταση και τον εμφύλιο του 1917, τις διώξεις του 1937-38 και την επέλαση των γερμανικών στρατευμάτων στο δρόμο για το Στάλινγκραντ μέχρι τη σημερινή καταστροφή της ανατολικής Ουκρανίας. Η χαροκαμένη μάνα είχε την ελπίδα ότι ο γιος της θα ήταν ασφαλής στην Ελλάδα, αλλά…
Το απόγευμα της Παρασκευής, στο χωριό Σαρτανά, το μεγαλύτερο από τα ελληνικά χωριά της Αζοφικής, με περίπου επτά χιλιάδες κατοίκους ελληνικής καταγωγής, τιμήθηκε ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα του Ελληνισμού της Μαύρης Θάλασσας, ο πρώην διευθυντής της εφημερίδας «Έλληνες της Ουκρανίας» (Έλληνι, στη διάλεκτο), Ανατόλη Μπαλτζή. Μεταξύ των παρευρισκομένων ήταν ο πρώην δήμαρχος, γιος του εξαίρετου ποιητή Λεόντι Κυριάκοφ, τον οποίο επισκεπτόμουν συχνά και είχα την ευκαιρία να μαγνητοσκοπήσω συζητώντας και ακούγοντας τα ποιήματά του στη ρωμέικη διάλεκτο την οποία μιλούσε άπταιστα, αλλά και ο νυν Ρωμιός δήμαρχος και φίλος Στέφανος Μαχσμά.
Ο Ανατόλη, αποσυρμένος λόγω προβλημάτων υγείας, πέρασε τη ζωή του κάνοντας αγώνα για τη διάσωση, αναγέννηση και συνέχιση του ελληνικού πολιτισμού της Αζοφικής Θάλασσας, που έχει ρίζες ρίζες στην Κριμαία και την ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Αγωνίστηκε για την καταγραφή και ανάδειξη της ιστορίας των Ελλήνων, με έρευνες, άρθρα, βιβλία και εκδηλώσεις, υποστήριξε το Πολιτιστικό Κέντρο και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο των Ελλήνων, στο Σαρτανά, πρωτοστάτησε στην προσπάθεια ανέγερσης του ναού του Αγίου Γεωργίου, ένθερμος συμπαραστάτης στη διδασκαλία της νέας ελληνικής στο σχολείο του Σαρτανά και παρών σε όλες τις δράσεις των Ελλήνων, με αφοσίωση και ζήλο.
Στο ωραίο Πολιτιστικό Κέντρο, οι ιθύνοντες της ομογένειας, ο δήμαρχος, ο συντονιστής εκπαίδευσης του ελληνικού υπουργείου Παιδείας που βρέθηκε στη Μαριούπολη από την Οδησσό και ο υπογράφων Κωνσταντινουπολίτης, εξέθεσαν παραστατικά το έργο και την προσφορά του Ανατόλη Μπαλτζή. Οι συνομήλικοι φίλοι του τον προσφώνησαν φιλόσοφο υποδυόμενοι επί σκηνής τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και οι νέοι μουσικοί, τραγουδιστές και χορευτές τού αφιέρωσαν ρωμέικα, ρώσικα και ουκρανικά τραγούδια. Ξεχωριστή ήταν η στιγμή που η ρωμέισσα ποιήτρια Αναστασία (Νάστια) Πάπους απήγγειλε ένα ποίημα που έγραψε ειδικά για τον Ανατόλη. Και, βέβαια, η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με τοπικά φαγητά, βότκα και κρασί, συζητήσεις, κεράσματα και προπόσεις, και μια υπέροχη σπιτική τούρτα με ελληνικότατη διακόσμηση!
Ήταν μια πολύ συγκινητική, με νόημα, εκδήλωση στο μακρινό από την Ελλάδα ελληνικό χωριό Σαρτανά, στη στέπα, στα βόρεια της Αζοφικής Θάλασσας, κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία, επάνω, σήμερα, στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Με νόημα ξεχωριστό λόγω της ιδιόμορφης κατάστασης που βιώνουν οι άνθρωποι, με στρατιωτικά μπλόκα γύρω από το χωριό, με ένοπλους στρατιώτες και οχήματα του ουκρανικού στρατού στους δρόμους, που, αν μη τι άλλο, συμβολίζουν τον τεχνητό διχασμό που διαλύει την Ουκρανία, μια χώρα που μέχρι πριν από λίγους μήνες αποτελούσε πρότυπο ειρηνικής συμβίωσης με πολίτες που ανήκουν σε πάνω από εκατό διαφορετικές εθνότητες, από Ουκρανούς, Ρώσους, Έλληνες, Τάταρους, Βούλγαρους, Αρμένιους, Εβραίους, Ρουμάνους μέχρι λαούς και φυλές από τη Σιβηρία και την Άπω Ανατολή. Μία θαυμαστή συνύπαρξη που βρίσκεται σε πολύ μεγάλο κίνδυνο. Κίνδυνο που επί δεκαετίες άνθρωποι σαν τον Ανατόλη πάλεψαν για να μην επανεμφανιστεί. Η παρουσία στρατιωτών στην εκδήλωση, ως θεατών, έδειχνε ότι αυτός ο κίνδυνος, όσο υπάρχουν ιμπεριαλιστές, εθνικιστές και ολιγάρχες, δεν μπορεί να εκλείψει. Και ότι για να γίνει ο κόσμος ειρηνικός και οι λαοί να συνυπάρχουν με ομόνοια, δημιουργικά και διαχρονικά, θα χρειαστούν ακόμα πολλοί άνθρωποι σαν τον Ανατόλη Μπαλτζή.
(Παρασκευή βράδυ, 21 Νοεμβρίου 2014)
Στρατός στα ελληνικά χωριά
Η μέρα ξεκίνησε με μια ουσιαστική συζήτηση στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μαριούπολης με τον πρύτανη Κωνσταντίνο Μπαλαμπάνοφ, που αφορούσε τις ελληνικές σπουδές και άλλα θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Στη συνέχεια, με την πρόεδρο των Ελλήνων της Ουκρανίας, την αεικίνητη Αλεξάνδρα Προτσένκο-Πιτσατζή, αναχωρήσαμε για τα ελληνικά χωριά που βρίσκονται γύρω από τη Μαριούπολη και είναι υπό τον έλεγχο του ουκρανικού στρατού. Μετά από το ελληνικό χωριό Στάρι Κριμ και τρία σημεία ελέγχου, φτάσαμε στο ελληνικό χωριό Κιρίλοβκα, όπου έχει εγκατασταθεί μια μονάδα του ουκρανικού στρατού με εκτοξευτήρες βλημάτων και τανκς, δίπλα στα αγροτόσπιτα. Εκεί συναντήσαμε τους τρεις επικεφαλής αξιωματικούς που ήταν φιλικοί και δέχτηκαν να μαγνητοσκοπώ την κουβέντα μας. Έτσι καταγράφτηκε ένας διάλογος περίπου σαράντα λεπτών, κατά τον οποίο λέχθηκαν διαφωτιστικά πράγματα από την πλευρά των ανθρώπων που συμμετέχουν στον ακήρυχτο, αλλά αιματηρό πόλεμο που διεξάγεται στην ανατολική Ουκρανία. Συμφωνούσαν ότι πρόκειται για έναν εμφύλιο πόλεμο ο οποίος υποκινείται από το εξωτερικό. Επίσης, δεν διαφώνησαν με το σχόλιό μου ότι η διαφθορά στην Ουκρανία είναι καθεστώς. Πιστεύουν ότι πρέπει να υπερασπιστούν την ακεραιότητα της χώρας, θεωρώντας, όμως, μάλλον δεδομένο ότι ο κατακερματισμός τείνει να παγιωθεί, καθώς οι δύο πλευρές προσπαθούν πλέον να διατηρήσουν τα κεκτημένα εδάφη, αν και δεν γνωρίζουν ποιες είναι οι προθέσεις στα υψηλά κλιμάκια, στο Κίεβο ή στη Μόσχα.
Λέγοντας ότι θα πάμε στο επόμενο ελληνικό χωριό, το Τσερμαλίκ, μας προειδοποίησαν ότι εκεί είναι ακόμα πιο επικίνδυνα, γιατί το χωριό βρίσκεται στην όχθη του ποταμού Κάλμιους που αποτελεί τη διαχωριστική γραμμή των αντιμαχομένων και οι αδέσποτες ανταλλαγές πυροβολισμών και οβίδων είναι πιο συχνές. Εμείς, απτόητοι, συνεχίσαμε χωρίς να συναντήσουμε ψυχή μέχρι να φτάσουμε στο χωριό, το οποίο πρωτοεπισκέφτηκα πριν από 17 χρόνια για τη Μέγα Γιορτή των Ελλήνων. Στο σπίτι της προέδρου της κοινότητας των Ελλήνων, της δραστήριας και ανοιχτόκαρδης Άννας, του συζύγου της Κόλλια και του υπέργηρου πατέρα της Νικόλα, μας μίλησαν για την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πληθυσμός του χωριού, ενώ ακούγαμε τα τεθωρακισμένα να περνούν απ’ έξω. Ένας τοίχος του σπιτιού έχει ραγίσει από τη δύναμη των εκρήξεων που είναι καθημερινές. Όσοι παρέμειναν στο χωριό περιμένουν ότι κάτι χειρότερο θα συμβεί, όπως στο κοντινό Γκρανίτναγιε-Καράν, επίσης ελληνικό, όπου έχουν γκρεμιστεί πολλά σπίτια από οβίδες και δεν λειτουργεί ούτε το σχολείο, ούτε το πολιτιστικό κέντρο, ούτε η εκκλησία.
Από παντού έχουν φύγει οι πιο εύποροι και πίσω μένουν οι πιο φτωχοί. Ο πατέρας της Άννας, που μιλάει θαυμάσια την ελληνική διάλεκτο, όπως και η Άννα και ο σύζυγός της -αν και Ουκρανός, έχει σύνταξη 1.400 γρίβνιες, δηλαδή 70 ευρώ. Πού να πάμε; Σε ποιους ν’ αφήσουμε το σπίτι μας; Και ποιος θα ταΐζει τη γελάδα, τις κότες και το γουρούνι μας; Ερωτήσεις που σίγουρα δεν έχουν απαντήσεις.
Μια αγαπημένη μου ποιήτρια στο Τσερμαλίκ, η Νάντια, με δύο παιδιά και τη μητέρα της άρρωστη, χωρίς δουλειά και χωρίς σύζυγο, προσπαθεί να επιβιώσει με το τίποτα. Και δεν είναι η μόνη ελληνική οικογένεια που αργοσβήνει. Και η Ελλάδα έχει γυρίσει αλλού το κεφάλι! Μια μικρή οικονομική ενίσχυση από το υπουργείο Εξωτερικών άργησε δέκα μήνες! Οι 4.000 αιτήσεις για δελτία ομογενών και τα χίλια αιτήματα για ελληνική ιθαγένεια εκκρεμούν επί χρόνια! Και οι βίζες στους ομογενείς δίνονται με το σταγονόμετρο! Ούτε ο πόλεμος, ούτε οι νεκροί Έλληνες συγκινούν τους ιθύνοντες στην Ελλάδα, αλλά ούτε και τους βουλευτές, τα κόμματα, τα ΜΜΕ και τους περισσότερους συμπολίτες μας! Αυτοί είμαστε!
Φύγαμε από το Τσερμαλίκ κατά τις έξι για να προλάβουμε να μπούμε στη Μαριούπολη πριν τις οκτώ που ισχύει η απαγόρευση κυκλοφορίας. Στα σημεία ελέγχου, στη στέπα, οι στρατιώτες που κοιτούν τα εσωτερικά διαβατήρια των διερχομένων, ζεσταίνονταν γύρω από ένα καζάνι που καίνε ξύλα από τα δέντρα που είδαμε σε πολλά σημεία να κόβουν για καύσιμη ύλη. Γενικά, οι συνθήκες διαβίωσής τους είναι άθλιες. Μένουν σε σκηνές ή σε αποθήκες των παλιών κολχόζ που μπάζουν από παντού, σε πολιτιστικά κέντρα χωρίς νερό, ακόμα και σε ορύγματα. Τα σημεία ελέγχου, τα μπλοκπόστ όπως τα ονομάζουν, είναι πρόχειρα, με τσουβάλια χώμα και μερικά τσιμεντένια εμπόδια κατάλληλα για να κόβουν τη φόρα των διερχομένων επιβατικών αυτοκινήτων, αλλά ανεπαρκή για να σταματήσουν μια αιφνιδιαστική επίθεση. Ξεχασμένοι από τους ολιγάρχες, που πουλάνε στο λαό πατριωτισμό από τα παλάτια τους, ξεπαγιάζουν σε μια γη που δεν τη γνωρίζουν, με παλιά όπλα σοβιετικής κατασκευής, προσπαθώντας να δώσουν νόημα σε ένα πόλεμο που κάποιοι τον προκάλεσαν χωρίς να τους ρωτήσουν. Χτες, στην άκρη της Μαριούπολης, οι αυτονομιστές χτύπησαν ένα αυτοκίνητο μεταφοράς προσωπικού στέλνοντας πολλούς στρατιώτες τραυματισμένους στα νοσοκομεία της πόλης όπου οι γιατροί και οι νοσοκόμες αγωνίζονται με ζήλο να ανταποκριθούν στις ανάγκες που δημιουργεί ο πόλεμος. Ευτυχώς που σε λίγο θα πέσουν τα χιόνια και τα όπλα στους 25 βαθμούς υπό το μηδέν δεν θα βρίσκουν εύκολα το στόχο, μου είπε μισογελώντας με πικρία ένας από τους αξιωματικούς.
(Σάββατο, 22 Νοεμβρίου 2014)
Με τους Έλληνες βετεράνους
Σήμερα, Κυριακή, στο ελληνικό χωριό Σαρτανά είχαμε κανονίσει να συναντήσουμε μερικούς σημαντικούς ανθρώπους και να δούμε από κοντά τα σημεία των πρόσφατων καταστροφών. Με οδηγό τον Έλληνα δήμαρχο Στέφανο Μαχσμά και συνοδό τη διευθύντρια της εφημερίδας «Έλληνες της Ουκρανίας» Βικτώρια Πομαζάν, μπήκαμε στο γειτονικό χωριό Ταλακόβκα, όπου στα όριά του σταμάτησε η προέλαση των δυνάμεων των αυτονομιστών του Ντονιέτσκ. Το Σαρτανά και το Ταλακόβκα, όπως και το Τσερμαλίκ και το Κιρίλοβκα που ήμασταν χτες, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή άμυνας των κυβερνητικών δυνάμεων που ελέγχουν τη Μαριούπολη, κατά μήκος του ποταμού Κάλμιους. Από την άλλη είναι αρκετά ελληνικά χωριά που ελέγχονται από το DNR. Δηλαδή, τα ελληνικά χωριά είναι τα διαχωριστικά τείχη του πολέμου! Τέτοια τύχη!
Από το πρωί ακούγονταν πυροβολισμοί και εκρήξεις. Στο Τσερμαλίκ, ξημερώματα, μια αδέσποτη οβίδα εξερράγη στο δρόμο που βρίσκεται ο παιδικός σταθμός και κατέστρεψε ένα μέρος από την πρόσοψή του, χωρίς θύματα επειδή ο σταθμός ήταν κλειστός. Στο Ταλακόβκα, περάσαμε από τα σπίτια που είναι στην πλευρά που είναι παραταγμένες οι αντιμαχόμενες δυνάμεις και διαπιστώσαμε ότι όλα είναι ακατοίκητα και σφραγισμένα με σανίδες και λαμαρίνες. Το νεόκτιστο σπίτι του μουσικού Ιβάν Σαρμπάς, τον οποίο γνωρίζω, υπέστη σοβαρές ζημιές από ένα πρόσφατο βομβαρδισμό. Στη συνέχεια, έχοντας πίσω μας ένα θωρακισμένο του ουκρανικού στρατού, προσπεράσαμε ένα οίκημα στο οποίο κυμάτιζαν η ελληνική και η ουκρανική σημαία, και φτάσαμε στο σημείο όπου πριν από ένα περίπου μήνα μία οβίδα έπεσε σ’ ένα πλήθος ανθρώπων που γύριζαν από μια κηδεία διαμελίζοντας 8 και τραυματίζοντας άλλους 17 Έλληνες. Μερικά λουλούδια και μια χαμηλή συρμάτινη περίφραξη στο σημείο που η οβίδα έσκαψε το οδόστρωμα θυμίζουν στους περαστικούς την τραγωδία που έπληξε το χωριό. Μετά, ο δήμαρχος μάς υπέδειξε και άλλα σημεία στα οποία έπεσαν οβίδες και ρουκέτες.
Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που θεμελιώθηκε στο 1997 και άνοιξε το 2005, δύο τελετές που έχω μαγνητοσκοπήσει, είχα μια σύντομη συνομιλία με τον εφημέριο και περιεργάστηκα τις φρέσκες αγιογραφίες. Μετά, κάναμε ένα μικρό προσκύνημα στο μνημείο των πεσόντων στον πόλεμο εναντίον των ναζιστικών στρατευμάτων που πέρασαν δια πυρός και σιδήρου από το Σαρτανά και τα άλλα ελληνικά χωριά της περιοχής. Ξαναδιαβάζοντας τα χαραγμένα στο γρανίτη ονόματα, σταμάτησε το βλέμμα μου στο επώνυμο Κοσσέ, που έφερε και ο Έλληνας Θανάσης ή Φάνια, από το Φανάσης, όπως προφέρεται στα ρώσικα το όνομα, που σκοτώθηκε από τον ουκρανικό στρατό και θάφτηκε την περασμένη Παρασκευή. Μ’ αυτό το επώνυμο υπάρχουν πολλές οικογένειες στα ελληνικά χωριά.
Φτάνοντας στο Πολιτιστικό Μέγαρο που έχει το όνομα της Ταμάρας Κατσή, μιας σπουδαίας Ελληνίδας ακτιβίστριας που έφυγε πρόωρα, περίμενε ο επικεφαλής ταγματάρχης των δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού για να με ενημερώσει για την κατάσταση στην περιοχή. Είχε φέρει μαζί του ένα βαθμοφόρο που μιλούσε καλά αγγλικά και συστήθηκε με το όνομα Τζέρι. Και οι δυο κατάγονται από τη δυτική Ουκρανία και συγκεκριμένα από την περιοχή του Λβιβ, που αποτελεί το κέντρο του ουκρανικού εθνικισμού. Ο ταγματάρχης ήταν πολύ συγκρατημένος στην αρχή, όχι εχθρικός, αλλά ούτε και φιλικός. Δεν δέχτηκε να ηχογραφήσω ή να μαγνητοσκοπήσω τη συζήτησή μας, κι έτσι περιορίστηκα στο να κρατάω σημειώσεις στο τετράδιό μου.
Δεν δέχτηκε ότι γίνεται εμφύλιος πόλεμος και υποστήριξε ότι πρόκειται για επίθεση της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, δηλαδή την επίσημη γραμμή. Δυσκολεύτηκε να απαντήσει εάν η λύση θα είναι στρατιωτική ή πολιτική, κλίνοντας μάλλον προς τη δεύτερη, και στο ερώτημα εάν είναι σωστό να υπάρχουν φασιστικά «μπατάλιον», απάντησε μάλλον ενοχλημένα, αλλά πάντα ευγενικά, ότι όλες οι δυνάμεις που συμμετέχουν στην αντιμετώπιση του εχθρού βρίσκονται υπό τις διαταγές της διοίκησης του ουκρανικού στρατού. Ήταν φανερό ότι οι ένστολοι βρίσκονταν έξω από τα νερά τους, μέσα σε κοινωνίες με διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και με την ελπίδα ότι όλα θα τελειώσουν γρήγορα και ευνοϊκά γι’ αυτούς, που αισθάνονται ξένοι σε ένα έδαφος που το θεωρούν δικό τους. Φεύγοντας, πιο χαλαροί, επέτρεψαν να τους φωτογραφίσω μπροστά στο μικρό θωρακισμένο όχημά τους, το μοναδικό καινούργιο που είδα μέχρι στιγμής.
Όση ώρα κρατούσε η συζήτησή μας, μαζεύονταν στην αίθουσα οι βετεράνοι του αντιφασιστικού πολέμου, με τους οποίους είχα ραντεβού για να ακούσω και τις δικές τους απόψεις. Οι βετεράνοι φορούσαν στο στήθος τα μετάλλια με τα οποία είχαν τιμηθεί για τη συμμετοχή τους στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, και ίσως ξάφνιασαν τους δύο αξιωματικούς που προσπαθούσαν να καταλάβουν εάν συνομιλούν με φίλους ή εχθρούς. Τελικά, η συζήτηση εξελίχθηκε σε πολιτισμένο κλίμακα κι ένας από τους παρευρισκόμενους που είχε φέρει μαζί του ένα μπουκάλι ρώσικης βότκας που ονομάζεται «Πούτιν», απέφυγε να το εμφανίσει πριν από την αναχώρηση των αξιωματικών.
Οι βετεράνοι αφηγήθηκαν με πολύ ζωντάνια προσωπικές ιστορίες από τον αντιφασιστικό πόλεμο. Είναι ίσως οι τελευταίες που καταγράφω, αφού έχουν απομείνει μόνο 13 στο χωριό, δύο απ’ τους οποίους κλείνουν τα εκατό, από τους περίπου 1.300 στρατιώτες ελληνικής καταγωγής που πήραν μέρος στις σκληρές μάχες για την εκδίωξη του κατακτητή. Απ’ αυτούς, 436 έπεσαν και θάφτηκαν στα πεδία των μαχών, οι περισσότεροι στο σφαγείο της Μελιτόπολης, όπου το ποτάμι που τη διασχίζει ήταν επί πολλές μέρες κόκκινο από το αίμα των νεκρών. Τότε, στο Σαρτανά, κατοικούσαν μόνο Έλληνες, απόγονοι των Ελλήνων της Κριμαίας που αναγκάστηκαν από την τσαρίνα Αικατερίνη Β΄, το 1778-9, να μετοικήσουν στην Αζοφική Θάλασσα όπου ίδρυσαν το καινούργιο χωριό τους, κοντά στη Μαριούπολη, το 1780.
Η συνάντησή μας με τους βετεράνους έκλεισε με ρώσικα και ουκρανικά τραγούδια του πολέμου και δύο τραγούδια ρωμέικα, εκ των οποίων το ένα, σε στίχους του Γιώργη Κοσταπράφ, του σπουδαιότερου ποιητή των Ελλήνων της Αζοφικής, που το άκουγα και το ηχογραφούσα, με μεγάλη μου χαρά, για πρώτη φορά! Την ίδια ώρα, στον επάνω όροφο, έκανε πρόβα μία από τις τρεις χορευτικές ομάδες που, μαζί με τη θεατρική ομάδα και το μουσικό συγκρότημα, διαθέτει το Πολιτιστικό Κέντρο.
Τα γεγονότα ξάφνιασαν πολύ δυσάρεστα αυτές τις κοινότητες στις οποίες όλες οι οικογένειες έχουν δώσει τουλάχιστον από ένα νεκρό για να φύγουν οι ναζί από τα εδάφη τους. Σήμερα, έχει διαταραχτεί πολύ σοβαρά η ομόνοια και η συνύπαρξη μεταξύ των διαφορετικών εθνοτήτων που συναποτελούν την Ουκρανία. Διαταράχτηκαν οι ισορροπίες ακόμα και μέσα στις ίδιες τις εθνότητες και τις κοινότητες. Και στα ελληνικά χωριά, που δεν είναι πια αμιγή, υπάρχει σοβαρή ασυμφωνία μεταξύ των κατοίκων, με πλειοψηφούσα τη φιλορωσική τάση, απ’ ό,τι μπορεί κανείς να καταλάβει από τις συζητήσεις, αλλά και από τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών. Όλοι, όμως, συμφωνούν μεταξύ τους, ότι η ενότητα των λαών δεν πρέπει να διασπαστεί. Γι’ αυτό ίσως έχει συμβολική σημασία ότι, εν μέσω του πολέμου, γινόταν ένας γάμος στο Σαρτανά ανάμεσα σε δύο νέα παιδιά που μας κάλεσαν στο γλέντι τους. Εγώ είμαι Ελληνίδα, μου είπε αυθόρμητα το κορίτσι, μόλις σφίξαμε τα χέρια, κι εγώ Ουκρανός, συμπλήρωσε το αγόρι, κι αμέσως φιλήθηκαν τρυφερά μπροστά μας. Αυτό κανένας εθνικιστής, οποιασδήποτε πλευράς δεν μπορεί να το χωνέψει. Ενώ δίνει σε μας την ευκαιρία να ευχηθούμε αυτό το φιλί να κερδίσει τελικά τον πόλεμο.
(Κυριακή, 23 Νοεμβρίου 2014)
Στο επόμενο φύλλο: Η εμπειρία από το Κίεβο, τη Μαριούπολη και το Ντονιέτσκ
