Συνέντευξη στην Ιφιγένεια Καλαντζή
– Καρκίνος; Πόσο καιρό έχω γιατρέ; Τι λένε οι στατιστικές;
– Η στατιστική λέει πολλά για τους πολλούς και τίποτα για τον έναν…
Χαρακτηριστική στιχομυθία από τη νέα ταινία SMAC του Ηλία Δημητρίου, όπου μια μοναχική πενηνταπεντάρα, προσπαθώντας απεγνωσμένα να ξορκίσει τη μοναξιά και τη φρίκη του καρκίνου, αποφασίζει να φιλοξενήσει έναν άστεγο που ξεχειμωνιάζει στην είσοδο της πολυκατοικίας της. Μέσα από την ιδιαίτερη φιλία που εδραιώνεται, αποτυπώνεται η δυσκολία της αποδοχής του θανάτου, μακριά από μελοδραματισμούς, με ειλικρινή αντιμετώπιση καλογραμμένων διαλόγων και ρεαλιστικές ερμηνείες. Η Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη κέρδισε επάξια το φετινό Βραβείο Α΄ Γυναικείας Ερμηνείας της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, ενώ η ταινία διακρίθηκε και με δυο Βραβεία Κοινού, στην Κύπρο και στο πρόσφατο φεστιβάλ κουίρ ταινιών Outview.
Στα Εξάρχεια, όπου συναντηθήκαμε, ο διακριτικός κινηματογραφιστής από την Κύπρο μας αποκάλυψε ξεχωριστές λεπτομέρειες, γι’ αυτή την αρκετά «προσωπική» ταινία.
Το SMAC είναι εντελώς διαφορετικό από το Fish n’ Chips, τρία χρόνια πριν…
Είχα γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για άστεγους, σε στυλ σινεμά βεριτέ, που δεν προβλήθηκε πουθενά, μετά το κλείσιμο της ΕΡΤ. Ένας απ’ αυτούς ήταν σινεφίλ με κοφτερό μυαλό, παρότι ήταν εξαρτημένος. Παράλληλα, εκείνη την περίοδο βρέθηκα ο ίδιος στον Άγιο Σάββα, εξαιτίας ενός όγκου, ενώ σκεφτόμουν να φιλοξενήσω τον συγκεκριμένο άστεγο στο σπίτι μου, αλλά με απέτρεψε το γεγονός ότι έχω οικογένεια. Αυτό που δεν τόλμησα στην πραγματικότητα, το έκανα στην ταινία, βασίζοντας στον πραγματικό άστεγο, τον χαρακτήρα που ερμηνεύει ο Γιάννης Κοκιασμένος.
Υπάρχει, λοιπόν, μεταφορά προσωπικής εμπειρίας στο ρόλο της ηρωίδας; Το SMAC είναι υπαρκτό;
Προσπάθησα να αποτυπώσω το σοκ που βίωσα προσωπικά. Νιώθεις μόνος, δεν θες να μιλάς σε κανέναν, δεν θες να ξέρει κανείς τίποτα, αλλά η απομόνωση είναι λάθος. Ο θάνατος εντάσσεται στις φυσιολογικές λειτουργίες, το αφύσικο είναι να μείνουμε αθάνατοι. Ψάχνοντας στο Ίντερνετ ανακάλυψα τη διατριβή ενός βιολόγου για την πρωτεΐνη SMAC/DIABLO, που ρυθμίζει το θάνατο των κυττάρων. Αν αυτή η πρωτεΐνη λειτουργεί φυσιολογικά, τότε τα κύτταρα που πεθαίνουν απορροφούνται από τον οργανισμό, διαφορετικά, δίνουν νεοπλασίες και καρκίνους. Ο άστεγος λειτουργεί ως καταλύτης, όπως η πρωτεΐνη, βοηθώντας την ηρωίδα να αποδεχτεί την κατάσταση.
Γιατί επιλέξατε να είναι λεσβία η πρωταγωνίστρια; Μπορεί η ταινία σας να θεωρηθεί ότι απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό, επειδή έκανε πρεμιέρα στο Outview;
Αρχικά, η πρωταγωνίστρια ήταν τραπεζική υπάλληλος, όπως και η γυναίκα μου. Η ταυτότητα της λεσβίας ήταν εύρημα, για να αποφύγω ερωτική σχέση της με τον άστεγο που φιλοξενεί. Σχετίζεται όμως και με την προηγούμενη ταινία μου, όπου δυο γκέι ηθοποιοί παίζουν δυο στρέιτ χαρακτήρες, ενώ εδώ αντίστροφα, τη λεσβία υποδύεται μια στρέιτ ηθοποιός. Δεν επικεντρώνομαι στη σεξουαλική ταυτότητα, γιατί ποτέ δεν σε καθορίζει μόνο ένα πράγμα, καθένας μας έχει πολλαπλές ταυτότητες. Ήταν σημαντική για μένα η αποδοχή από το κοινό του Outview. Από τη στιγμή που ένας στρέιτ κάνει ταινία που έχει ανταπόκριση στους γκέι, έχει μικρύνει τις διαχωριστικές γέφυρες.
Μιλήστε μας για το σενάριο και την επιλογή ηθοποιών. Πώς καταφέρατε τις εκπληκτικές ερμηνείες;
Η Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη και ο Γιάννης Κοκιασμένος, που εξαρχής είχα στο νου, ενθουσιάστηκαν με το σενάριο και παρ’ ότι δεν είχαμε χρήματα, ξεκινήσαμε όπως μπορούσαμε, δουλεύοντας πολύ εντατικά σε όλα τα στάδια. Θέλαμε οι χαρακτήρες να βγαίνουν όσο πιο αληθινοί γίνεται. Με τη Βαγγελιώ πηγαίναμε στα αντίστοιχα στέκια της πρωταγωνίστριας και με τον Γιάννη γυρνούσαμε μαζί στους άστεγους, παρατηρούσαμε και σημειώναμε. Αυτοσχεδιάζαμε πάνω στον αρχικό σκελετό που είχα γράψει. Στις πρόβες, που κράτησαν δυο χρόνια, κράταγα σημειώσεις που δοκιμάζαμε και βελτιώναμε την επομένη. Το έχω ονομάσει device cinema, κατά το device theatre, όπου το σενάριο διαμορφώνεται από όλους. Κάτι τέτοιο κάνει και ο Μάικ Λι στις ταινίες του.
Γιατί επικεντρώνεστε στα κοντινά πλάνα; Πώς επιλέχθηκε πρωτότυπη μουσική πιανιστικών βαλς;
Με το διευθυντή φωτογραφίας, Παντελή Μαντζανά, επιλέξαμε να φαίνεται η πρωταγωνίστρια σε πρώτο πλάνο, με ανετάριστο φόντο, για να αποδοθεί η ψυχολογική της κατάσταση και να αναδειχτεί ο εσωτερικός της κόσμος, δίχως να γίνω περιγραφικός.
Μουσική δεν σκόπευα να βάλω, αλλά η Χριστίνα Γεωργίου, συνθέτρια στην προηγούμενη ταινία μου, προσφέρθηκε και πάλι να γράψει πρωτότυπη μουσική και της ζήτησα κάτι σε θλιμμένο στυλ, σε ακουστική Άρβο Περτ.
Η αναφορά στον Κουροσάβα πώς προέκυψε; Ο Μάικ Λι που αναφέρατε;
Ο σινεφίλ άστεγος, που είχα κινηματογραφήσει στο ντοκιμαντέρ, είχε πράγματι δει όλες τις ταινίες του Κουροσάβα! Ήθελα να φανεί πως είχε μια ζωή πίσω του. Κόντρα στις στερεότυπες αντιλήψεις, η μορφωμένη πρωταγωνίστρια ακούει ένα πρεζόνι να μιλά για Παπαδιαμάντη και έναν άστεγο για Κουροσάβα και μάλιστα στη σκηνή-κλειδί στο κρεβάτι, που δένει το πρωταγωνιστικό ντουέτο σε όλη την ταινία.
Λατρεύω το ανεπιτήδευτο σινεμά του Μάικ Λι. Καμιά ταινία του δεν φωνάζει «δείτε με». Μ’ ενδιαφέρει αυτό το ανθρωποκεντρικό σινεμά απλής αφήγησης και διακριτικής έκφρασης, αλλά μ’ αρέσει και ο Κουροσάβα και ο Ταρκόφσκι. Οι πρώτες μικρού μήκους ταινίες μου ήταν πιο γκροτέσκο, έμοιαζαν με Κουστουρίτσα, μέχρι που με καθορίσανε ο Μαικ Λι και ο Χάνεκε. Με συγκλονίζει όμως και ο Λαρς Φον Τρίερ, παρ’ ότι προκαλεί φωνάζοντας.
Εκτός από το «ανθρωποκεντρικό» σινεμά, θα τολμούσατε πειραματισμούς;
Έχω κάνει ανθρωποκεντρικά ντοκιμαντέρ για το Παρασκήνιο, αλλά περισσότερο με χαρακτηρίζει το ντοκιμαντέρ μου Πύλα, αυτοί που πάντα έμεναν μαζί /2004, για το μοναδικό μεικτό χωριό Ελληνοκυπρίων-Τουρκοκυπρίων στην Κύπρο. Δεν κοιτάω τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, αλλά τον άνθρωπο τον ίδιο και πώς επηρεάζεται, όταν του βάζουν μια ταυτότητα. Είμαι ανοιχτός στις δοκιμές, δεν μου αρέσουν οι μονοκαλλιέργειες. Συνεχώς εξελισσόμαστε, οπότε δεν απορρίπτω τίποτα.
Με έντονο το αφρικανικό στοιχείο, αναδεικνύετε μια πολυπολιτισμική Αθήνα…
Η Αθήνα είναι πιο πλούσια πλέον·έχει αύρα ευρωπαϊκής πρωτεύουσας. Στις περισσότερες πολυκατοικίες του κέντρου ακολουθείται συγκεκριμένη κοινωνική διαστρωμάτωση: παράτυποι μετανάστες στο υπόγειο, μόνιμοι μετανάστες στο ισόγειο, Αλβανοί στη μέση και Έλληνες πιο πάνω, ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα. Όταν έκανα τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ για τους άστεγους, στην Πλατεία Κουμουνδούρου, γνώριζα τις περιοχές Κινέζων, Πακιστανών και Νιγηριανών. Το αφρικανικό στοιχείο περιέχει μια «μαγεία» που βοηθά τη μυθοπλαστική εξέλιξη. Στην ταινία κινηματογραφήσαμε αναπαράσταση τελετής αφρικανικής μαγείας, όπου τυλίγουν τον άρρωστο και χορεύουν γύρω του ρυθμικά, μέχρι εκστάσεως. Στα νοσοκομεία της Κένυας χρησιμοποιούν εναλλακτικές θεραπείες και αφρικανική μαγεία ως υποβοηθητική της συμβατικής ιατρικής, με μεγάλο ποσοστό θεραπείας, γιατί επιδρά κυρίως η πίστη.
Θεωρείτε ότι οι εναλλακτικές θεραπείες λειτουργούν ως ψυχολογική υποστήριξη;
Ακόμα και οι ογκολόγοι, που δεν εναντιώνονται στην εναλλακτική θεραπεία, συνιστούν να τηρηθεί η συμβατική, γιατί η αντιμετώπιση καρκίνου αποκλειστικά με ομοιοπαθητικά σκευάσματα και βότανα θέτει σε κίνδυνο τους ασθενείς. Οι Αφρικανοί θεραπευτές, όμως, αντιμετωπίζουν το σώμα και τη ψυχή σαν ολότητα, σε αντίθεση με τη συμβατική ιατρική που ενδιαφέρεται να θεραπεύσει το σύμπτωμα. Παρ’ ότι πρωτόγονη, η θεραπεία αυτή είναι πιο μπροστά από τη συμβατική. Μια ελπίδα παρουσιάζεται ξαφνικά, όταν καθένας προσπαθεί να πιαστεί από οπουδήποτε.
Προτίμησα, τελικά, να το αφήσω ανοιχτό, γιατί το πώς το αντιμετωπίζει καθένας είναι προσωπικό. Στην ταινία ήθελα κυρίως να δείξω την ψυχολογική διεργασία που περνάει όποιος βρεθεί αντιμέτωπος με το θάνατο, τότε που όλα καταρρέουν.
