Του Κώστα Ανδριανοπουλου.
Οι κάλπες ταράζουν το πολιτικό σκηνικό και γεννούν ελπίδες.
Τα αποτελέσματα των αυτοδιοικητικών εκλογών έδωσαν τη δυνατότητα στο ΠΑΣΟΚ να συνεχίσει να κυβερνά. Επικύρωσαν τη μαζική απόρριψη του πολιτικού συστήματος. Ενδυνάμωσαν τις προοπτικές του αντιμνημονιακού αγώνα. Το ΠΑΣΟΚ με 34% των ψηφοφόρων θα μπορούσε να έχει πάει και καλύτερα. Κυρίως αν προηγούνταν της Ν.Δ. με ποσοστό πέραν του 4% οπότε σύμφωνα με το παπανδρεϊκό σχέδιο θα προκηρύσσονταν εκλογές. Θα μπορούσε όμως να πάει και χειρότερα οπότε οι εξελίξεις στο επίπεδο της διακυβέρνησης θα ήταν άμεσες. Το ΠΑΣΟΚ διασώθηκε οριακά. Ο εκβιασμός του Παπανδρέου προς το εκλογικό σώμα κατέληξε επωφελής όχι μόνο προς το ΠΑΣΟΚ αλλά προς όλες τις δυνάμεις του κομματικού συστήματος.
Το κεντρικό πολιτικό σκηνικό, τουλάχιστον ως προς τη διάστασή του που αφορά τις κομματικές ισορροπίες, μπαίνει σε νέα φάση. Μέχρι τώρα, το ΠΑΣΟΚ έμοιαζε να κινείται χωρίς αντίπαλο στο στερέωμα των κομματικών αντιπαραθέσεων. Η πολιτική αδυναμία της αντιπολίτευσης (δεξιάς κι αριστερής) ήταν καθολική. Οι κατευθυντήριες της κυβερνητικής κριτικής δεν συγκροτούνταν εύκολα σε γραμμή, με αιχμές, αξιοπιστία και εσωτερική αυτοσυνέπεια. Ωστόσο, πλέον τα πράγματα, χωρίς ν’ αλλάζουν ριζικά, τροποποιούνται. Η κοινωνική, πολιτική αμφισβήτηση αναδεικνύει διαχωριστικές απέναντι στην κυβέρνηση. Τα αναγκαία ιδεολογικά πολιτικά υποστυλώματα για την οικοδόμηση μιας τρέχουσας εναλλακτικής, ξεπροβάλλουν. Οι δυνατότητες του ΠΑΣΟΚ για πολιτικές πρωτοβουλίες περιορίζονται.
Η Ν.Δ. ανασυντάχτηκε, ο Σαμαράς πήρε πόντους, η κριτική του στην κυβέρνηση αποκτά υπόσταση, οι προτάσεις του παύουν να θεωρούνται μοχλός αποπεριθωριοποίησης της Ν.Δ. και αναβαθμίζονται σε οιωνεί κυβερνητικές. Ωστόσο, η αντιπολίτευση στο εσωτερικό της Ν.Δ. σκληραίνει. Ο νέος δυσκολότερος γύρος θα παιχτεί στη δεξιά πολυκατοικία, όπου ο Καρατζαφέρης και η Ντόρα σχεδιάζουν τις δικές του πρωτοβουλίες, που θα προστεθούν στην ανταπάντηση του ΠΑΣΟΚ. Ο Σαμαράς είναι υποχρεωμένος να συνεχίσει την προσπάθεια αναδημιουργίας (την οποία εμφάνισε ψευδώς ως τετελεσμένη) της Ν.Δ. και της πολιτικής της ανέλιξης (την οποία προδιάγραψε ως απρόσκοπτη) μέσα από αναγκαίους ουσιαστικούς επαναπροσανατολισμούς που θα δοκιμάζουν κάθε στιγμή τα όρια και τις προθέσεις του.
Η Αριστερά ενισχύθηκε εκλογικά. Αν μάλιστα συνυπολογιστούν τα συνεργατικά, ριζοσπαστικά και αριστερά σχήματα που μετείχαν στις εκλογές των δήμων, η ενίσχυσή της είναι σημαντική. Ωστόσο, η σημασία του γεγονότος περιορίζεται από το ότι τα αριστερά ποσοστά για λόγους που όλοι αντιλαμβάνονται, δεν μπορούν να συναθροίζονται, δεν μπορούν να τεθούν κάτω από μια ενιαία δυναμική που θα τα αντιπροσωπεύει. Από την άλλη, όμως, διατηρεί τη σημασία του το γεγονός ότι ένα μεγάλο τμήμα πολιτών εξακολουθεί να βάζει αριστερό πρόσημα στις αναζητήσεις του. Έτσι το ΠΑΣΟΚ θα υποχρεωθεί ν’ αντιμετωπίσει το φαινόμενο τόσο πολιτικά (κυρίως το ΚΚΕ) όσο και εκλογικά, επικοινωνιακά καθώς τα ποσοστά διαρροής είναι αριθμητικά κρίσιμα, ώστε να αγνοηθούν.
Αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος
Το ηχηρότερο μήνυμα των εκλογών ήταν η στοχοποίηση, η απόρριψη του πολιτικού συστήματος. Είναι το μήνυμα με τη μεγαλύτερη σημασία και δυναμική. Μήνυμα επώδυνο για τους αποδέκτες του, δηλαδή, το σύνολο των πολιτικών κομμάτων (κατά μερίδιο ευθύνης από την αντίστοιχη συμμετοχή τους στο πολιτικό σύστημα). Μήνυμα που γι’ αυτό εσκεμμένα παρασιωπήθηκε, πλαστογραφήθηκε, επιχειρήθηκε ν’ απονευρωθεί μέσα από την ενσωμάτωσή του στα διακομματικά ευχολόγια.
Στις τελευταίες εκλογές 542.516 πολίτες ψήφισαν λευκό ή άκυρο. Δήλωσαν παρόντες, αχρηστεύοντας τη βολική προπαγάνδα περί αδιαφορίας. Διαμόρφωσαν την ενεργητική απόρριψη, έδωσαν ψήφο για το αύριο. Είναι μια πολιτική στάση που δεν καταχωρείται ουσιαστικά αλλά και τυπικά στο εκλογικό λογιστήριο εφόσον ούτε στην αποχή προσμετράται αλλά ούτε και στη διαμόρφωση των εκλογικών ποσοστών.
Υπήρξε η αποχή. Μέρος της αφορά πολίτες με ολόιδια αντίληψη μ’ αυτούς που ψήφισαν λευκό ή άκυρο, πολίτες δηλαδή που απλά διαφοροποιήθηκαν στην πρακτική στάση. Μέρος της αφορά την καθήλωση, το πάγωμα, το περιβόητο αίσθημα κατάθλιψης μέσα από το οποίο οδηγείται κανείς σε μηδενιστικές θεωρήσεις, σε λογικές πως δεν υπάρχει διέξοδος και νόημα. Λογικές που στην πορεία συγγενεύουν, συναιρούνται με την αδιαφορία -προς το παρόν, όμως, αποχή και αδιαφορία δεν είναι ίδιο. Ένα κομμάτι, τέλος, της αποχής αφορά αρκετούς από την εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ που καταρχάς επέλεξαν ένα ψηφοδέλτιο διαμαρτυρίας και στη συνέχεια, κάτω από την παρέμβαση Παπανδρέου, αναθεώρησαν τη στάση τους χωρίς, όμως, να επανακάμψουν πλήρως. Γεγονός πολύ διδακτικό για τα εγγενή όρια και τις δυνατότητες μιας γραμμής ανυπακοής που συχνά προπαγανδίζεται στις μέρες μας.
Η απόρριψη με τη μορφή λευκού, άκυρου, αποχής πιστοποιεί την αδυναμία να προσδιοριστεί το νέο. Αυτό που θα μπει στη θέση του αποσαθρωμένου πολιτικού συστήματος. Εδώ ακόμα και οι πιο φωτεινές πλευρές, διακηρύξεις, φωνές των κομμάτων ελάχιστα συμβάλλουν. Η Αριστερά διαρκώς αυτοαναφορική, αυτοκεντρική δεν ασχολείται με το ερώτημα τι είδους πολιτικό σύστημα είναι αναγκαίο. Ενώ η Ν.Δ., με την οριακή ανανέωση προσώπων και πρακτικών που επιχειρεί ο Σαμαράς, απειλεί να εγκλωβίσει το αίτημα σε συστημικού τύπου ανακυκλώσεις.
Έτσι αναγκαστικά το νέο πρέπει να αναζητηθεί στην ουσία που το συνιστά και όχι σε καινούριες κομματικές παρουσίες που θα σπεύσουν να καλύψουν το κενό. Η συζήτηση θα μετατοπιστεί στους ηθικο-αξιακούς, ιδεολογικούς και στρατηγικούς άξονες που θα ορίσουν τη διαδικασία. Το πρόβλημα της οικονομικής και πολιτικής διεξόδου για τη χώρα, πλάι στην αναγκαία κοινωνική ανάταξη και τα προαπαιτούμενά της, θα τεθεί στις προτεραιότητες της πολιτικής επικαιρότητας το αμέσως επόμενο διάστημα.
Το αντιμνημονιακό… στρατόπεδο
Τα δύο τρία των εκλογέων ψήφισαν ενάντια στο Μνημόνιο. Αυτό ήταν το άλλο μεγάλο μήνυμα των εκλογών. Η αντιμνημονιακή μετατόπιση της κοινής γνώμης ούτε αυτονόητη, ούτε δεδομένη ήταν. Αποκαλύπτει πλευρές αναδυόμενου ριζοσπαστισμού που εκτείνεται ολοένα και πιο μαζικά. Σχετίζεται με απόρριψη ουσιαστικών πλευρών της κυβερνητικής ρητορείας, οι οποίες στήριζαν, επεξηγούσαν και πρόβαλλαν τον Μνημόνιο ως μονόδρομο.
Αντιμνημονιακό μέτωπο δεν υπάρχει, όπως ψευδόμενο ισχυρίζεται το ΠΑΣΟΚ προκειμένου να χτίσει μια θέση εσωτερικής περιχαράκωσης. Υπάρχει όμως μία εξ αντικειμένου σύγκλιση. Υπάρχουν σημεία ενότητας στην κοινωνική βάση του αντιμνημονιακού αγώνα και σημεία ενότητας ανάμεσα στους πολίτες που αγωνίζονται ενεργά ενάντια στο Μνημόνιο. Στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο η πόλωση γύρω από το Μνημόνιο εκτίνεται και κατακυριεύει όλες σχεδόν τις πλευρές της πολιτικής. Ανοίγει γέφυρες ανάμεσα στις ομόλογες πολιτικές δυνάμεις, άσχετα αν αυτές τις αποδέχονται, τις χρησιμοποιούν, τις εντάσσουν στην πολιτική τους. Η μνημονιακή και κατ’ αναλογία η αντιμνημονιακή σύγκλιση (σύγκλιση κι όχι μέτωπο ή ενότητα) επιβάλλει τις δικές της ανάγκες, ορίζει την πολιτική ατζέντα, αναδιατάσσει τις ιεραρχήσεις και τις πρωτοβουλίες. Το ΚΚΕ δεν το δέχεται προκειμένου να υπηρετήσει τη γραμμή της μοναδικότητάς του. Το ΠΑΣΟΚ όμως, που απομονώνεται από την αντιμνημονιακή πολιτική ετυμηγορία της κοινωνίας, σχεδιάζει απαντήσεις. Η συνάντηση πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ώστε να διαμορφωθεί κλίμα πανεθνικό, πανκομματικό, συζητιέται.
Από την άλλη, η Ν.Δ. αναγορεύεται σε κρίσιμο παράγοντα της αντιμνημονιακής προοπτικής. Τόσο από την άποψη των πιέσεων (διεθνών και εγχώριων) που ασκούνται στο Σαμαρά ώστε ν’ αλλάξει στάση και να επιτευχθεί επιτέλους η νεοφιλελεύθερη μονοδρόμηση και να δεσμευτούν αντίστοιχα οι πολιτικές εξελίξεις. Όσο και από την άποψη ότι η αντιμνημονιακή θέση της Ν.Δ. (αν επιμείνει ο Σαμαράς και με δεδομένες τις ανεπάρκειες της Αριστεράς) μπορεί να μονοπωλήσει την αντίθεση της ελληνικής κοινωνίας στο Μνημόνιο, με τις αντίστοιχες συνέπειες.
Οι αυτοδιοικητικές εκλογές σηματοδότησαν τη μετάθεση του αντιμνημονιακού αγώνα γύρω από το ζήτημα μιας εναλλακτικής οικονομικής και πολιτικής προοπτικής για τη χώρα, καθώς και γύρω από το μέγα ζήτημα του χρέους. Ο αντιμνημονιακός αγώνας μετασχηματίζεται σε αγώνα εναντίον του χρέους. Οι διαστάσεις και τα προαπαιτούμενα του τελευταίου είναι αυτά που θα τεθούν το αμέσως επόμενο διάστημα. Οι πάντες θα εξαναγκαστούν σε ουσιαστικότερες προσεγγίσεις και σε εγκατάλειψη των απλουστευτικών συνθηματολογικών λύσεων. Σ’ αυτό το έδαφος θα κριθεί και η Αριστερά.
