Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν θα υλοποιηθεί το Brexit και πώς. Το μόνο σίγουρο είναι ότι σχεδόν όλες οι πλευρές επιχειρούν να ακυρώσουν το αποτέλεσμα του μοναδικού δημοψηφίσματος στην ιστορία της σύγχρονης Βρετανίας βαφτίζοντάς το «καταστροφικό» ή, στην καλύτερη περίπτωση, μη υλοποιήσιμο. Ακόμη και η Τερέζα Μέι, που –ορθά– προβάλλει το επιχείρημα ότι τυχόν ανατροπή της λαϊκής εντολής θα επιφέρει τεράστιο πλήγμα στην εμπιστοσύνη των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του, το κάνει για να επιβάλει στους ευρωσκεπτικιστές την υποστήριξη του… μισοBrexit που έχει διαπραγματευθεί με τις Βρυξέλλες. Και να διασωθεί έτσι και η ίδια.
Οι φανεροί και κρυφοί υποστηρικτές της ευρωκρατίας περιγράφουν μια απίστευτη καταστροφή που θα επέλθει έτσι και γίνει σεβαστή η άποψη της λαϊκής πλειοψηφίας. Σοβαρές υποτίθεται μιντιακές ναυαρχίδες της παγκοσμιοποίησης, όπως οι New York Times, φτάνουν να γράφουν για «εγκλωβισμένα πλοία και νταλίκες με φορτία που θα σαπίζουν, άδεια ράφια σε φαρμακεία και παντοπωλεία, διακοπές ρεύματος και τρόφιμα με δελτίο»! Οι υπερασπιστές της παραμονής της Βρετανίας στην Ε.Ε. φτάνουν να αμφισβητούν τη νομιμότητα του αποτελέσματος, μιλώντας για «μικρή διαφορά». Δεν θυμούνται ότι ποτέ πριν στη Βρετανία καμία κυβέρνηση και καμία πρόταση δεν συγκέντρωσε 17,4 εκατομμύρια ψήφων.
Οι πιο θρασείς δεν επιστρατεύουν καν «επιχειρήματα»: αξιωματικά, η λαϊκή ετυμηγορία ήταν εσφαλμένη και πρέπει να διορθωθεί. Κατ’ αυτούς, ο λαός δικαιούται το πολύ-πολύ να λέει τη γνώμη του. Όχι όμως και να… αποφασίζει. Αυτή είναι η μετανεωτερική «δημοκρατία», η μόνη συμβατή με το Σίτι του Λονδίνου. Όλα τα άλλα είναι, όπως ευθαρσώς υποστήριξε ο Συντηρητικός πρώην πρωθυπουργός Τζον Μέιτζορ, «τυραννία της πλειοψηφίας». Άποψη με την οποία κάθε άλλο παρά αντιπαρατίθενται οι Εργατικοί του Τζέρεμι Κόρμπιν, που απλά βιάζεται να ανέβει στον πρωθυπουργικό θώκο. Με οποιοδήποτε κόστος για τις ριζοσπαστικές ιδέες και τα λαϊκά στρώματα που ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί.
Όπως είπαμε, δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς θα εξελιχθεί τελικά η υπόθεση. Δημοσιεύουμε όμως σήμερα ένα κείμενο που επιχειρεί να πάει λίγο βαθύτερα στην κατανόηση των ριζών αυτής της αντιπαράθεσης. Και, εκκινώντας από εκεί, να ανιχνεύσει και τους ενδεχόμενους στόχους της επόμενης πολιτισμικής επανάστασης…
Μια βαθιά διχασμένη Αγγλία
των Γιώργου Κουτσαντώνη και Μιχάλη Θεοδοσιάδη*
Αν παρατηρήσουμε με προσοχή τις εξελίξεις, από την ημέρα των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος μέχρι και σήμερα, θα διακρίνουμε δύο διαφορετικούς κόσμους και αντιλήψεις να συγκρούονται. Από τη μια η κοσμοθεωρία αυτών που βλέπουν το έθνος ως «υπόσχεση», και από την άλλη η αντίληψη πως το έθνος αποτελεί κάτι το ξεπερασμένο και παρωχημένο, αν όχι μια «καταπιεστική» σύμβαση από την οποία οφείλουμε να απελευθερωθούμε. Από τη μία η Αγγλία που βλέπει την αυθυπαρξία και τον εαυτό της ως μια οντότητα εντός της οποίας δημιουργούνται σχέσεις που διαρκούν και ριζώνουν· από την άλλη η Αγγλία που θέλει να συμπεριφέρεται ως αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής των Βρυξελλών, που ταυτίζεται με τον κοσμοπολιτισμό του νεοφιλελευθερισμού, σε πλήρη πολιτισμική παράλυση λόγω των αυτο-ενοχών και του βεβαρημένου αποικιακού της παρελθόντος.
Η πρώτη Αγγλία γίνεται ορατή μέσα από τις ζωές και στις συνήθειες των ανθρώπων της επαρχίας, ή ακόμα και απομονωμένων περιοχών στις μεγάλες μητροπόλεις, σε συνοικίες που κοσμούν βρετανικές ή αγγλικές σημαίες, όχι μακριά από τα μέρη που επιλέγουν συνήθως οι ψηφοφόροι του Εργατικού Κόμματος, του Τζέρεμι Κόρμπιν, όπου η μοναδική σημαία που πιθανόν θα δει κανείς είναι αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι η πρώτη Αγγλία που επέλεξε την έξοδο από την Ε.Ε. και απαρτίζεται από ανθρώπους οι οποίοι αισθάνονται την ανάγκη να ενσωματώνεται κανείς σε ομάδες μικρότερες από ολόκληρη την ανθρωπότητα – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υφίστανται υποδιαιρέσεις και εντός αυτής της μερίδας του πληθυσμού: φωνές «τζιγκοϊστικές» και νοσταλγοί της αυτοκρατορίας με αλαζονικές διαθέσεις έναντι των Ανατολικο-Ευρωπαίων και των μουσουλμάνων, κάνουν έντονη την παρουσία τους. Είναι οι φωνές που βλέπουν τον κόσμο μέσα από το monocle της πολιτικής των ταυτοτήτων (identitarianism).
Πρόκειται για τον ανεστραμμένο πόλο της μεταμοντέρνας αριστερής εμμονής με τις μικροταυτότητες, με τα δήθεν «ανοιχτά σύνορα» και τη «δυτική ενοχή» που οδηγεί σε υπερβολές, και στην οπτική ότι όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας δεν είναι παρά αποτέλεσμα της κυριαρχίας του λευκού δυτικού άνδρα. Στη δεύτερη περίπτωση μιλάμε για μεσοαστούς, φοιτητές και ακαδημαϊκούς, που αποτελούν την πολιτική και θεωρητική δεξαμενή του κοσμοπολίτικου αριστερισμού, τουτέστιν, για τη ραχοκοκαλιά του Bremain και του Εργατικού Κόμματος. Αδυνατούν, ωστόσο, να κατανοήσουν πως εντός της ίδιας μερίδας του Brexit υπάρχουν και πολίτες οι οποίοι αγανακτούν με τη συνεχόμενη υποβάθμιση της ζωής τους, που επιθυμούν να έχουν έναν λόγο (έστω και τον τελευταίο) σε θέματα όπως η μετανάστευση, η εξωτερική πολιτική γενικότερα, η εκπαίδευση και η οικονομία. Πολλές φορές εκφράζονται με σκεπτικισμό ενάντια σε πολιτικές που αποσκοπούν στην περαιτέρω φιλελευθεροποίηση της βρετανικής κοινωνίας. Άλλοτε αγανακτούν με το υπάρχον κοινωνικό μοντέλο και την ανατροφή που δίνει στους νέους, πολλοί εκ των οποίων μεγαλώνουν χωρίς συναίσθηση της υπευθυνότητας.
Ενδεχομένως η επόμενη πολιτισμική επανάσταση να θέσει ως κοινό στόχο –των νέων πληβείων, των μεσαίων στρωμάτων που βρίσκονται σε απίσχναση και των μικρομεσαίων που βρίσκονται σε μόνιμη επισφάλεια– τη δημιουργία αντιδομών ανατροπής του ευρωπαϊκού κατεστημένου με κύριο αίτημα, παραδόξως, την απελευθέρωση από τις πολλές «ελευθερίες» που εξασφαλίζει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και γνώμονα τη διατήρηση ενός σταθερού, οικείου και χειροπιαστού κόσμου
Το ένστικτο της ανθρώπινης αυτοσυντήρησης
Αν κοιτάξουμε μόλις τρεις αιώνες πίσω στην ιστορία, θα δούμε το εξής κοσμογονικό γεγονός: η καπιταλιστική εξάπλωση να μετατρέπει πλούσιους γαιοκτήμονες σε προλεταρίους, στοιβάζοντάς τους στις μεγάλες πόλεις, σε άθλιες συνθήκες εργασίας. Σήμερα ο νεοφιλελευθερισμός κατάφερε ακριβώς το αντίθετο: ελεύθεροι επαγγελματίες των μεσαίων στρωμάτων φτωχοποιούνται και παραμερίζονται από τα αστικά κέντρα (τα οποία παλαιότερα αποτελούσαν τη σταθερή οικονομική τους βάση), σε αποβιομηχανοποιημένες περιοχές της άλλοτε ακμάζουσας επαρχίας. Παρομοίως, ο Π. Κονδύλης, στο βιβλίο του «Η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού», σημειώνει πως κάποτε οι hippies που προέρχονταν από τα μεσαία και ανώτερα στρώματα, είχαν στο μυαλό τους την επιστροφή στη φύση, την απόρριψη της τεχνικής και της βίας, καθώς και μια μυστικιστική διεύρυνση της κουλτούρας. Αντίθετα, οι νέοι πληβειακής καταγωγής, όπως οι skinheads και οι hooligans των γηπέδων, προσπαθούσαν να πετύχουν την κατάργηση των αστικών συμβάσεων και την άμεση απελευθέρωση με την ανοιχτή σύγκρουση και με την άσκηση βίας.
Σήμερα, ενδεχομένως, η επόμενη πολιτισμική επανάσταση να θέσει ως κοινό στόχο –των νέων πληβείων, των μεσαίων στρωμάτων που βρίσκονται σε απίσχναση και των μικρομεσαίων που βρίσκονται σε μόνιμη επισφάλεια– τη δημιουργία αντιδομών ανατροπής του ευρωπαϊκού κατεστημένου με κύριο αίτημα, παραδόξως, την απελευθέρωση από τις πολλές «ελευθερίες» που εξασφαλίζει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και γνώμονα τη διατήρηση ενός σταθερού, οικείου και χειροπιαστού κόσμου. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί τα διάφορα πρεσβυτέρια των ανοιχτών συνόρων και του ευρωπαϊσμού –έχοντας αποκοπεί πλήρως από καθετί λαϊκό– να υποτιμούν και να λοιδορούν τους ανθρώπους της περιφέρειας και τον ξεχασμένο «νεοπληβείο» στις μεγαλουπόλεις. Όμως το ένστικτο της ανθρώπινης αυτοσυντήρησης δεν μπορεί να αγνοηθεί, ούτε και να ξεχαστεί. Στην περίπτωση μάλιστα της Βρετανίας η υπενθύμιση έγινε, και το καταληκτικό ερώτημα, που γεννιέται αυθόρμητα, είναι το εξής: τελικά θα επιβληθεί το ενωτικό δόγμα με «ελέω Θεού» βασίλισσα την Ε.Ε. και θύμα έναν βαθιά δημοκρατικό θεσμό;
* Απόσπασμα από εκτενές κείμενο με τίτλο «To #Brexit και η “θεολογία” της “απελευθέρωσης” από την οικειότητα και τους δημοκρατικούς θεσμούς», που δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό περιοδικό ResPublica (www.respublica.gr). Το εισαγωγικό σημείωμα και ο μεσότιτλος είναι της Σύνταξης. Το σκίτσο είναι του Ματ Ρότα για το Politico (www.politico.eu).
