Τι ξέρουμε για την Κίνα; Τι μαθαίνουμε για την Κίνα; Λίγα πράγματα. Όσες εξηγήσεις και να δώσω στον εαυτό μου εξακολουθεί να με εντυπωσιάζει η άρνηση και η καθυστέρηση με την οποία ο δυτικός κόσμος στο σύνολό του, εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι, αντιμετωπίζουν το φαινόμενο Κίνα. Μόνο κάποιοι παγκοσμιοποιημένοι καπιταλιστές είναι περισσότερο ενημερωμένοι. Θες γιατί φοβούνται την Κίνα ως την κύρια ανταγωνιστική τους δύναμη, θες γιατί βλέπουν την Κίνα ως πεδίο αύξησης και των δικών τους κερδών, έχουν μερική, αλλά καλύτερη αντίληψη από τους ανίκανους και διανοητικά στείρους πολιτικούς, που είναι συνυπεύθυνοι για την παρακμή του δυτικού μοντέλου στη δεξιά, κεντρώα και αριστερή εκδοχή του. Και σίγουρα οι τελευταίοι που έχουν μια εμπεριστατωμένη εικόνα είναι οι δυτικοί πολίτες που άγονται και φέρονται καταπλακωμένοι με ασύλληπτες ποσότητες παραπληροφόρησης από τους δημοσιογράφους που κινούνται σε όλο πιο στενά και ανελεύθερα πλαίσια άσκησης του επαγγέλματός τους και εξάσκησης του πνεύματός τους.
Το θέμα που προηγείται δεν είναι αν είσαι υπέρ ή κατά του κινέζικου συστήματος διακυβέρνησης. Αυτό που προηγείται είναι η ανάγκη να καταλάβεις τι συμβαίνει στην Κίνα, τι συμβαίνει με την Κίνα και κατά προέκταση τι συμβαίνει με τον κόσμο ολόκληρο σε σχέση με την Κίνα. Αλλά για να καταλάβεις χρειάζεται να απαλλαγείς από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις και να συνειδητοποιήσεις ότι ζούμε ήδη σε μια εποχή μετά απ’ αυτή που εμείς διανύσαμε και κουτσά-στραβά γνωρίσαμε. Βέβαια, αυτό δεν είναι εύκολο γιατί στην πραγματικότητα εμείς ακόμα ζούμε στα απόνερα της φθίνουσας εποχής μας. Ζούμε στο δυτικό σύστημα, στο οποίο ανήκουμε, από το οποίο είμαστε διαποτισμένοι είτε μας αρέσει είτε δεν μας αρέσει να το παραδεχτούμε, και, μάλιστα, εμείς και αρκετοί άλλοι στη γειτονιά μας ζούμε σε μια απόφυσή του, στο νότο, εκτός των κέντρων λήψης των αποφάσεων, που σημαίνει ότι αναπόφευκτα και ακούσια περιμένουμε να αφυπνιστεί το κέντρο για να ακουστεί το ξυπνητήρι και στην περιφέρεια, στους δορυφόρους.
Κάποτε, η Αριστερά χάρη στους πνευματικούς της ανθρώπους, στους ανιδιοτελείς και αφοσιωμένους αγωνιστές της και στο διεθνισμό της, ήταν περισσότερο συντονισμένη στους παλμούς των ανά των κόσμο κινημάτων και κοινωνιών, έβλεπε και προσπαθούσε να δει όλο και πιο μακριά στο μέλλον αξιοποιώντας τη συνολική ανθρώπινη εμπειρία. Από την εποχή, όμως, που εντάχθηκε στο δυτικό σύστημα, από ηττοπάθεια, ανημποριά, παραίτηση ή ιδιοτέλεια, έχασε ή κλείδωσε στην ντουλάπα όλα τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Η ελληνική Αριστερά είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της διαδικασίας ενσωμάτωσης στο δυτικό σύστημα. Ήττα, διάσπαση, νομιμοποίηση, φλερτ με το σύστημα, εναγκαλισμοί με τους άλλους και αποδοχή των όρων λειτουργίας και, επακόλουθα, της «φιλοσοφίας» του συστήματος. Κι αυτό όχι στη φάση της ακμής του, αλλά της παρακμής του! Ουρά ενός συστήματος σε αποσύνθεση στο επίπεδο των ιδεών, των αναλύσεων, των αντιλήψεων και των ενοράσεων.
Μόνο σε νέους ανθρώπους και σπανιότερα σε συνομήλικούς μου βρίσκω μυαλά με όρεξη να διερευνήσουν τους καινούργιους πλανήτες που εμφανίζονται στον ορίζοντα. Πλανήτες σαν την Κίνα που θέλουν πολύ μεγάλη εξερεύνηση και μελέτη από ανοιχτόμυαλους ανθρώπους για να γίνει στοιχειωδώς κατανοητή η φύση και η εξέλιξή τους. Από ανθρώπους που θέλουν και προσπαθούν επισταμένα να δουν και να αντιληφθούν τα καθέκαστα αντιπαλεύοντας τα παραμορφωτικά φίλτρα που όλοι εκ του συστήματος φοράμε εν γνώσει ή εν αγνοία μας.
Με αυτό το σκεπτικό, προσεγγίζοντας την Κίνα ως φαινόμενο που με τη βαρύτητά του αλλάζει τον κόσμο και διαμορφώνει τα δεδομένα της νέας εποχής, οι σχετικές παρεμβάσεις μέσα από το «Περίπτερο Ιδεών» αποσκοπούν -παρακάμπτοντας την επίμονη και καθοδηγούμενη παραπλάνηση από τα δυτικά κέντρα παραγωγής και διάδοσης ψευδών ειδήσεων- να ευαισθητοποιήσουν και όχι να πείσουν τους αναγνώστες, ρίχνοντας κάθε φορά λίγο περισσότερο φως τόσο στις πιο προσιτές πλευρές όσο και στις πιο αθέατες του πλανήτη Κίνα.
Συζητώντας με τον συγγραφέα και πανεπιστημιακό Νίκο Χριστοφή για την Τουρκία (βλέπε «Δρόμος» φ. 566) με αφορμή το βιβλίο του «Από τον Κεμαλισμό στον Ριζοσπαστισμό» (εκδ. «Τόπος»), δεν έχασα την ευκαιρία να του ζητήσω να μας δώσει μια εικόνα από τη δική του εμπειρία στην Κίνα, όπου εδώ και μερικά χρόνια εργάζεται ως αναπληρωτής καθηγητής στο Κέντρο Τουρκικών Σπουδών του Shaanxi Normal University στην πόλη Σιαν. Συχνά οι εντυπώσεις των ενεργών αυτοπτών μαρτύρων λόγω της αμεσότητάς τους βοηθούν περισσότερο στην κατανόηση των γενικότερων φαινομένων από πολλές περί παντός αναφορές ή εκτιμήσεις θεωρητικές.
Στέλιος Ελληνιάδης
Η ειλικρίνεια είναι βασικό στοιχείο της κινέζικης κουλτούρας
Συζήτηση, μέρος β΄
ΣΕ: Νίκο, θέλω να μας μιλήσεις για το πανεπιστήμιο του Σιάν. Πώς βρέθηκες εκεί, τι κάνεις εκεί και ποιες είναι οι εντυπώσεις σου. Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε κάτι παραπάνω απ’ αυτά που ξέρουμε ή νομίζουμε ότι ξέρουμε για την Κίνα, ρίχνοντας φως στα επιμέρους που είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα από τα γενικά και αόριστα.
ΝΧ: Διοργάνωσα μαζί με το Ολλανδικό Ινστιτούτο ένα συνέδριο με αφορμή το πραξικόπημα στην Τουρκία, όπου ένας από τους καλεσμένους μού πρότεινε να πάω να διδάξω στο πανεπιστήμιο κι εγώ δέχτηκα. Κι εκεί δημιουργήθηκε μια καλή χημεία με τον Κινέζο διευθυντή του Κέντρου Τουρκικών Σπουδών, το οποίο είχε ιδρυθεί ένα χρόνο πριν, όπου μου έγινε μία πρόταση για δουλειά την οποία αποδέχτηκα με χαρά. Οι όροι ήταν πολύ ικανοποιητικοί κι έτσι από τον Σεπτέμβριο του ’19 ξεκίνησα να εργάζομαι στο Κέντρο Τουρκικών Σπουδών το οποίο είναι ένα αυτόνομο κέντρο που υπάγεται στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Σιάν και διδάσκω μαθήματα τουρκικής γλώσσας, οθωμανικής Ιστορίας, όπως και ζητήματα Μέσης Ανατολής. Τώρα, λόγω πανδημίας, διδάσκω διαδικτυακά. Οι Κινέζοι είναι πάρα πολύ αυστηροί με τα μέτρα γιατί είναι πρόσφατη και η εμπειρία που είχαν το 2003, οπότε υιοθέτησαν μία αρκετά σκληρή γραμμή η οποία όμως φαίνεται ότι αποδίδει.
ΣΕ: Απ’ ό,τι φαίνεται, η χώρα στο εσωτερικό της λειτουργεί σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Έχουν αποκλείσει ακόμα και Κινέζους από το να γυρίσουν στην Κίνα. Έχω κι ένα φίλο, τον Νικόλα Δημακόπουλο, που είναι καθηγητής μουσικής σε σχολείο στο Πεκίνο, 13 χρόνια, παντρεμένος με Κινέζα, που δεν μπορεί να γυρίσει! Οι Κινέζοι έκαναν το εντελώς αντίθετο από την Ελλάδα που άνοιξε για τον τουρισμό και μετά δεν μπορεί να συμμαζέψει τον ιό! Και στην Ευρώπη δεν είναι καλύτερα. Νέο ανεξέλεγκτο κύμα, χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν, τα δικαιώματα καταπατούνται. Η ανάπτυξη στη Δύση πληρώνεται με τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων! Αλλοπρόσαλλη πολιτική με την οποία υποτίθεται ότι υπερασπίζονται την οικονομία, ενώ παρατείνουν επ’ αόριστον το πρόβλημα πλήττοντας και την οικονομία! Αλλά καλύτερα να μας πεις για τις συνθήκες της δουλειάς σου στην Κίνα.
ΝΧ: Tο Σιάν παλιότερα ήταν πρωτεύουσα της Κίνας, το σημείο απ’ όπου ξεκινούσε ο δρόμος του μεταξιού. Για τα ελληνικά δεδομένα το πανεπιστήμιο είναι πολύ μεγάλο, αλλά για τα κινέζικα δεδομένα είναι μετρίου μεγέθους, με πάνω από 40 χιλιάδες φοιτητές και αρκετές χιλιάδες προσωπικό, διδακτικό και διοικητικό. Οι φοιτητές είναι απ’ όλη την Κίνα. Έχω φοιτητή που το σπίτι του είναι πάνω από χίλια χιλιόμετρα μακριά. Η στάση της κινέζικης κυβέρνησης είναι εντελώς διαφορετική από της ελληνικής∙ υπάρχουν τεράστιες φοιτητικές εστίες μέσα στο πανεπιστήμιο όπου μένει το 95-97% των φοιτητών.
ΣΕ: Έχει εστίες για τόσους πολλούς ανθρώπους; Δηλαδή είναι μία πόλη μέσα στην πόλη;
ΝΧ: Ακριβώς! Για να περπατήσω περιφερειακά όλο το κάμπους (1.800 στρέμματα) θέλω πολλή ώρα. Υπάρχουν μέσα φοιτητικές εστίες και πάρα πολλά εστιατόρια. Ένα μέρος των κτηρίων είναι για τους καθηγητές που μένουν σε διαμερίσματα τα οποία νοικιάζονται∙ εγώ για ένα διαμέρισμα 80 τ.μ. πληρώνω 110 ευρώ, που είναι ένα εξαιρετικά μικρό μέρος του μισθού που παίρνω. Οι φοιτητές πληρώνουν δίδακτρα, αλλά ταυτόχρονα η κινέζικη κυβέρνηση παρέχει σε όλους υποτροφίες με αποτέλεσμα ουσιαστικά τα δίδακτρα να πληρώνονται από την υποτροφία, συν το ό,τι προσθέτει κι ένα μικρό ποσό σε κάθε φοιτητή για διατροφή, άρα η διαμονή βγαίνει δωρεάν για τον φοιτητή. Σίγουρα αυτό ισχύει για το μεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών.
ΣΕ: Οι φοιτητές προέρχονται από τις εύπορες και μεσαίες οικογένειες ή απ’ όλα τα στρώματα;
ΝΧ: Είναι από μεσαία και χαμηλά κυρίως στρώματα. Και γι’ αυτό επιλέγουν το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο γιατί είναι κατά βάση επαγγελματικό. Δηλαδή, όλοι οι φοιτητές μας προορίζονται για τον δημόσιο είτε τον ιδιωτικό τομέα, για να βρουν δουλειά. Γι’ αυτό λέγεται και «νορμάλ». Σε μεγάλο βαθμό κατευθύνονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, γι’ αυτό το λόγο δεν προχωρούν πολλοί φοιτητές σε διδακτορικό επίπεδο. Τα εφόδια που αποκομίζουν είναι αρκετά για να μπορέσουν να βρουν δουλειά για να φτιάξουν τη ζωή τους και, εννοείται, να προσφέρουν στην οικογένειά τους.
ΣΕ: Βρίσκει ένας απόφοιτος εύκολα δουλειά;
ΝΧ: Όχι πάντα. Έχουμε απόφοιτους που ψάχνουν ακόμα και για ένα-ενάμιση χρόνο, αλλά, κι εδώ είναι το αρκετά ενδιαφέρον, η κυβέρνηση, ακόμα και για ένα χρόνο μετά, συνεχίζει να τους παρέχει τη φοιτητική εστία μέχρι να κάνουν τα χαρτιά τους και να προσληφθούν κάπου. Τους παρέχει ένα διάστημα ώστε αμέριμνοι να μην έχουν να ασχοληθούν για να βρουν μια δουλειά πρόχειρη η οποία θα τους έτρωγε πάρα πολύ χρόνο και κόπο για να προετοιμαστούν, οπότε χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου, την εστία και το φαγητό, τις βιβλιοθήκες, τους παιδικούς σταθμούς και τα σχολεία για όσους έχουν παιδιά και ό,τι άλλο προσφέρει, ώστε να μπορούν να κάνουν τις αιτήσεις τους και να βρουν στο τέλος κάποια δουλειά σχετική με τις σπουδές τους.
ΣΕ: Η ποιότητα και η ποικιλία του φαγητού σε σχέση με τη χρέωση, πώς είναι;
ΝΧ: Υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη ποικιλία. Να σκεφτούμε ένα χώρο, ενός από τα εστιατόρια, που μπορεί να έχει μήκος 100-150 μ., με διάφορα σταντ από ιδιώτες που τα παίρνουν με δημοπρασία, στα οποία προσφέρονται διάφορα φαγητά. Ο ένας προσφέρει νουντλς, ο άλλος κοτόπουλο, ο άλλος σούπες, οπότε ο φοιτητής μπορεί να επιλέξει από δεκάδες φαγητά. Και όλα είναι πάρα πολύ οικονομικά, δεν είναι ανεξέλεγκτη η κατάσταση στις τιμές και την ποιότητα των φαγητών που προσφέρουν. Κάποια φαγητά είναι πιο ακριβά εξ αιτίας των υλικών που χρησιμοποιούνται, αλλά όλα είναι σε πάρα πολύ χαμηλές τιμές ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει ο φοιτητής.
ΣΕ: Όσον αφορά τις άλλες υποδομές, έχει ευκολίες, είναι εκσυγχρονισμένο το πανεπιστήμιο; Γιατί αυτό είναι ένα επαρχιακό πανεπιστήμιο, δεν είναι του Πεκίνου ή της Σαγκάης…
ΝΧ: Είναι από τα καλά μεσαίας κατάταξης πανεπιστήμια, παρ’ όλ’ αυτά όλες οι αίθουσες είναι εξοπλισμένες με την τελευταία τεχνολογία, όλες έχουν υπολογιστή, όλες έχουν σύστημα ηχογράφησης και βιντεοσκόπησης, διαδραστικούς πίνακες, ασύρματο ίντερνετ υπάρχει παντού σε όλο το κάμπους το οποίο είναι δωρεάν, οι αίθουσες είναι μεγάλες, δεν υπάρχουν τα τεράστια αμφιθέατρα στα κτήρια που διδάσκω. Υπάρχουν αμφιθέατρα στο Κέντρο Μαρξιστικών Σπουδών που υποχρεούνται όλοι οι φοιτητές να παρακολουθήσουν κάποια μαθήματα. Η βιβλιοθήκη είναι ένα πενταώροφο ή εξαώροφο κτήριο το οποίο έχει 4.280.000 έντυπα βιβλία και άλλα τόσα σε ηλεκτρονική μορφή, δυστυχώς για μένα στα κινέζικα, αν και έχω βρει κάποια σπάνια βιβλία για την Τουρκία στα αγγλικά. Όλες οι εγκαταστάσεις στο πανεπιστήμιο είναι πλήρως εξοπλισμένες. Να σκεφτείτε ότι επειδή η Κίνα δίνει μεγάλη έμφαση και στα αθλήματα, έχει κανονικό γήπεδο ποδοσφαίρου, πισίνες και γυμναστήρια, ώστε ο φοιτητής να μην αναγκαστεί να τα ψάξει οπουδήποτε αλλού.
ΣΕ: Μπορείς να μας πεις κάτι για την εμπειρία σου από τη συναναστροφή με τους Κινέζους; Τους καθηγητές, τους φοιτητές, το προσωπικό του πανεπιστημίου, τους ανθρώπους που συναντάς όταν πας να ψωνίσεις. Είναι άνθρωποι που τους έχει συνεπάρει αυτή η ιστορία με τον καπιταλισμό; Είναι ανταγωνιστικοί; Είναι επιθετικοί; Έχουν θεοποιήσει το κέρδος; Πώς είναι στις καθημερινές τους συναναστροφές;
ΝΧ: Ο μέσος Κινέζος είναι αυτό που θα λέγαμε ένας καλός άνθρωπος ο οποίος δεν σκέφτεται το κακό σου, ούτε πώς να σε κοροϊδέψει. Είναι ευθείς, θεωρούν την ειλικρίνεια ως ένα βασικό στοιχείο της κουλτούρας τους. Εμάς μπορεί να μας ξενίσει η ερώτηση «και πόσα παίρνεις;», κάτι που γι’ αυτούς είναι μια απλή συνηθισμένη ερώτηση. Η δική μου εμπειρία είναι από τις καλύτερες. Δεν είναι συγκρουσιακοί, δεν φωνάζουν, μπορεί να μας φαίνεται ότι φωνάζουν, αλλά ουσιαστικά δεν μαλώνουν ως λαός. Η εμπειρία μου είναι καταπληκτική και με τους συναδέλφους∙ είναι πάρα πολύ φιλικοί, με τον σεβασμό απέναντί σου δεδομένο και σου τον δείχνουν με κάθε ευκαιρία, κάτι που δεν συναντάμε στη Δύση. Σε γενικές γραμμές μπορώ να πω ότι είναι καλοί άνθρωποι∙ σαφώς σε κάποιες ομάδες το κέρδος είναι αυτοσκοπός, όμως, ο μέσος Κινέζος δεν ασχολείται με αυτό. Θέλει να βελτιώσει την κατάστασή του, το βιοτικό του επίπεδο, να ανέβει ταξικά, αλλά δεν είναι αυτοσκοπός. Δεν πρόκειται να σε εξαπατήσει ώστε να κερδίσει από σένα. Η πλειοψηφία του κόσμου στηρίζει την κινέζικη κυβέρνηση και κυρίως τον πρόεδρο Σι Τζινπίν και γι’ αυτό αντιμετωπίζουν το καινούργιο πρόγραμμα της «κοινής ευημερίας» πολύ θετικά.
ΣΕ: Η καμπάνια που ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια για την πάταξη της διαφθοράς ήταν ουσιαστική;
ΝΧ: Αυτό το πρόγραμμα της «κοινής ευημερίας» θεωρείται συνέχεια των τελευταίων δέκα ετών, της γραμμής του προέδρου να πατάξει τη διαφθορά την οποία ο μέσος Κινέζος έχει δει πολύ θετικά, γιατί, όπως μου έλεγαν, η κατάσταση είχε ξεφύγει. Τώρα λένε ότι σε ποσοστό 80-85% η διαφθορά έχει παταχθεί. Κι αυτός είναι ο σκοπός του Κινέζου προέδρου, μέσα απ’ αυτό το πρόγραμμα να μεγαλώσει η πίτα και όλη η πίτα να μοιραστεί σε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο.
«Άμα αρχίσεις να σκάβεις την τρύπα είσαι ήδη έξω»
Μπορούν ή δεν μπορούν οι άνθρωποι να ξεφύγουν από τη μοίρα τους; Πάνω σ’ αυτό, το ανθρώπινο είδος έχει επενδύσει και έχει ξοδέψει άπειρη διανοητική ύλη χωρίς να έχει καταλήξει σε κάποια ομοφωνία. Γι’ αυτό, το ερώτημα συνεχίζει να αιωρείται και να μας απασχολεί άμεσα και έμμεσα, συνειδητά και ασυνείδητα, δια βίου. Το ίδιο συμβαίνει και με το ερώτημα σε σχέση με το παρελθόν και τις ρίζες μας. Μας ωφελεί ή δεν μας ωφελεί να το ξέρουμε; Μας επηρεάζει θέλουμε-δεν-θέλουμε ή μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα χωρίς να το νοσταλγούμε και να το ψάχνουμε;
Τέτοιες σκέψεις ξαναήρθαν στο μυαλό μου θέλοντας να γράψω κάτι για το βιβλίο «Ίκλι Αβρίκ» (σημαίνει «βγες έξω» στα τσιγγάνικα) της Μαριάνθης Νταφούλη που εκδόθηκε από τον «Μωβ Σκίουρο». Όχι γιατί το θέμα του είναι φιλοσοφικό. Κάθε άλλο. Μια ιστορία είναι που οι προσωπικές διαδρομές των άσχετων μεταξύ τους ανθρώπων διαπλέκονται χωρίς να έχουν κοινή προέλευση ή να καταλήγουν σε κάποιο κοινό τόπο. Ανθρώπων που ούτε τη μοίρα τους γνωρίζουν ούτε μπορούν να την αλλάξουν, προσπαθούν όμως να δώσουν ένα νόημα στην ύπαρξή τους ή έστω να την αντέξουν περνώντας μέσα από τις συμπληγάδες που τους αναλογούν στην εποχή που ζουν.
Η κλειστή ζωή στο χωριό, οι περαστικοί και ανεπιθύμητοι τσιγγάνοι, ο πόλεμος για λίγη ζωή στην προσφυγική Δραπετσώνα, οι γυναίκες στα Βούρλα με τους νταβατζήδες και οι κομμουνιστές στα Βούρλα με τους χωροφύλακες, ατομικές ιστορίες που περιπλέκονται και πλευρές που παραμένουν κατά βάθος αξεδιάλυτες.
Ένα καλογραμμένο αφήγημα που διαβάζεται εύκολα αλλά όχι απροβλημάτιστα.
Στέλιος Ελληνιάδης
