Σήμερα, όλο και περισσότεροι επιστήμονες, καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα όσον αφορά τις επιπτώσεις των ανισοτήτων στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Ο Richard Wilkinson και η Kate Pickett, στο βιβλίο τους The Spirit Level (Πως η ισότητα είναι καλύτερη για όλους), έχοντας στη διάθεσή τους έναν υπερεπαρκή αριθμό ερευνών και μελετών, από όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ και από όλες τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, μιας μεγάλης χρονικά περιόδου και για όλους τους τομείς που ο βαθμός ανάπτυξής τους καθορίζει την ποιότητα ζωής σε κάθε κοινωνία, επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα ότι η ψυχική και σωματική υγεία, η διάρκεια ζωής, το εύρος και η ποιότητα της παιδείας κ.λπ. εξαρτώνται άμεσα και πρωτίστως όχι από τον πλούτο που κατέχει μια κοινωνία, αλλά από το μέγεθος των ανισοτήτων στην κατανομή του πλούτου. Και με απόλυτη τεκμηρίωση αποδεικνύουν ότι όσο μικρότερες είναι οι ανισότητες σε μια χώρα τόσο καλύτερη είναι η ζωή για την πλειοψηφία των πολιτών και όχι μόνο για τους οικονομικά ασθενέστερους.
Γενικό συμπέρασμα: ο πλούτος με ανισότητα καταστρέφει την ποιότητα ζωής του λαού.
Στο Περίπτερο Ιδεών συνεχίζουμε τη δημοσίευση περιλήψεων από τα επιμέρους κεφάλαια του βιβλίου (πρώτο μέρος: Δρόμος της Αριστεράς, φύλλο αρ. 92). Στο παρόν δεύτερο μέρος, οι συγγραφείς πραγματεύονται τις επιπτώσεις των ανισοτήτων στη διάρκεια ζωής των ανθρώπων.
Φυσική υγεία και προσδόκιμο ζωής
Στο 19ο αιώνα, οι φτωχοί άνθρωποι πέθαιναν από τις κακές συνθήκες υγιεινής. Με τις αποξηράνσεις, τα συστήματα αποχέτευσης, την περισυλλογή των σκουπιδιών, τα δημόσια λουτρά, τη βελτίωση της στέγασης, τις ασφαλέστερες συνθήκες εργασίας και τη φροντίδα της διατροφής, οι υλικοί όροι διαβίωσης εξελίχθηκαν και η ζωή παρατάθηκε.
Όταν οι μεταδοτικές ασθένειες τέθηκαν υπό έλεγχο, στη βιομηχανική εποχή εμφανίστηκαν οι χρόνιες ασθένειες, όπως τα καρδιακά νοσήματα και ο καρκίνος. Η προσοχή για την υγεία στράφηκε σε άλλους παράγοντες όπως το κάπνισμα, οι λιπαρές τροφές, το αλκοόλ κ.λπ.
Αλλά, στα τέλη του εικοστού αιώνα, οι ερευνητές έκαναν μερικές απρόσμενες ανακαλύψεις για τους παράγοντες που καθορίζουν την υγεία. Άρχισαν να πιστεύουν ότι το στρες ήταν αιτία χρόνιων ασθενειών, ιδιαίτερα της καρδιάς. Μέχρι τότε νομιζόταν ότι τα καρδιακά νοσήματα συνδέονταν με το επιχειρηματικό άγχος. Μέχρι που διαπιστώθηκε ότι οι εργαζόμενοι στα χαμηλότερα κλιμάκια της ιεραρχίας, κούριερ, θυρωροί κ.ά., είχαν τριπλάσια ποσοστά θανάτου από τους ιεραρχικά ανώτερους. Προχωρώντας τις μελέτες, διαπιστώθηκε ότι οι κατώτερες δουλειές δεν συνδέονται μόνο με καρδιακά νοσήματα, αλλά και με μερικές μορφές καρκίνου, παθήσεις του εντέρου, κατάθλιψη, αυτοκτονία, απουσίες από την εργασία, πόνους στην πλάτη κ.λπ. Επίσης, οι εργαζόμενοι είχαν περισσότερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι, να έχουν υψηλότερη πίεση κ.λπ. Αλλά αυτές οι αιτίες δεν εξηγούσαν όλους τους θανάτους από καρδιά. Μετά από αμέτρητες μελέτες, τώρα ξέρουμε ότι το χαμηλό κοινωνικό στάτους έχει μία ξεκάθαρη επίπτωση στη φυσική υγεία και όχι μόνο για τους χαμηλόβαθμους…
Οι πιο ισότιμες κοινωνίες είναι υγιέστερες
Στις αναπτυγμένες χώρες οι υλικοί όροι διαβίωσης είναι τώρα αρκετά υψηλοί σε σημείο που έχουν πάψει να αποτελούν άμεσο ρυθμιστή της υγείας του πληθυσμού.
Οι ΗΠΑ έχουν τους μισούς δισεκατομμυριούχους του κόσμου και δαπανούν το 40-50% της συνολικής παγκόσμιας δαπάνης για υπηρεσίες υγείας, έχοντας μόνο το 5% του πληθυσμού τη γης. Η Ελλάδα είναι από τις φτωχότερες δυτικές δημοκρατίες, με το μισό μέσο εισόδημα κατ’ άτομο από τις ΗΠΑ. Κι όμως, ένα παιδί που γεννιέται στις ΗΠΑ, με απείρως καλύτερη τεχνολογία, έχει 1,2 χρόνια λιγότερα στο προσδόκιμο ζωής από ένα παιδί που γεννιέται στην Ελλάδα. Τα μωρά που γεννιούνται στις ΗΠΑ έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν στον πρώτο χρόνο ζωής τους από τα μωρά στην Ιαπωνία, και το προσδόκιμο ζωής είναι τρία χρόνια περισσότερα στη Σουηδία και πάνω από πέντε χρόνια στην Ιαπωνία. Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με μελέτη του πανεπιστημίου της Κολούμπια, οι μαύροι άντρες που ζουν στο Χάρλεμ έχουν λιγότερες πιθανότητες να φτάσουν στα 65 χρόνια από τους άντρες που ζουν στο Μπάνγκλα Ντες! Στις πλούσιες χώρες δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στην κατά κεφαλήν δαπάνη στην υγεία και το προσδόκιμο ζωής.
Οι μελέτες δείχνουν ότι οι πιο ισότιμες κοινωνίες είναι υγιέστερες.
Από τα συμπεράσματα μιας μεγάλης μελέτης που δημοσιεύτηκε στο British Medical Journal προκύπτει ότι «Αυτό που έχει σημασία στο πως διαμορφώνεται η θνησιμότητα και η υγεία σε μια κοινωνία είναι λιγότερο ο συνολικός πλούτος αυτής της κοινωνίας και περισσότερο το πόσο ισότιμα διαμοιράζεται. Όσο πιο ίσα διαμοιράζεται ο πλούτος τόσο καλύτερη είναι η υγεία της κοινωνίας.»
Η ανισότητα σχετίζεται με χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής, υψηλότερα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας, μικρότερο ύψος, μικρό βάρος στη γέννα, AIDS και κατάθλιψη.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, η διαφορά στο προσδόκιμο ζωής ανάμεσα στα κατώτερα και ανώτερα κοινωνικά ταξικά στρώματα ήταν 7,3 χρόνια για τους άντρες και 7 χρόνια για τις γυναίκες. Μελέτες στις ΗΠΑ συχνά αναφέρουν ακόμα μεγαλύτερες διαφορές, μέχρι και 28 χρόνια ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς που ζουν σε μερικές από τις πιο φτωχές και μερικές από τις πιο πλούσιες περιοχές. Αποτελεί πολύ μεγάλη αδικία να ζεις τόσο λιγότερο επειδή ανήκεις στην εργατική τάξη.
Επίσης, βρήκαμε ότι οι διαφορές στα χρόνια ζωής δεν υπάρχουν μόνο ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, αλλά και ανάμεσα στους πλούσιους και τη μεσαία τάξη… Είναι, λοιπόν, ευεργετικό για τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού να ζει σε πιο ίσες κοινωνίας.
Το μυαλό επηρεάζει το σώμα
Το στρες αυξάνει τον κίνδυνο της κακής υγείας, ενώ η ευχαρίστηση και η ευτυχία ενισχύουν την ευζωία. Η ψυχή επηρεάζει το νευρικό σύστημα και αυτό με τη σειρά του το ανοσοποιητικό. Όταν είμαστε στρεσαρισμένοι ή έχουμε κατάθλιψη ή αισθανόμαστε εχθρότητα, έχουμε πολύ περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουμε κάποιες σωματικές παθήσεις, όπως καρδιά, μολύνσεις και γρήγορη γήρανση. Το στρες διαταράσσει την ισορροπία τού σώματός μας, παρεμβαίνει σ’ αυτό που οι βιολόγοι αποκαλούν «ομοιοστασία», δηλαδή την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε όταν όλα κυλούν ήρεμα και όλες οι φυσιολογικές λειτουργίες μας είναι ομαλές.
Οι δραματικές αλλαγές στις εισοδηματικές διαφορές στη Βρετανία κατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων ακολουθήθηκαν από ραγδαία βελτίωση του προσδόκιμου ζωής. Παρομοίως, στην Ιαπωνία, οι επιδράσεις της μεταπολεμικής συμμαχικής κατοχής στην αποστρατιωτικοποίηση, τη δημοκρατία και την αναδιανομή του πλούτου και της εξουσίας, οδήγησαν σε μια εξισωτική οικονομία και επέφεραν πρωτόγνωρες βελτιώσεις στην υγεία του πληθυσμού. Αντιθέτως, η Ρωσία βίωσε δραματικές μειώσεις στο προσδόκιμο ζωής από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, καθώς μετακινήθηκε από κεντρικά σχεδιασμένη σε οικονομία της αγοράς, που συνοδεύτηκε από γρήγορη αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας.
Η βιολογία του χρόνιου στρες είναι ένα εύλογο μονοπάτι που μας βοηθάει να κατανοήσουμε γιατί οι άνισες κοινωνίες είναι σχεδόν πάντοτε μη υγιείς κοινωνίες.
Ανάμεσα στις φτωχότερες χώρες, το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται ταχύτατα κατά τη διάρκεια των πρώτων σταδίων της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά μετά, αρχίζοντας από τις χώρες μεσαίου εισοδήματος, ο βαθμός της βελτίωσης επιβραδύνεται. Για τις πλούσιες χώρες το να γίνουν πλουσιότερες δεν προσθέτει τίποτα περισσότερο στο προσδόκιμο ζωής. Αυτό που αλλάζει είναι ότι οι βελτιώσεις έχουν πάψει να σχετίζονται με το μέσο επίπεδο ζωής. Κάθε δέκα χρόνια, το προσδόκιμο στις πλούσιες χώρες αυξάνεται από δύο έως τρία χρόνια. Αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από την οικονομική ανάπτυξη, έτσι ώστε μια χώρα τόσο πλούσια όσο οι ΗΠΑ πλέον να μην έχει καλύτερα αποτελέσματα από την Ελλάδα ή τη Νέα Ζηλανδία, παρ’ όλο που αυτές δεν έχουν πάνω από το μισό του πλούτου των ΗΠΑ. Οι περαιτέρω αυξήσεις στο μέσο επίπεδο ζωής επιδρούν όλο και λιγότερο στην υγεία. Όπως στην υγεία, και στο προσδόκιμο, ο βαθμός ευτυχίας των ανθρώπων βελτιώνεται στα πρώτα στάδια της οικονομικής ανάπτυξης και κατόπιν σταματάει.
Το παράδοξο: οι διαφορές στο μέσο εισόδημα ή τα επίπεδα διαβίωσης ανάμεσα σε ολόκληρους πληθυσμούς ή χώρες δεν μετράνε καθόλου, ενώ οι εισοδηματικές διαφορές μέσα στους ίδιους πληθυσμούς μετράνε πάρα πολύ.
(Συνεχίζεται)
