του Τόμας Φάτσι*
Θα ξεκινήσω με τα καλά νέα: οι διαμαρτυρίες των αγροτών είχαν σημαντικό αντίκτυπο στη χάραξη πολιτικής, επιτυγχάνοντας αρκετές παραχωρήσεις από τις κυβερνήσεις και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Είναι μια υπενθύμιση του γεγονότος ότι ακόμη και στην εποχή μας, που η δημοκρατία έχει καταστεί εν πολλοίς μια κούφια λέξη, και μοιάζει σχεδόν αδύνατο να έχουν πραγματικά αντίκτυπο οι απλοί άνθρωποι και οι εργαζόμενοι, αυτό είναι ακόμη δυνατό – χάρη σε έναν πανάρχαιο κανόνα: εμείς είμαστε πολλοί, και αυτοί λίγοι. Οι αγρότες αξίζουν λοιπόν έπαινο, διότι μας υπενθύμισαν τη δύναμη του λαού, της συλλογικής δράσης. Τούτου λεχθέντος, πρέπει να είμαστε ειλικρινείς: αυτές οι παραχωρήσεις μπορεί να ανακουφίσουν προσωρινά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αγρότες –και όταν λέω αγρότες εννοώ τις μικρές και μεσαίες εκμεταλλεύσεις– αλλά είναι απίθανο να αντιστρέψουν τις μακροπρόθεσμες τάσεις στην ευρωπαϊκή γεωργία.
Και η κύρια τάση είναι η επί δεκαετίες επίθεση της Ε.Ε. κατά του ευρωπαϊκού μοντέλου της μικρής γεωργίας, προς όφελος των μεγάλων αγροδιατροφικών ομίλων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική απώλεια γεωργικών εκμεταλλεύσεων, κυρίως μικρού μεγέθους, σε ολόκληρη την Ευρώπη: μόνο την τελευταία δεκαετία, περίπου 3 εκατομμύρια γεωργικές εκμεταλλεύσεις έχουν χαθεί στην Ε.Ε., με αποτέλεσμα την αυξανόμενη συγκέντρωση και ενοποίηση της γεωργικής γης. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι αυτό είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού: όσο κι αν οι κυβερνήσεις και οι τεχνοκράτες της Ε.Ε. προσποιούνται τώρα ότι ενδιαφέρονται για τη δυσχερή θέση των μικρών αγροτών, η πραγματικότητα είναι ότι η αγροτική πολιτική της Ε.Ε. ήταν σκόπιμα προσανατολισμένη εναντίον των μικρών αγροτών και παραγωγών. Διότι κυβερνήσεις και τεχνοκράτες θεωρούν ότι η διασπορά της παραγωγής σε εκατομμύρια μικρούς παραγωγούς είναι απλώς ένα εμπόδιο…
ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ, η Ε.Ε. είναι σχετικά αυτάρκης όσον αφορά τα τρόφιμα: αυτό είναι κάτι που κληρονομήσαμε από τη μεταπολεμική προσέγγιση, η οποία ήταν σε μεγάλο βαθμό προσανατολισμένη προς την επίτευξη της διατροφικής ασφάλειας. Τότε υπήρχε αυξημένη επίγνωση της σημασίας των τροφίμων, και κυριαρχούσε η ιδέα ότι η εγγύηση της διατροφικής ασφάλειας είναι μια από τις βασικές υποχρεώσεις των κυβερνήσεων και των θεσμικών οργάνων. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, αυτή η συνειδητοποίηση έχει χαθεί. Σήμερα τα τρόφιμα αντιμετωπίζονται σαν ένα εμπόρευμα όπως όλα τα άλλα, ενώ είναι το δομικό στοιχείο της ζωής, κάτι που δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται όπως τα παπούτσια ή τα αυτοκίνητα – όσο σημαντικά κι αν είναι και αυτά. Έτσι, το μοντέλο που έχει προωθήσει η Ε.Ε., ιδίως τις τελευταίες δύο δεκαετίες, προωθεί την εισαγωγή πρωτογενών τροφίμων χαμηλής αξίας… Αυτό δεν είναι πρόβλημα μόνο για τους Ευρωπαίους αγρότες, αλλά ενδεχομένως για όλους μας. Διότι, όπως συνειδητοποιήσαμε τα τελευταία χρόνια, οι εκτεταμένες εφοδιαστικές αλυσίδες είναι εκτεθειμένες σε κάθε είδους απειλές – από γεωπολιτικές εντάσεις μέχρι πολέμους και πανδημίες.
Επιπλέον, υπάρχει και η απόλυτη υποκρισία του να αυξάνεται συνεχώς η πίεση στους Ευρωπαίους αγρότες εξαιτίας των όλο και αυστηρότερων περιβαλλοντικών κανονισμών, ενώ εισάγεται το ίδιο προϊόν από την άλλη άκρη του κόσμου (με τεράστιο αντίκτυπο όσον αφορά τις εκπομπές ρύπων), φυσικά από χώρες που έχουν πολύ χαμηλότερα κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα. Αυτό δεν βγάζει νόημα – εκτός αν οι «πράσινες» πολιτικές είναι απλώς το τελευταίο πρόσχημα για την επιδίωξη ενός συγκεκριμένου αγροδιατροφικού μοντέλου: ενός όλο και πιο συγκεντρωτικού, συγκεντροποιημένου, παγκοσμιοποιημένου μοντέλου που επικεντρώνεται γύρω από μερικές τεράστιες αγροδιατροφικές μονάδες. Νομίζω ότι αυτή, τελικά, είναι η επιδίωξή τους. Επομένως, δεν αρκεί οι αγρότες να αμφισβητήσουν το τελευταίο κύμα ψευδο-πράσινων πολιτικών. Πρέπει να αμφισβητήσουν ολόκληρη τη δομή της νεοφιλελεύθερης, συγκεντρωτικής, παγκοσμιοποιημένης προσέγγισης της Ε.Ε. στη γεωργία. Συγχαίρω λοιπόν τους αγρότες για τις μέχρι στιγμής επιτυχίες τους, αλλά θα τους προέτρεπα να είναι πλέον πολύ πιο ριζοσπαστικοί στην ανάλυση και στα αιτήματά τους.
* Ο Τόμας Φάτσι είναι δημοσιογράφος, ερευνητής και συγγραφέας. Εδώ δημοσιεύονται αποσπάσματα πρόσφατης ομιλίας του στο BCC (Mathias Corvinus Collegium) των Βρυξελλών.
