Λέγεται ότι η θάλασσα ήταν απολύτως ήρεμη. Ότι ένας υπαξιωματικός του πλοίου οσμιζόταν τον ερχομό παγόβουνου, ότι η εταιρεία είχε δώσει εντολές για τη διαδρομή προς βορρά γιατί έτσι θα έσπαγε το ρεκόρ ταχύτητας στην πορεία προς Νέα Υόρκη, ότι το τιμόνι ήταν αδιάλλακτα καθηλωμένο στη θέση του. Κι όμως, όλα αυτά και όλοι οι ελιγμοί τελευταίας ώρας δεν άρκεσαν να αποτρέψουν την πρόσκρουση του Τιτανικού με ένα παγόβουνο, σκληρό όσο μια πολυκατοικία. Παρά την ορχήστρα του πλοίου που κατ’ εντολήν συνέχιζε μέχρις εσχάτων να παίζει –για να μην «διαταράσσει» την ατμόσφαιρα!– ο «χαμός» προσώπων και πραγμάτων τελικά οδηγήθηκε σε ένα απίστευτο κρεσέντο, ήταν το κυριαρχικό γεγονός. Οι ελάχιστοι επιζώντες του ναυαγίου που παρευρίσκονταν το 1996 στο πλοίο Island Breeze, η Edith Haisman (1896-1997) και ο Michael Navratil (1908-2001) ήταν αδύνατο να περιγράψουν το χάος και το τρεχαλητό ανθρώπων, γι’ αυτό παρέμειναν σιωπηλοί σε όλες τις εργασίες «ναυαγιαίρεσης» του Τιτανικού. Φαίνεται ότι ο TS Elliot είχε υπόψη του αυτό το πνιγμό, που αποτύπωσε μέσα στην σκυθρωπή ποίηση της «Έρημης χώρας» του 1922:
Φληβάς ο Φοίνικας, δεκαπέντε μέρες πεθαμένος,
Λησμόνησε την κραυγή των γλάρων, και το
φούσκωμα του βαθιού πελάγου
Και το κέρδος και τη ζημιά.
Κάτω απ’ τη Θάλασσα ένα ρέμα
Έγλειψε τα κόκαλά του ψιθυρίζοντας. Μ’
ανεβοκατεβάσματα
Πέρασε τα στάδια των γερατειών του και της
νιότης του
Μπαίνοντας μέσα στη ρουφήχτρα.
Εθνικέ ή Εβραίε
Ω εσύ που γυρίζεις το τιμόνι κοιτάζοντας προς τον
αγέρα,
Στοχάσου το Φληβά, που ήταν κάποτες όμορφος
κι αψηλός όπως εσύ.
Το ναυάγιο του Τιτανικού δεν ήταν ένα κοινό ναυάγιο. Ένας πνιγμένος άνθρωπος είναι τραγωδία, πολλοί πνιγμένοι άνθρωποι είναι στατιστική: Αυτή η κουβέντα, που φέρεται ότι «περίπου» εκστομίσθηκε από το Στάλιν, ήταν κυρίαρχη μαζί με αυτή τη καταστροφή. Δεν έχει σημασία εάν ένα πλοίο όπως ο «Βρετανικός» το 1916, ανάλογων και περισσοτέρων δυνατοτήτων όπως ο «Τιτανικός», πέρασε μετά λίγα χρόνια σχετικά απαρατήρητος, έχοντας βυθιστεί στο στενό Κέας-Μακρονήσου από γερμανικές νάρκες αλλά αφήνοντας μόνο 30 νεκρούς: Σημασία έχει ότι ο «Τιτανικός», μέχρι εκείνη τη στιγμή το καμάρι της Βρετανικής ναυπηγικής βιομηχανίας και πραγματικά «σύγχρονο» θαύμα της ναυπηγικής, βυθίστηκε στις 14 με 15 Απριλίου του 1912 εκτελώντας τη διαδρομή Χερβούργο – Κουϊνστάουν – Νέα Υόρκη. Ήταν αναμφίβολα ένα ρεκόρ μαζικής καταστροφής τον 20ό αιώνα –δεν είχε σημασία το μέγεθος των ανθρώπων– συγκρίσιμο με κάτι ανάλογο να πραγματοποιείται τον 21ο αιώνα, την 11η Σεπτεμβρίου, στους Δίδυμους πύργους. Όμως, ως την κατάληξη του 21ου αιώνα έχουμε μπροστά μας καιρό …
Οι εργασίες ανεύρεσης
(*) O Buzz Aldrin ήταν ο δεύτερος άνθρωπος που έκανε ένα συγκλονιστικό μικρό περίπατο στον φυσικό δορυφόρο της γης που ονομάζεται «Σελήνη», τον Ιούλιο του 1969. Τον Αύγουστο του 1996 ο Buzz είναι μέλος της Λέσχης Εξερευνητών και με αυτή την ιδιότητα έχει γνωρισθεί με τον Σερ Έντμουντ Χίλαρυ, «κατακτητή» του Έβερεστ, καθώς επίσης με τον Κουστώ και άλλες διασημότητες «του χώρου», όμως το ’96 μπαίνει σε μια νέα ερευνητική δράση που λέγεται «ναυαγιαίρεση» ( ύψωση ναυαγίου) του Τιτανικού. Η δράση αυτή τον θέλει να κατεβαίνει σε βάθος 3.810 μέτρων υπό την επιφάνεια της θάλασσας, όπου αναφέρει ότι έβλεπε κάτι πλάσματα που του φαίνονταν διασταύρωση καβουριού και αστερία !
Η δραστηριότητα γίνεται με τον κάπτεν Κώστα Κουσουρή, επί κεφαλής του κρουαζιερόπλοιου Island Breeze, και καταγίνεται κυρίως με την ανέγερση της πρώτης δεξιά λαμαρίνας του Τιτανικού. Η όλη προσπάθεια κινηματογραφείται και παρακολουθείται με ενδιαφέρον από τους θεατές του κρουαζιερόπλοιου.
Η δραστηριότητα έχει πολλούς παρατηρητές, όμως έχει έναν ουσιώδη περιορισμό: Σε απόσταση πολλών μιλίων διαδραματίζεται ο κυκλώνας Edward, με βαρομετρική πίεση στο μάτι του κυκλώνα 951 mb –με την «κανονική μέση πίεση» να είναι 1.013 mb– ενώ η ταχύτητα των ανέμων φτάνει στην εξωφρενική τιμή των 115 κόμβων! Ο κυκλώνας αυτός σε διάστημα 24ωρων θα γίνει απαγορευτικός για κάθε πλεούμενο, θα πλησιάσει επικίνδυνα και θα τρέψει σε φυγή το κυρίως πλοίο, το Island Breeze, καθώς και τα συνοδευτικά πλοιάρια: Το Ναδίρ και τον Ναυτίλο – που είναι και το κυρίως εργαλείο για την κατάδυση.
Ο «Ναυτίλος» με τους εγγενείς περιορισμούς του θυμίζει στον Buzz Aldrin το παλιό-καλό «Κίτρινο υποβρύχιο» (Yellow Submarine) των Beatles, αλλά η ομοιότητα φτάνει ως εκεί: Κατά τα λοιπά το «Γιέλοου Σάμπμαριν» είναι ένα σκάφος που δουλεύει –ακίνδυνα και κινηματογραφικά– με τη φαντασία, ελαφρώς κιτρινισμένη…
Τότε, το 1912, υπήρχαν 2.224 επιβάτες μαζί με πλήρωμα – αριθμός τεράστιος για την εποχή. Υπήρχαν θέσεις για 710 στις σωσίβιες λέμβους, που αφήναν έξω τα υπόλοιπα 1.514 άτομα, σε μια επίδειξη σιγουριάς από την πλευρά των υπευθύνων. Υπήρχαν πλούσιοι και δευτεροκλασάτοι πένητες, νεόπλουτοι που πήγαιναν σαν τουρίστες στις ΗΠΑ αλλά και μετανάστες προς εύρεση τύχης, ευγενείς και αγροίκοι, υποψήφιοι νεόνυμφοι και υποψήφιοι να γνωρίσουν τον έρωτα: Μάλιστα η ομώνυμη ταινία του Τζέιμς Κάμερον δείχνει ένα τέτοιο ζευγάρι, ανάμεσα σε ένα καλλιτέχνη ζωγράφο και μια ομορφούλα, που σχηματίζεται στις πιο αντίξοες συνθήκες και παλεύει σκληρά για την επιβίωση. Όλοι αυτοί οι ταξικοί διαχωρισμοί έχουν τη σημασία και αξία τους, πάντως σε καμιά περίπτωση δεν έπρεπε να παραβιάζουν το πρωτόκολλο: Που αυστηρά επέβαλε πρώτα την επιβίβαση στις βάρκες των γυναικών και των παιδιών.
Στη πράξη όμως έγινε κάτι διαφορετικό. Κάτι που οι επιζήσαντες ανέφεραν ως «μαζική δολοφονία» των επιβατών της Γ΄ Θέσης, καθώς υπήρξαν μαρτυρίες που υποστήριζαν πως οι συγκεκριμένοι επιβάτες είχαν κλειδωθεί στα κάτω πατώματα για να δοθεί προτεραιότητα στους κοινωνικά «ανώτερους». Οι ελάχιστοι άνθρωποι που πέθαναν από πνιγμό, υπολείπονταν συντριπτικά από τους περισσότερους που πέθαναν από υποθερμία μέσα σε λίγα λεπτά. Από τους ανθρώπους που έπεσαν στη θάλασσα μετά τη βύθιση του πλοίου, διασώθηκαν μόνο 6, ενώ οι βάρκες που βρίσκονταν τριγύρω, σε λογική απόσταση από το πλοίο, δεν τόλμησαν να γυρίσουν για να μαζέψουν τους επιζήσαντες, εκτός από μία. Μία ώρα και είκοσι λεπτά αφότου βυθίστηκε ο Τιτανικός, το επιβατηγό πλοίο RMS Carpathia της Cunard έφτασε στο σημείο της βύθισης, όπου και περισυνέλεξε τους 705 επιζώντες του μεγάλου ναυαγίου…
Τα «προϊόντα» της έρευνας
Τις επόμενες δεκαετίες πολλές ερευνητικές αποστολές οργανώθηκαν για την ανεύρεση του ναυαγίου του Τιτανικού, όμως οι δυσκολίες ήταν ανυπέρβλητες, με κυριότερο το μεγάλο βάθος στο οποίο βρισκόταν το ναυάγιο –στα 3.800 μέτρα περίπου– και τη μεγάλη πίεση του νερού σε αυτό το βάθος. Μέχρι που την 1η Σεπτεμβρίου 1985 μια γαλλοαμερικανική ομάδα προβαίνει στην ανακάλυψή του, με το πλοίο να βρίσκεται σπασμένο σε δυο μέρη, που απείχαν στον πυθμένα κατά 600 μέτρα. Στις αποστολές του 1993 και του 1994 συλλέχθηκαν από την περιοχή του ναυαγίου από την RMS Titanic περίπου 4.000 αντικείμενα, ενώ άλλες αποστολές πραγματοποιήθηκαν το 1996, το 1998 και το 2000, τροφοδότησαν τις αμέτρητες εκθέσεις με ευρήματα του Τιτανικού σε ολόκληρο τον κόσμο. Τον Οκτώβριο του 2005 ξεκίνησε μια ακόμη έκθεση στο Ζάππειο, που κατά τη μαρτυρία του δημοσιογράφου Αλέξανδρου Κουτουμάνου έφτανε αθροιστικά σε πάνω από 15 εκατομμύρια θεατές από όλο τον κόσμο! Όσον αφορά τον διάσημο Καναδό σκηνοθέτη του Τιτανικού: Αυτός καταδύθηκε το 2012 στο βαθύτερο σημείο του Ειρηνικού, την περίφημη Τάφρο των Μαριανών – και έγινε έτσι ο πρώτος άνθρωπος που εξερεύνησε μόνος επί αρκετές ώρες το βαθύτερο σημείο του γήινου φλοιού, όπου ανακάλυψε ένα τοπίο σεληνιακό και έρημο….
Τα εξτρίμ σπορ
Ο Τιτανικός ανακηρύχθηκε σε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς στις 16 Απριλίου 2012, καθώς εκείνη η ημερομηνία σηματοδοτεί τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη βύθιση του πλοίου. Αλλά τα ερωτηματικά όσον αφορά τη βύθισή του παραμένουν. Ή μάλλον, έχουν πάψει από καιρό να αποτελούν ερωτηματικά: Η πλεονεξία της εταιρείας και του πλοιάρχου, η επιδίωξη της μεγάλης ταχύτητας μια αφέγγαρη νύχτα, ο αποκλεισμός της πλειοψηφίας των επιβατών από τις σωσίβιες λέμβους, ανήκουν πλέον στις βεβαιότητες.
Ο Τζον Λένον, καθηγητής Τουρισμού, λέει ότι το να ίπτασαι στο διάστημα γίνεται σύμβολο της κοινωνικοοικονομικής θέσης κάποιου όσο και η αναρρίχηση στο Έβερεστ. «Πολλοί κυνηγούν να κάνουν ένα βήμα παραπάνω και κάτι πιο τολμηρό, συναρπαστικό και αινιγματικό από τους υπόλοιπους. Κι αν αυτό δείχνει καλά και στις φωτογραφίες, τόσο το καλύτερο». Κάπως έτσι έγινε με τον «Τιτανικό», με την εξαίρεση των φωτογραφιών που δεν τραβήχτηκαν. Η ιστορία μιας μεγάλης τραγωδίας μας άφησε να τις εικάσουμε.
Υ.γ.: Στο ορεινό χωριό του Αγίου Σώστη στη Μεσσηνία, υπάρχει ένα μικρό μνημείο που δημιουργήθηκε το 2001 για τους τέσσερις Έλληνες που ακολούθησαν τον Τιτανικό στο ολέθριο ταξίδι του… «Εις μνήμην των τεσσάρων Ελλήνων θυμάτων του Τιτανικού του έτους 1912 αναζητούντων καλυτέραν τύχην εις ΗΠΑ δι’ εαυτούς και οικογενείας των. Βασιλείου Γ. Καταβέλου – Παναγιώτου Κ. Λυμπερόπουλου – Αποστόλου Μ. Χρονόπουλου – Δημητρίου Μ. Χρονόπουλου»
* Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, «Κρουαζιέρα στο ναυάγιο του Τιτανικού», εκδόσεις Νησίδες, Αθήνα 2022
