Επιστημονική έρευνα χαρτογραφεί το θλιβερό τοπίο. Του Γιώργου Κατερίνη
Σε δυο σημαντικά συμπεράσματα καταλήγει η μελέτη των συλλογικών συμβάσεων που υπογράφηκαν το 2013: πρώτον ότι μειώθηκε σημαντικά ο αριθμός των επιχειρησιακών συμβάσεων και δεύτερον ότι η εργοδοσία εκτός από την παραπέρα μείωση των αποδοχών θέτει ως στόχο τη διάρρηξη των μη μισθολογικών όρων εργασίας χρησιμοποιώντας τις ΣΣΕ για να δημιουργεί συλλογική ρύθμιση πέρα από το όριο του νόμου. Τα συμπεράσματα αυτά καταγράφονται στην τρίτη ετήσια έκθεση την οποία δημοσιοποίησε πρόσφατα ερευνητική ομάδα ατομικών και συλλογικών εργασιακών σχέσεων. Τη συγγραφή της έκθεσης υπογράφει ο Αποστόλης Καψάλης, ενώ το συντονισμό είχε ο Γιάννης Κουζής.
Η μελέτη δείχνει τη διακύμανση των συλλογικών συμβάσεων ανάλογα με τις νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν τα τελευταία χρόνια. Έτσι από 216 συμβάσεις που συνήφθησαν το 2010, το 2011 (μέχρι την ψήφιση του νόμου 4024/2011 που θεσμοθέτησε τις ενώσεις προσώπων, ώστε να υπογράφουν ΣΣΕ) οι συμβάσεις έπεσαν στο μισό (102), για να εκτοξευθούν στις 845 το επόμενο 13μηνο και να περιοριστούν ξανά στις 568 τους τελευταίους 13 μήνες πριν το τέλος του 2013. Η συντριπτική πλειοψηφία των συλλογικών αυτών συμβάσεων είναι επιχειρησιακές, αφού οι κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές παραμένουν περιορισμένες. Ειδικά στο διάστημα που καλύπτει η παρούσα έκθεση υπογράφηκαν μόνο 13 κλαδικές–ομοιοπαγγελματικές συμβάσεις, 10 τοπικές ομοιοεπαγγελματικές και φυσικά η Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας που υπέγραψε η ΓΣΕΕ με μέρος των εργοδοτικών φορέων και αφορούσε κυρίως τη διατήρηση του επιδόματος γάμου.
Το 59% των υπολοίπων συμβάσεων είναι επιχειρησιακές που υπέγραψαν ενώσεις προσώπων. Βέβαια, το τελευταίο 13μηνο μειώθηκαν στο μισό (σε σχέση με τους ακριβώς προηγούμενους 13 μήνες) οι συμβάσεις που υπέγραψαν ενώσεις προσώπων, ενώ αυξήθηκαν αισθητά οι συμβάσεις που υπέγραψαν σωματεία. Αυτό οφείλεται στην κατάργηση της αρχής της ευνοϊκότερης ρύθμισης και της επεκτασιμότητας των κλαδικών συμβάσεων, γεγονός που ώθησε τα συνδικάτα να επιδιώξουν μια «επιτυχία» υπογράφοντας επιχειρησιακή σύμβαση με οφέλη στα μη μισθολογικά ζητήματα. Το τι ακριβώς πέτυχαν, φαίνεται από την ανάλυση των όρων των συμβάσεων που επιχειρεί η μελέτη.
Μειώσεις και συμβάσεις-λαγοί
Με βάση, λοιπόν, αυτή την ανάλυση το 80% των επιχειρησιακών συμβάσεων περιέχουν μείωση αποδοχών, με περίπου 100 συμβάσεις να προβλέπουν πάγωμα αποδοχών και μόνο δυο να προβλέπουν άμεσες αυξήσεις (από 2,7% έως 3,1%), ενώ σε κάποιες λίγες ακόμα προβλέπονται αυξήσεις στο μέλλον. Ενδιαφέρον προκαλούν οι τρόποι μείωσης των αποδοχών, αν και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η έκθεση πολλές φορές είναι αδύνατον να υπολογιστεί με σαφήνεια η ακριβής έκταση της μείωσης.
Σε αρκετές περιπτώσεις το ποσοστό μείωσης αναφέρεται ρητά και κυμαίνεται από 1% έως και 70%! Σε άλλες περιπτώσεις προβλέπεται προσαρμογή στις κατώτατες αποδοχές της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης. Υπάρχουν όμως και συμβάσεις οι οποίες προβλέπουν αυτόματη προσαρμογή στα εκάστοτε ισχύοντα είτε της εθνικής σύμβασης, είτε του ελάχιστου νομοθετημένου μισθού. Μάλιστα, κάποιες από αυτές περιέχουν και ονομαστικές μειώσεις ή πάγωμα αποδοχών και περαιτέρω προσαρμογή στα ελάχιστα όρια.
Η έκθεση σχολιάζει ιδιαίτερα τη λέξη «εκάστοτε» που προστίθεται στις επιχειρησιακές συμβάσεις προφανώς για να επωφεληθούν οι εργοδότες από επικείμενη μείωση. Ο όρος «εκάστοτε νομοθετημένος μισθός» εμφανίζεται για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 2012 και επαναλαμβάνεται στη συνέχεια πανομοιότυπα σε συμβάσεις που συνάπτονται σε επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών και η έκθεση τις χαρακτηρίζει «συλλογικές συμβάσεις – λαγούς». Η προσαρμογή μείωση των αποδοχών στα εκάστοτε ισχύοντα στον ελάχιστο νομοθετημένο κατώτατο μισθό περιλαμβάνεται σε 40 συμβάσεις των κλάδων εστίασης, τροφίμων και φύλαξης. Στις 10 περιπτώσεις μάλιστα τις υπογράφουν σωματεία (οι 7 αφορούν εταιρίες security).
Και διακριτική μεταχείριση
Ένα ακόμη ανησυχητικό εύρημα που προκύπτει από τη μελέτη των συμβάσεων είναι η διακριτική μεταχείριση που επιφυλάσσουν 21 επιχειρησιακές συμβάσεις σε βάρος των νεοπροσλαμβανομένων, ενώ σε 12 συμβάσεις περιέχεται δυσμενής μεταχείριση σε βάρος κατηγοριών εργαζομένων.
Σύμφωνα με την έκθεση κάτι τέτοιο βρίσκεται στα όρια της νομιμότητας, ενώ εγείρονται ζητήματα ηθικής τάξης, ιδίως στις περιπτώσεις που τη σύμβαση υπογράφει
εργατικό σωματείο. Μια ακόμη μορφή διάκρισης είναι η εξατομίκευση των μειώσεων με την ανάρτηση λίστας εργαζομένων με τις ονομαστικές τους μειώσεις, ή ακόμα και η εξαίρεση κάποιων εργαζομένων από τις μειώσεις.
Εκφυλισμός της συλλογικής δράσης
Η έκθεση πέρα από τις πολύ συγκεκριμένες παρατηρήσεις που κάνει επί των κειμένων των συμβάσεων, καταλήγει σε μερικά πολύ χρήσιμα συμπεράσματα για το μέλλον του συνδικαλιστικού κινήματος.
Καταρχήν θεωρεί ότι με τη μέθοδο των επιχειρησιακών συμβάσεων οι εργοδότες επιχειρούν να απορρυθμίσουν την ατομική εργατική νομοθεσία πέρα από τα όρια του νόμου, με απώτερο σκοπό την ισοπέδωση του εργατικού φρονήματος, την απαξίωση κάθε έννοιας συναδελφικής αλληλεγγύης και τον οριστικό εκφυλισμό της συλλογικής σύμβασης σε ένα τυπικό έγγραφο επικυρωτικό των εργοδοτικών επιθυμιών. Με αυτό τον τρόπο οι επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις προσλαμβάνουν στοιχεία νομοπαρασκευαστικού χαρακτήρα, προετοιμάζοντας νέες αντεργατικές ρυθμίσεις. Τέτοιο παράδειγμα είναι η συνομολόγηση ευέλικτων μορφών εργασίας που δεν θα μπορούσε να επιβάλει μόνος του ο εργοδότης.
Ένα ακόμα συμπέρασμα της έκθεσης είναι ότι στις περιπτώσεις των συμβάσεων που αποκτούν νομοπαρασκευαστικό χαρακτήρα, ή των συμβάσεων που λειτουργούν ως «λαγός», η εργοδοτική πλευρά προτιμά να συμβάλλεται με εργατικά σωματεία και ει δυνατόν σε μεγάλες επιχειρήσεις, ούτως ώστε να ακυρώνει την ένσταση της αυτοσύμβασης, αφού θεωρητικά το σωματείο προστατεύει το δίκαιο των συνδικαλιστικών ελευθεριών, ενώ ταυτόχρονα πλήττει την αξιοπιστία των συνδικάτων και απονομιμοποιεί το θεσμό στα μάτια χιλιάδων εργαζομένων.
Και κατάργηση του κατώτατου μισθού προτείνει το ΚΕΠΕ
Κι ενώ ο θεσμός των συλλογικών συμβάσεων δεν θυμίζει σήμερα τίποτε από τις προ τετραετίας συλλογικές συμβάσεις, ήρθε μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών – ΚΕΠΕ, να προσθέσει άλλο ένα λιθαράκι στην πλήρη διάλυση των εργασιακών σχέσεων. Όπως πάντα, για το καλό της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης… Τι προτείνει λοιπόν το ΚΕΠΕ; Οι νέοι άνεργοι 15-29 ετών να προσλαμβάνονται από τις επιχειρήσεις χωρίς καμία έννοια προστασίας κατώτατου μισθού για ένα έτος. Επομένως, ένας εργοδότης θα μπορεί να για ένα έτος να δίνει όση αμοιβή θέλει στους νεοπροσλαμβανόμενους.
Η κατάργηση κάθε έννοιας προστασίας του ανίσχυρου εργαζόμενου απέναντι στον εργοδότη του δεν είναι κάτι καινούργιο. Είχε ήδη προηγηθεί η μείωση κατά 32% του κατώτατου μισθού για τους νέους εργαζόμενους, αλλά και η κατάργηση της αποζημίωσης απόλυσης στις περιπτώσεις που ο εργαζόμενος απολυθεί από
τη δουλειά του πριν συμπληρώσει ένα χρόνο σε αυτήν. Επομένως η κατάσταση που προκρίνει ο εποπτευόμενος από το υπουργείο Ανάπτυξης Οργανισμός έχει ως εξής: είσαι νέος αι άνεργος. Προσλαμβάνεσαι σε επιχείρηση με αμοιβή 200 ευρώ το μήνα για ένα χρόνο. Εργάζεσαι σκληρά και ικανοποιώντας κάθε όρεξη ελπίζοντας ο εργοδότης να σε κρατήσει στη δουλειά και μετά την παρέλευση του ενός έτους. Η επιχείρηση σε απολύει χωρίς καμία υποχρέωση λίγο πριν λήξει το ένα έτος εργασίας.
Ύστερα σε βρίσκει «πρόσφορο» άλλη επιχείρηση για να επωφεληθεί της ευκαιρίας και πριν την παρέλευση του έτους σε απολύει. Κι ύστερα το ίδιο, και το ίδιο.
Μέχρι τα 29 σου μπορεί να έχουν περάσει από πάνω σου ικανός αριθμός εργοδοτών που θα κάνουν πάρτι με επίκεντρο εσένα, έχοντας λυμένα τα χέρια τους για να κάνουν… περιοδική ανακύκλωση εργαζομένων-ανέργων. Το σκηνικό όλο και περισσότερο παύει να θυμίζει μεσαίωνα και προσεγγίζει την εποχή της δουλείας…
