Ένα από τα κοινά χαρακτηριστικά των τελευταίων εξεγέρσεων στην Τυνησία και την Αίγυπτο ήταν ότι ξεκίνησαν, αυθόρμητα, από ανέργους ή υποαπασχολούμενους νέους, με αρκετούς από αυτούς σπουδαγμένους, με περγαμηνές και με πτυχία. Γεγονός εν μέρει κατανοητό, μια και οι χώρες της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής κατοικούνται κυρίως από νεαρόκοσμο, με περίπου το 60% του πληθυσμού να είναι ηλικίας κάτω των 30. Ήδη από καιρό, η Παγκόσμια Τράπεζα είχε βγάλει ραπόρτο με το οποίο προειδοποιούσε για την πολιτική επικινδυνότητα της συγκεκριμένης ηλικιακής κατηγορίας, χωρίς όμως μέχρι τώρα, παρά μόνο πρόσφατα, να έχει επιβεβαιωθεί. Ώσπου ήρθε η στιγμή που η φωτίτσα που καρβούνιασε το κορμί του Μπουαζίζι να φουντώσει τόσο, που να ξαπλωθεί μέχρι την άλλη μεριά της ηπείρου, στην Αίγυπτο, να περάσει απέναντι στη Συρία και Ιορδανία, και να πάρει να κατηφορίζει προς το νότο, μέχρι την Υεμένη.
Η ανεργία των νέων σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο είναι από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως, αγγίζοντας κατά μέσο όρο το 25% του πληθυσμού των 30 και κάτω, ενώ όπως επισημαίνει ο αραβικός οργανισμός εργασίας η τάση είναι να αυξάνεται με μεγαλύτερο ρυθμό όμως ανάμεσα στους μορφωμένους, απ’ ό,τι ανάμεσα στους ανειδίκευτους.
Η Τυνησία δεν αποτελεί τη χειρότερη περίπτωση στο αραβικό κόσμο, όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο και το βαθμό φτώχειας των κατοίκων της. Παρ’ όλα αυτά, η επίσημη συνολική ανεργία βρίσκεται στο 14%, ενώ γίνεται διπλάσια μεταξύ των νέων και ειδικά των μορφωμένων. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, οι μισοί περίπου από τους απόφοιτους πανεπιστημίου την περίοδο 2006-2007 δεν είχαν καταφέρει να βρουν δουλειά ένα χρόνο μετά την αποφοίτησή τους, υπολογιζόμενοι στους 336.000, για να δώσουμε ένα ενδεικτικό νούμερο.
Αλλά ούτε κι από ξένες επενδύσεις στερήθηκε η χώρα, με τη διαφορά όμως ότι τα χρήματα και οι δουλειές εισέρεαν σταθερά στα παραθαλάσσια τουριστικά θέρετρα και γύρω από τα ξενοδοχεία, ενώ η ενδοχώρα παρέμενε στάσιμη, δίχως αναπτυξιακή προοπτική. Επόμενο ήταν οι περισσότεροι νέοι να μην έχουν και πολλές επιλογές, με την επακόλουθη κρίση να κάνει μια κατάσταση δύσκολη ακόμα δυσκολότερη.
Παντού ίδια εικόνα
Η Αίγυπτος από την άλλη, πάσχει κι αυτή από την ίδια ακριβώς αρρώστια: νέοι, μορφωμένοι και άνεργοι. Οι Αιγύπτιοι γονείς πασχίζουν πάρα πολύ (σ’ αυτό, δε, μοιάζουν πολύ με τους δικούς μας), να εξασφαλίσουν το μέλλον των παιδιών τους. Η ζήτηση πανεπιστημιακών σπουδών είναι πολύ μεγάλη, η εισαγωγή γίνεται μέσω ιδιαίτερα σκληρών παν-αιγυπτιακών εξετάσεων, και τα ιδιαίτερα μαθήματα, όπως κι εδώ, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Δυστυχώς, όμως, οι 700.000 που αποφοιτούν ετησίως από τα πανεπιστήμια βρίσκονται αντιμέτωποι με 200.000 μόνο θέσεις εργασίας (στοιχεία του 2005), με αποτέλεσμα την υποαπασχόληση και τη διόγκωση της δυσαρέσκειας.
Στη Συρία η επίσημη ανεργία, σ’ ολόκληρο τον πληθυσμό, είναι στο 11% (ανεπίσημα στο 20%), αλλά για τους απόφοιτους πανεπιστημίου τα πράγματα δεν είναι καλύτερα, αφού αναγκάζονται να παίρνουν πολύ κακοπληρωμένες δουλειές και φυσικά χωρίς συνταξιοδοτικά δικαιώματα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 80% των αποφοίτων μπορεί να περιμένει ώς και τέσσερα χρόνια για μια κανονική θέση εργασίας. Αρκετοί επιχειρούν να μεταναστεύσουν σε άλλα αραβικά κράτη, αλλά κι εκεί η κατάσταση δεν είναι καλύτερη.
Το εργασιακό αδιέξοδο, όμως, δεν αποτελεί προνόμιο των αραβικών χωρών μόνο, και τούτο παρά το γεγονός ότι το ΑΕΠ τα τελευταία χρόνια μεγεθυνόταν με πολύ μεγαλύτερους ρυθμούς απ’ ό,τι στη Δύση.
Μια ματιά και στην Ευρώπη δείχνει την ίδια ακριβώς τάση. Σύμφωνα με τη Eurostat, τον Δεκέμβρη του 2009 η συνολική ανεργία των νέων, των κάτω των 25, ήταν 21% στην Ευρωζώνη και 21,4% στην Ε.Ε. 27, ενώ την ίδια περίοδο του 2008 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 17% και 16,9% αντίστοιχα, δηλαδή εξίσου απογοητευτικά. Τα υψηλότερα ποσοστά, δε, παρατηρήθηκαν στην Ισπανία (44,5%) και Λετονία (43,8%).
Στην Αγγλία σοκ προκάλεσε η δημοσίευση των πλέον πρόσφατων στατιστικών στοιχείων για την ανεργία των νέων πανεπιστημιακής μόρφωσης. Μέσα σ’ ένα χρόνο από το 11% σχεδόν διπλασιάστηκε, χτυπώντας ένα 20,3%. Έτσι, δεν προκαλεί έκπληξη η διαπίστωση ότι ταυτόχρονα αυξάνεται και ο αριθμός αυτών που αναγκάζονται να εργαστούν σε θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης, όπως σερβιτόροι και ταμίες σε supermarkets.
Πανεπιστήμια και οικονομία
Σ’ όλο τον κόσμο, λοιπόν, παρατηρείται το ίδιο σε γενικές γραμμές, φαινόμενο, το οποίο συνοψίζεται στην αναντιστοιχία ανάμεσα στις δεξιότητες των νέων που λαμβάνουν Τριτοβάθμια εκπαίδευση και των δεξιοτήτων που (δεν) απαιτούνται, οδηγώντας έτσι στην ανεργία και την υποαπασχόληση.
Η δυσαρμονία αυτή θα μπορούσε ν’ αποδοθεί είτε στο ότι το μαζικό πανεπιστήμιο των μεταπολεμικών χρόνων έφτασε σε κάποιο ανώτατο όριο, είτε στο ότι η ίδια η οικονομία έφτασε σε κάποιο αντίστοιχο κατώτατο όριο, εξαιτίας της αδυναμίας παραγωγής ικανών και εξειδικευμένων θέσεων εργασίας, ώστε να τους απορροφά. Δεδομένης της συνεχόμενης μείωσης των παραγωγικών θέσεων εργασίας στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη και της αντικατάστασής τους από θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών, θα λέγαμε ότι το πρόβλημα βρίσκεται από τη μεριά της οικονομίας και όχι από τη μεριά του πανεπιστημίου.
Και τι γίνεται επ’ αυτού; Ακριβώς το ανάποδο. Δηλαδή, αντί για τον αναπροσανατολισμό της οικονομίας, συρρικνώνονται τα πανεπιστήμια, με τον απλό τρόπο της εισαγωγής (και εκεί όπου ήδη υπάρχουν, της σημαντικής αύξησης) των διδάκτρων. Η αντίστροφη μέτρηση για την επάνοδο στην εποχή όπου τα πανεπιστήμια προορίζονταν για την ελίτ έχει ήδη αρχίσει.
