Την επαύριο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου προσαρτήθηκε από την ΕΣΣΔ, με απόφαση των Συμμάχων στη Διάσκεψη του Πότσνταμ, μια περιοχή της Βαλτικής, έκτασης σχεδόν ίδιας με την Πελοπόννησο, που ως τότε ανήκε στο γερμανικό Ράιχ. Το 1946 η σημαντικότερη πόλη και λιμάνι της περιοχής, το κατεστραμμένο από τον πόλεμο Κένιξμπεργκ, μετονομάστηκε σε Καλίνινγκραντ. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, διμερείς και πολυμερείς συμφωνίες (μεταξύ άλλων με την Ε.Ε.) εγγυούνταν την ελεύθερη πρόσβαση από τη Ρωσία στο Καλίνινγκραντ μέσω του «διαδρόμου Σουβάλκι», που διασχίζει τη Λιθουανία – η οποία στο μεταξύ εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ.
Μια άλλη μεταπολεμική «τακτοποίηση» αφορούσε τις Κουρίλες νήσους, οι οποίες ξεκινούν από τη ρωσική χερσόνησο της Καμτσάτκα και φτάνουν στο ιαπωνικό νησί Χοκάιντο. Από τον 19ο αιώνα έριζαν γι’ αυτές Ρωσία και Ιαπωνία. Η τελευταία τα κατέλαβε ντε φάκτο, προχωρώντας σε πολιτική βίαιης αφομοίωσης των αυτοχθόνων. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Κουρίλες μετατράπηκαν σε σημαντική ιαπωνική βάση, φτάνοντας να «φιλοξενούν» 44.000 στρατιωτικούς. Καταλήφθηκαν από τους Σοβιετικούς το 1945. Οι «Τρεις Μεγάλοι» είχαν ήδη συμφωνήσει στη Γιάλτα ότι θα αποδοθούν στην ΕΣΣΔ.
Αυτά είναι ιστορία. Ή μήπως θεωρούνται προϊστορία που μπορεί να αμφισβητηθεί και έμπρακτα πλέον; Πιθανόν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου αλλά και τις ορέξεις πολλών, που θεωρούν ότι τέτοιου είδους μεταπολεμικές διευθετήσεις μπορούν πια να θεωρηθούν «άδικες». Σ’ αυτούς δεν ανήκουν μόνο οι ηττημένοι του 1945 (οι Γερμανοί που παραχώρησαν «κτήσεις» τους στην Πολωνία και την ΕΣΣΔ, και οι Ιάπωνες που έχασαν τις Κουρίλες), αλλά και οι ΗΠΑ. Οι οποίες, ιδίως αφότου ανήλθε στην προεδρία ο Μπάιντεν, υποδαυλίζουν την επέκταση της αντιπαράθεσης ανοίγοντας διαρκώς νέα μέτωπα.
Το (όχι πια) ξεχασμένο Καλίνινγκραντ
Αν υπάρχει κάποιος σίγουρα χαμένος στο ζήτημα του Καλίνινγκραντ, αυτή είναι η Ε.Ε.: η νέα κλιμάκωση βαθαίνει κι άλλο το χάσμα με τη Ρωσία, ακυρώνει τις «διαλλακτικές» προσεγγίσεις δυνάμεων όπως η Γαλλία, και σπρώχνει την Ευρώπη πιο βαθιά στο δίχτυ της ΝΑΤΟϊκής «προστασίας». Η Λιθουανία, λειτουργώντας ως λαγός των Αμερικάνων, αποφάσισε να προκαλέσει οικονομική, καταρχήν, ασφυξία στον θύλακα του Καλίνινγκραντ. Η Μόσχα απαντά οργισμένα ότι πρόκειται για «παράνομο αποκλεισμό που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο», και προειδοποιεί ότι δεν θα αρκεστεί σε διπλωματικά αντίμετρα. Είναι χαρακτηριστική της ρωσικής ανησυχίας για το μέλλον αυτής της στρατηγικής σημασίας περιφέρειας η εσπευσμένη αποστολή επιτόπου του Νικολάι Πατρούσεφ, γραμματέα του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας.
Η Ουάσιγκτον τρίβει τα χέρια της, σπεύδοντας να μιλήσει για «ενεργοποίηση του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ», δηλαδή για άμεση –και απρόβλεπτων συνεπειών και έκτασης– πολεμική σύγκρουση με τη Ρωσία σε περίπτωση που υλοποιηθούν οι ρωσικές απειλές. Βαίνουμε προς μια ακόμη σύγκρουση που, πολύ βολικά για τις ΗΠΑ, θα λάβει χώρα σε ευρωπαϊκό έδαφος; Πάντως οι Ευρωπαίοι, αγόμενοι και φερόμενοι από τους βορειοαμερικανικούς ανέμους, αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν ένα νέο μέτωπο αντιπαράθεσης που άνοιξε με αποκλειστική πρωτοβουλία των ΗΠΑ, με τη Λιθουανία σε ρόλο πυροκροτητή. Σημειωτέον ότι στο Καλίνινγκραντ έχουν εγκατασταθεί σημαντικά οπλικά συστήματα, περιλαμβανομένων πυραύλων μέσου βεληνεκούς. Με ή χωρίς πυρηνική γόμωση; Αυτό είναι άγνωστο…
Ακόμη κανείς «επίσημος» δεν λέει ότι το Καλίνινγκραντ δεν είναι ρωσικό έδαφος. Αλλά η ζύμωση έχει αρχίσει, με προεξάρχοντες τους απογόνους των Γερμανών που εκδιώχθηκαν από την περιοχή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Βλέψεις υπάρχουν και από τους Πολωνούς και τους Λιθουανούς – που έχουν ιστορική έχθρα μεταξύ τους, αλλά ακόμη μεγαλύτερη για τη Ρωσία. Από κοντά σιγοντάρουν «προσεκτικά» και πτέρυγες της γερμανικής κυβέρνησης. Ο εκπρόσωπός της Στέφεν Χέμπεστραϊτ «απορρίπτει κατηγορηματικά» τις απειλές για αντίποινα στη Λιθουανία, και ζητά από τη Μόσχα «να μην λάβει κανένα μέτρο που αντίκειται στο διεθνές δίκαιο». Αυτό το διεθνές δίκαιο, το οποίο επικαλούνται επιλεκτικά οι πάντες, έχει αποδειχθεί λάστιχο μεν, άγνωστης αντοχής δε…
Οι Ευρωπαίοι, αγόμενοι και φερόμενοι από τους βορειοαμερικανικούς ανέμους, αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν ένα νέο μέτωπο αντιπαράθεσης που άνοιξε με αποκλειστική πρωτοβουλία των ΗΠΑ, με τη Λιθουανία σε ρόλο πυροκροτητή
Οι ιαπωνικές φιλοδοξίες ξανά στο προσκήνιο
Η περίπτωση των Κουρίλων, από την άλλη, είναι πιο σαφής: η Ιαπωνία (με τη σιωπηρή ενθάρρυνση των ΗΠΑ, που μετάνιωσαν για τη «γενναιοδωρία» την οποία επέδειξαν το 1945) ποτέ δεν αποδέχθηκε την παραχώρησή τους. Όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις διεκδικούν τις νότιες Κουρίλες (που το Τόκιο αποκαλεί «Βόρεια Εδάφη»), και το ζήτημα βρίσκεται πάντα ψηλά στη ρεβανσιστική ατζέντα της ιαπωνικής Κεντροδεξιάς και Ακροδεξιάς. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έδωσε την ευκαιρία στην κυβέρνηση του Φουμίο Κισίντα να θέσει ξανά με έμφαση τις ιαπωνικές εδαφικές απαιτήσεις, στις οποίες μέχρι τώρα καμία χώρα δεν έδινε μεγάλη σημασία.
Η Ιαπωνία, τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, έχει τις δικές της φιλοδοξίες, που δεν περιορίζονται στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των ΗΠΑ. Σε αυτές τις φιλοδοξίες οφείλονται οι επανειλημμένες απόπειρες «τροποποίησης» του φιλειρηνικού μεταπολεμικού Συντάγματος – το οποίο ήδη έχει παρακαμφθεί με τη συγκρότηση των λεγόμενων «Δυνάμεων Αυτοάμυνας», που στην πραγματικότητα αποτελούν έναν ισχυρότατο και υπερσύγχρονο στρατό. Αλλά αυτό δεν αρκεί στο Τόκιο: επιδιώκει μεταξύ άλλων τη συμμετοχή του ιαπωνικού στρατού σε «ειρηνευτικές επιχειρήσεις» εκτός συνόρων, αν και αυτό απαγορεύεται ρητά από το Σύνταγμα…
Η απόπειρα του ιαπωνικού κατεστημένου να εκμεταλλευθεί τη σύγκρουση ΗΠΑ-Ρωσίας για να προωθήσει τους δικούς του διακριτούς σχεδιασμούς φαίνεται και από πρόσφατη συνέντευξη του πρώην πρωθυπουργού Σίνζο Άμπε, ο οποίος επέρριψε ευθύνες στον Ζελένσκι για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία (είπε ότι η εισβολή θα είχε αποφευχθεί αν η Ουκρανία δεν επεδίωκε την ένταξή της στο ΝΑΤΟ και υλοποιούσε τις συμφωνίες του Μινσκ). Την ίδια στιγμή, το ιαπωνικό Υπουργείο Εξωτερικών ανακήρυξε –για πρώτη φορά– τις Κουρίλες ως «εθνικό έδαφος υπό παράνομη ρωσική στρατιωτική κατοχή». Κατόπιν αυτού, διακόπηκαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Μόσχας και Τόκιο για το μέλλον των Κουρίλων, οι οποίες είχαν προκαλέσει μαζικές διαδηλώσεις στη Ρωσία με συνθήματα του τύπου «όσοι παζαρεύουν την εδαφική μας ακεραιότητα είναι προδότες».
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου δήλωσε ότι «οι Κουρίλες είναι αναπόσπαστο τμήμα της ρωσικής επικράτειας». Το ρωσικό Γενικό Επιτελείο ανακοίνωσε τη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων στα διεκδικούμενα από την Ιαπωνία νησιά. Ο Λαβρόφ είχε ήδη διευκρινίσει ότι «η ρωσική κυριαρχία επί των Κουρίλων δεν συζητείται». Και πριν λίγες μέρες η Μόσχα ανακοίνωσε ότι ανακαλούνται οι άδειες αλιείας σε Ιάπωνες ψαράδες του Χοκάιντο, διότι «η Ιαπωνία δεν έχει καταβάλει στη Ρωσία τις πληρωμές που προβλέπονται βάσει της σχετικής συμφωνίας». Επιστρέφουμε σιγά-σιγά στο… μέλλον;
