του Γιάννη Σχίζα
Στ’ αριστερό σου χέρι μια γραμμή
Μια χαρακιά στο γόνατό σου, τάχα να υπάρχουν
στην άμμο του περασμένου καλοκαιριού, τάχα
να μένουν εκεί που φύσηξε ο βορριάς
Γιώργος Σεφέρης, «Επιφάνια ,1937»
Μετά τον Μαρσέλ Προυστ, όλοι ζουν την απώλεια του χρόνου… Ο Σεφέρης αναζητάει κάποια περασμένη ερωτική κατάσταση τρέφοντας τη μεταφυσική προσδοκία ενός μικροπεριβάλλοντος άθικτου, σχεδόν μαρμαρωμένου. Ο Φερνάντ Μπρωντέλ de profundis εύχεται στη Βενετία «να μην αλλάξει, να μην κινηθεί, να μείνει σαν την ωραία κοιμωμένη του δάσους»… Ο σύγχρονος ποιοτικός ταξιδευτής περιφέρεται συχνά από χωρίου εις χωρίον τρέφοντας την προσδοκία μιας συνάντησης με τόπους σταθερούς, δοσμένους στην εγχώρια ζωή, αειφορικά γραφικούς, παρθένους. Όμως η ζωή αλλάζει, δίχως να πολυσκοτίζεται για τη δική του μελαγχολία μπροστά σε αλλοιωμένα, ανθρωπογενή και φυσικά τοπία: Τοπία που είναι πλέον «μετα-παρθένα» (!) και που συνεχίζουν να αλλάζουν εκρηκτικά μέσα στο χρόνο, προκαλώντας βιασύνη και άγχος σε όσους θέλουν να γνωρίσουν όσα απειλούνται με άμεση εξαφάνιση. Σαν μαθηματικό όριο προβάλλει η αίσθηση της ματαιότητας κάθε φυγής, σε ένα κόσμο όπου το «αλλού» γίνεται απελπιστικά παραπλήσιο με το «εδώ»…
Από το σπίτι στο σπίτι του
«Η πόλις ακολουθεί» τον τουρίστα, η αστικοποίηση διατρέχει τους χώρους των διακοπών, τα εξοχικά ακροβολίζονται και αλλάζουν το «φαίνεσθαι» και την ιδιαιτερότητα της εξοχής, οι ανέσεις των ξενοδοχιακών συγκροτημάτων κάνουν τον επισκέπτη να αισθάνεται «σαν στο σπίτι του». Η τάση της ομογενοποίησης διαποτίζει τη νέα τουριστική τάξη πραγμάτων, η Κρήτη αποκτάει γήπεδα γκολφ «προσομοιώνοντας» τα σκωτικά υψίπεδα, το Ντουμπάι καυχιέται για χιονοδρομικά σπορ εφάμιλλα των αυστριακών. Παράλληλα νέες ,«περιεκτικές» και πολυλειτουργικές δομές της τουριστικής βιομηχανίας, «all inclusive» σε απλά ελληνικά, κάνουν περιττές τις χωρικές μετακινήσεις του τουριστικού πληθυσμού και περιορίζουν τις επαφές του με τις τοπικές κοινωνίες. Ο φόβος του τουρίστα απέναντι στο «τυχαίο» γίνεται κάτι αντίστοιχο με το «φόβο μπροστά στην ελευθερία», που ανέδειξε ο ψυχαναλυτής Έριχ Φρομ.
Αφού ο μείζων κόσμος είναι μία από τα ίδια και η πανδαμάτωρ κόκα-κόλα απαντάται σε όλα τα γεωγραφικά μήκη, τότε προς τι το ταξιδεύειν; Ο εικονικός τουρισμός ως ανώτατο στάδιο του συμβατικού τουρισμού που –με τη σειρά του– αποτελεί μεταλλαγή του περιηγητισμού, αρχίζει να δίνει όλο και περισσότερα δείγματα γραφής. Άλλοτε είναι τα «στημένα» γερμανοπρεπή χωριά επί ισπανικού εδάφους, στα οποία αναφέρεται ένας τουριστολόγος όπως ο Πάρις Τσάρτας, άλλοτε είναι το τεράστιο ψευδο-τροπικό περιβάλλον που δημιουργεί στα περίχωρα του Βερολίνου ένας Μαλαισιανός επενδυτής, άλλοτε είναι οι Ντίσνεϋλαντ και τα Ιουράσια Πάρκα και οι φυγές στο παρελθόν ή στο παράδοξο, που μηχανεύεται ο κλάδος της αναψυχής….
Οι κυρίαρχοι κύκλοι της τουριστικής βιομηχανίας στοχεύουν σε ελεγχόμενους θύλακες τουριστικής δραστηριότητας, αδιαφορούν για την αποκέντρωσή της, γράφουν στα παλιά τους παπούτσια το ευρύτερο περιβάλλον και τη συμβατότητα με το τοπίο. Κι ακόμη μεταλλάσσονται ταχύτατα από επενδυτές – «καλοθελητές» σε εποικιστές και αποικιοκράτες νησίδων αναψυχής.
Άλωση του χρόνου
Και ενώ οι «καλοί» της ιστορίας συνεχίζουν να αναζητούν «φυσικούς» και αφτιασίδωτους χώρους, ενώ ο τουρισμός αποβαίνει πεδίο μάχης μεταξύ «τουρισμών», στην όλη κατάσταση εμπλέκεται το μεγάλο ζήτημα του χρόνου. Ο τουρισμός θέλει ελεύθερο χρόνο και ο ελεύθερος χρόνος μειώνεται στην εποχή της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης. Ο εργάσιμος χρόνος γίνεται ευέλικτος έως και «λάστιχο» στα χέρια της εργοδοσίας, το ωράριο εργασίας (κατά βούληση των επιχειρηματιών) γίνεται πυρ κατά βούληση εναντίον της ποιότητας ζωής του εργαζόμενου. Δεν είναι καθόλου περίεργη η διαδηλούμενη μείωση του χρόνου και των δαπανών στις διακοπές, από πολλούς ανθρώπους της εργασίας.
Χειρότερη όμως και από την ίδια τη μείωση του ελεύθερου χρόνου είναι η ρύπανσή του. Στα πλαίσια μιας αδήριτης όσμωσης εργάσιμου και ελεύθερου χρόνου, το χρησιμοθηρικό πνεύμα του πρώτου εισβάλλει στα πλαίσια του δεύτερου. Τότε ο χρόνος της σχόλης εκφυλλίζεται και η αναψυχή μπαίνει εντός εισαγωγικών, ως προετοιμασία για τον επόμενο γύρο στο ρινγκ της ζωής. Αλλά και εκεί που υπάρχει «τουριστικοφανής» εμπειρία του είδους «8ημερη περιήγηση της Αφρικής», η επιτυχία λογίζεται σύμφωνα με τα καθιερωμένα, θεαματικά και ποσοτικά κριτήρια: Πόσα πράγματα είδαν κάποιοι, πόσα παράδοξα φωτογράφησαν, πόσο πολυταξιδεμένοι μπορούν να παρουσιάζονται; Περί ποιότητας ουδείς λόγος…
Ο αυθορμητισμός της αγοράς αναλαμβάνει να ομογενοποιήσει και να στερήσει τον χώρο από τις πατροπαράδοτες ποιότητές του, όμως επίσης τοξινώνει τον χρόνο και ακυρώνει την ελευθεριακή και δημιουργική χρήση του. Τοις κείνων (χ)ρήμασι πειθόμενη η πολιτική εξουσία σκιαγραφεί χωροταξικά σενάρια υποταγής σε μια άξεστη μεγαλομεσαία κομπανία .
Κάποιοι βλέπουν στη Μύκονο την εικόνα του τουριστικού μέλλοντος της χώρας μας, όπως ο Μαρξ έβλεπε στην Αγγλία την εικόνα του μέλλοντος της Ευρώπης. Εμείς όμως ας μείνουμε στο χαβά μας – δηλαδή στον αγώνα για ένα μέλλον χωρίς νοσταλγίες και μνημόσυνα….
