Του Βασίλη Μουλόπουλου. «Αν ο Μουσολίνι είχε τηλεοράσεις, θα ήταν ακόμα εδώ», είχε πει ο Indro Montanelli, διευθυντής της εφημερίδας l Giornale (εφημερίδα που εξέφραζε την άκρα δεξιά πτέρυγα του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος της Ιταλίας). Μια διαπίστωση που περιγράφει, εύγλωττα, τον κρίκο που συνδέει την εξουσία με τα ΜΜΕ.
Οποιαδήποτε προσέγγιση στο θέμα «Δημοκρατία και ΜΜΕ» θα είναι, κατά τη γνώμη μου, προβληματική, αν δεν βασίζεται σε μια θεμελιώδη προϋπόθεση: ενημέρωση και δημοκρατία σχηματίζουν ένα διώνυμο αδιαίρετο. Η αλλοίωση του ενός από τα δύο στοιχεία του διωνύμου οδηγεί αναπόφευκτα στην αλλοίωση και του άλλου.
Η εγκαθίδρυση ενός αντιδημοκρατικού καθεστώτος προϋποθέτει τον απόλυτο έλεγχο των Μέσων Ενημέρωσης, είτε πρόκειται για την κατάκτηση της εξουσίας, είτε για την αποδοχή και διατήρησή της. Τα παραδείγματα είναι πολλά: Θυμηθείτε την (πραξικοπηματική) κατάληψη της εξουσίας από τον στρατηγό Πινοσέτ στη Χιλή, σε ζωντανή μετάδοση.
Η διάκριση όμως δημοκρατία-καθεστώς δεν είναι πάντα σαφώς διακριτή. Υπάρχουν μοντέλα δημοκρατίας υπό κατάρρευση με κυβερνήσεις (όπως στη χώρα μας) που μετατοπίζονται προς απολυταρχικά μοντέλα, χρησιμοποιώντας τα δημόσια και ιδιωτικά ΜΜΕ τα οποία θέτουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους. Σε αυτή την περίπτωση, καθίσταται περιττό οποιοδήποτε πραξικόπημα ή προνουντσιαμέντο, οποιαδήποτε φυσική εκκαθάριση των αντιπάλων, όσων δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις: το μιντιακό καθεστώς εξαφανίζει από την οθόνη οποιοδήποτε επίφοβο για το καθεστώς πρόσωπο, κόμμα, ιδεολογία, πολιτική, κίνημα. Τους εξοστρακίζει σε ζώνες αυστηρώς ακατάλληλες για το κοινό.
Η τηλεόραση, πολύ περισσότερο από τις εφημερίδες, έχει γίνει ένας δημόσιος τόπος. Ο κυρίαρχος δημόσιος τόπος διαμόρφωσης της κοινωνικής και πολιτικής συναίνεσης.
Έτσι, η πολιτική γίνεται και αυτή ένα εμπόρευμα στην αγορά των μίντια, με αποτέλεσμα την άμεση διασύνδεση χρήματος, ενημέρωσης και πολιτικής.
Το φαινόμενο που αποκαλείται «διαπλεκόμενα συμφέροντα». Δηλαδή χρήμα για να παραχθεί ενημέρωση, ενημέρωση για να παραχθεί πολιτική και πολιτική για να παραχθεί χρήμα.
Για να ξαναγυρίσουμε στη διαπίστωση του Montanelli (γνώστη του καθεστωτικού ρόλου των ΜΜΕ και υπεράνω πάσης αριστερίστικης υποψίας), η τηλεόραση αποτελεί σήμερα το κυρίαρχο πρόβλημα της δημοκρατίας. Γιατί εκφράζει την αντίθεση μεταξύ αφενός της ελευθερίας του Τύπου, των ιδεών, της πληροφόρησης, δηλαδή της Δημοκρατίας και αφετέρου του ελέγχου, της χειραγώγησης, της στρέβλωσης, της ποινικοποίησης, της καταστολής αυτής της ελευθερίας.
Μια, στην κυριολεξία, πολεμική μηχανή, που αλλοιώνει ή αποκρύπτει τα πραγματικά δεδομένα (χωρίς ουσιαστικό αντίλογο, αφού λειτουργεί σε μονοπωλιακό καθεστώς και άρα χωρίς αντίλογο, χωρίς έλεγχο), αποκρύπτει τις αποτυχίες του καθεστώτος ή τις εμφανίζει σαν επιτυχίες, καθορίζει τις προτεραιότητες της πολιτικής και της οικονομίας, επιβάλλει μοντέλα ζωής, προσδοκίες, ανάγκες.
H τηλεόραση, από MME -Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας-, αναδεικνύεται ο κατ’ εξοχήν προνομιούχος χώρος που παράγει εξουσία. Οι τηλεπλατείες έχουν αντικαταστήσει τις πλατείες τις πολιτικής, τα τηλεπαράθυρα την άμεση επαφή των πολιτικών με την κοινωνία και τους πολίτες, οι δημοσκοπήσεις τις εκλογές.
Το δίκαιο και το άδικο, το νόμιμο και το παράνομο, το ηθικό και το ανήθικο δεν το κρίνουν το κράτος δικαίου με τους θεσμούς του, αλλά το καθεστώς της τηλεόρασης.
Έτσι, η πολιτική εξουσία γίνεται υποτελής της μιντιακής εξουσίας. Είναι αυτή που κατασκευάζει τον Ηγεμόνα (με την μακιαβελική έννοια του όρου), χειραγωγώντας την κοινή γνώμη, τον λαό της τηλεδημοκρατίας.
Αλλά πάνω από τις πλατείες της εικονικής πραγματικότητας πλανάται ένα φάντασμα που προκαλεί εφιάλτες στους κήνσορες και τους θεράποντες του μιντιακού καθεστώτος. Το φάντασμα της πραγματικής πραγματικότητας. Είναι η ζωή με τα καθημερινά προβλήματά της, που επιβάλλουν επιλογές, σηκώνουν το λαό από τον καναπέ, το μεταβάλουν από κοινή γνώμη, στατιστικό ποσοστό, σε πολιτικό υποκείμενο που ρίχνει κυβερνήσεις, ανατρέπει δικτατορίες. Στρατιωτικές ή μιντιακές.
* Ο Βασίλης Μουλόπουλος
είναι δημοσιογράφος
