O Τάκης Κατσουλίδης και το σχέδιο του γράμματος. Του Δημήτρη Θ. Αρβανίτη.
Μπορεί ο Μacintosh να εμφανίστηκε ως ο καλύτερος φίλος του γραφίστα, στα μέσα της δεκαετίας του ’80, αλλά μαζί του έφερε και μια σειρά προβλήματα που μέχρι και σήμερα μας ακολουθούν. Πολλά από αυτά έχουν ήδη ξεπεραστεί, άλλα παρουσιάζονται και με τη σειρά τους λύνονται αφήνοντας, σχεδόν αξεπέραστο, το ένα και μοναδικό πρόβλημα που είναι η προσφερόμενη ευκολία στη χρήση της τυπογραφίας. Αυτό ακούγεται μαζοχιστικό, λες και κανείς επιδιώκει τη δυσκολία γιατί του αρέσει να παιδεύεται ή για να κρατάει σε συντεχνιακή μονοπώληση το know how της τυπογραφικής τέχνης.
Όμως, είναι οδυνηρή η εμπειρία σε όλους τους επαγγελματίες που, με το πέρασμα στην ψηφιακή μεταλλαγή της γραφιστικής δημιουργίας και της τυπογραφίας, το οποιοδήποτε βασικό υλικό μας, αυτό που για δεκάδες χρόνια γνωρίσαμε μέσα στα τυπογραφεία και τα στοιχειοθετεία, μεταφέρθηκε κακήν-κακώς στη νέα μορφή που του όριζε η νέα τεχνολογία.
Βέβαια, λίγο πριν, η φωτοσύνθεση πρόλαβε να «αλλάξει τα φώτα» στις ελληνικές γραμματοσειρές -και δεν εννοώ μόνο σχεδιαστικά- και να ρίξει στην αγορά ευτελή υποπροϊόντα. Ελάχιστες περιπτώσεις δικαίωσαν την εμφάνιση αυτού του, τότε, νέου μέσου και ήδη σε μια νύχτα αποτέλεσαν μια πικρή χαμένη ιστορία, που όμως μας σημάδεψε ανεξίτηλα.
O Τάκης Κατσουλίδης δεν είναι καινούργιος στην τυπογραφία. Απ’ όσο γνωρίζω, τη φωτιά τού την άναψε ο δάσκαλός του στη χαρακτική, ο περίφημος Γιάννης Κεφαλληνός και αυτός με τη σειρά του, για κάποιες δεκαετίες δούλεψε σκληρά όχι μόνο ασχολούμενος με την έρευνα και τη σχεδίαση τυπογραφικών πρωτότυπων, αλλά δίδαξε και τα μυστικά της τέχνης που έμαθε από τους δικούς του δασκάλους σε ένα μεγάλο αριθμό σπουδαστών που είχαν την τύχη να περάσουν από τα εργαστήριά του στη Σχολή Δοξιάδη και στο ΤΕΙ.
O Κατσουλίδης γεμάτος ταλέντο, αφού ως ζωγράφος και χαράκτης έχει πάρει μέρος και έχει διακριθεί επανειλημμένα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, γεμάτος εμπειρίες, γνώση και μαστοριά δεν είναι ένας σχεδιαστής αλφαβήτου που μας προτείνει προϊόντα. O Κατσουλίδης είναι πολιτισμικό αγαθό. Oι σχεδιαστικές του προτάσεις δεν μεταφέρουν την ιστορική γνώση αντιγράφοντας μονοδιάστατα τους χαρακτήρες και τα σύμβολα. Θα έλεγα ότι λειτουργεί σαν καθηγητής σωματικής αγωγής που προσπαθεί να πλάσει το σώμα των γραμμάτων και να κάνει το καθένα από αυτά να κινείται, να αναπνέει, να ζει και να δονείται. Όταν, δε, τα καλεί να συνταχθούν σε «σώμα», φανερώνουν τη μοναδική εκπαίδευση που τους έχει προσφέρει. O Κατσουλίδης έχει μια ιδιαίτερη συμπάθεια στα «παράξενα παιδιά», το ζ, το ξ, το σ, το ς, το φ, το ω, το ψ, με άλλα λόγια στα γράμματα που χαρακτηρίζουν το δικό μας αλφάβητο. Όποιος διάβασε το, μοναδικό στην ελληνική βιβλιογραφία, βιβλίο του με τίτλο Το σχέδιο του γράμματος που, ευτυχώς, υπάρχει στην ελληνική αγορά, θα έχει καταλάβει γιατί διαθέτει ένα μοναδικό τρόπο να σχεδιάζει χωρίς ψεγάδια τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου. Δεν είναι μόνο οι εξηγήσεις που ο ίδιος δίνει για τις ιδιαιτερότητες των γραμμάτων, αλλά η τεκμηρίωση των ιδεών του εμφανίζεται στην ίδια τη σύνθεση που αποτελούν τα γράμματά του στα κείμενα. Γράμματα δίχως ίχνος διακόσμησης, φλυαρίας ή εξυπνακισμού. Γράμματα που καλούνται να παίξουν το ρόλο τους από τις 6 στιγμές μέχρι το άπειρο. Καμιά διαφορά ανάμεσα στα μεγέθη, έντονη αναγνωρισιμότητα και ίδια δυναμική στην τελική τους χρήση.
O Κατσουλίδης ανασχεδίασε και είχε την ευθύνη αρκετών γραμματοσειρών, όπως τα Dido, Bodoni, ΝeoHellenic και Αrtemisia για την Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων. Το 1986 αρχίζει μελέτη, στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων του ΤΕΙ, η οποία θα διαρκέσει μαζί με το σχεδιασμό μέχρι το 1989 και θα παρουσιάσει δύο νέες οικογένειες με τίτλο Απολλώνια και Κατσουλίδης. Tο 1995 σχεδιάζει, με αφορμή το λεύκωμα Γένεσις των εκδόσεων τέχνης του Ν. Γρηγοράκη, το αλφάβητο Γένεσις, στηριγμένο στο Βυζαντινό ιδίωμα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στις οικογένειες Απολλώνια και Κατσουλίδης συμπεριλαμβάνονται και λατινικοί χαρακτήρες. Η εταιρεία AGFA δείχνει ενδιαφέρον, αγοράζει και μεταφέρει τα αλφάβητα στη φωτοστοιχειοθεσία, αλλά για κακή μας τύχη, σε λίγο με την εμφάνιση του Μacintosh, η μέθοδος της φωτοσύνθεσης περνάει στην ιστορία και για αρκετά χρόνια μέχρι σήμερα, αποστερηθήκαμε τη χαρά της χρήσης τους.
Όμως, αφού ποτέ δεν είναι αργά, ο Κατσουλίδης αρχίζει τη συνεργασία του με την Cannibal fonts και τα περίφημα αλφάβητα κυκλοφορούν και προκαλούν τους εραστές της «καθαρής» τυπογραφίας, να θαυμάσουν τις «καμπύλες» τους. Αλφάβητα με καθαρό οφθαλμό, ιδανικά για κείμενα, κυρίως για βιβλία αλλά και για εργασίες που απαιτούν την προσοχή μας. Ανεπιφύλακτα τα Απολλώνια και τα Κατσουλίδης δικαιώνουν τον δημιουργό τους και είμαι βέβαιος ότι για πολλά χρόνια θα αποτελούν τη βάση της σύγχρονης ελληνικής τυπογραφίας.
Ποιος είναι ο Τάκης Κατσουλίδης
Γεννήθηκε στη Μεσσήνη το 1933. 1952-1958 σπούδασε Χαρακτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. 1962-1966 συνέχισε τις σπουδές του στην Ecole des Beaux Arts στο Παρίσι με υποτροφία του ΙΚΥ. Στη Σχολή Estienne ειδικεύτηκε στην τέχνη του βιβλίου. 1971-1976 ήταν διευθυντής της Σχολής ΑΤΟ Δοξιάδη. Από το 1978 ήταν καθηγητής της Σχολής Γραφικών Τεχνών του ΤΕΙ της Αθήνας. Φιλοτέχνησε κυπριακά και ελληνικά γραμματόσημα. Έχει εκπονήσει μεγάλα έργα για τις Τράπεζες Hellenique Canadian Trust στον Καναδά, για την Atlantic Bank της Νέας Υόρκης και για τα υποκαταστήματα της Εθνικής Τράπεζας στο Σικάγο και στην Φρανκφούρτη. Έχει χαράξει μεγάλη ξυλογραφία για το δημαρχείο Βόλου κ.ά. Έχει εκπονήσει έξι λευκώματα Τέχνης με ξυλογραφίες και λιθογραφίες.
Το 1961 έλαβε το πρώτο βραβείο χαρακτικής στην Πανελλαδική Έκθεση Νέων, το 1964 και το 1965 δύο βραβεία λιθογραφίας στην Ecole des Beaux Arts και το 1976 μετάλλιο στη Διεθνή Έκθεση Ζωγραφικής για το Βραβείο της Ευρώπης στην Οστάνδη. Έχει κάνει 25 ατομικές εκθέσεις στο Παρίσι, την Αθήνα και έχει πολλές συμμετοχές σε διεθνείς εκθέσεις και Μπιενάλε. Έργα του βρίσκονται στην Αθήνα, στην Εθνική Πινακοθήκη, στο Μουσείο Βορρέ, στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη στη Θεσσαλονίκη, στο Μουσείο Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, στην Πινακοθήκη Ρόδου, στο Παρίσι, στην Εθνική Πινακοθήκη (Cabinet des Estampes) και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Το 2003 ιδρύθηκε από το Δήμο Μεσσήνης «Μουσείο Χαρακτικής Τάκη Κατσουλίδη» με 200 χαρακτικά και 20 ζωγραφικά έργα, τα οποία χάρισε στο δήμο ο καλλιτέχνης. Το 2008 ετιμήθη με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για το σύνολο του Ζωγραφικού και Χαρακτικού του έργου. Έχει συγγράψει δύο βιβλία: Το Σχέδιο του Γράμματος, για τις εκδόσεις Καστανιώτη 1991 και Ο Παπα-Μιχάλης, για τις εκδόσεις Λιβάνη 2001, το οποίο και απέσπασε το πρώτο βραβείο βιογραφίας από την Ελληνική Εταιρεία Χριστιανικών Γραμμάτων.
Χρονολόγιο σχεδιασμού των γραμματοσειρών
Απολλώνια 1986
Κατσουλίδης 1989
Νεοελληνικά 1991
Bodoni 1992
Didot 1993
Αρτεμίσια 1994
Γένεσις 1995
Αυτοκρατορικά 2000
Μεταμοντέρνα 2004
Ελζεβίρ Νέα 2008
Η έκθεση του Τάκη Κατσουλίδη Το σχέδιο του γράμματος σε επιμέλεια του Δημήτρη Αρβανίτη και του Παναγιώτη Χαρατζόπουλου, η οποία εγκαινιάστηκε προχτές Πέμπτη (23/9) και θα διαρκέσει ένα μήνα, φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο της οδού Πειραιώς).
