Στον Μαραθώνα στα χρόνια της δικτατορίας μας μεταφέρει το μυθιστόρημα για παιδιά και νέους του δάσκαλου και συγγραφέα Μερκούριου Αυτζή «Τιράντες με πείσμα» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ψυχογιός.Μια παρέα παιδιών βρίσκει τον δικό της τρόπο να αντισταθεί, παίζοντας συχνά ακόμη και με τον κίνδυνο. Μέσα σε ένα αστυνομοκρατούμενο και ασφυκτικό περιβάλλον θα κερδίσει τον δικό της χώρο ελευθερίας.
Μέσα στο βιβλίο, το οποίο περιλαμβάνει κι ένα χρονολόγιο στο παράρτημά του, ζούμε τα σημαντικά γεγονότα της εποχής μέσα από τα μάτια των μικρών πρωταγωνιστών. Καλογραμμένο, συναρπαστικό με γνώση της παιδικής ηλικίας, μέσα στην πολλαπλότητά της, το μυθιστόρημα αυτό πιστεύω πως είναι πολύ σημαντικό και χρήσιμο σε μια εποχή που η κοινωνία τείνει να ξεχάσει τι ακριβώς είχε συμβεί ανάμεσα στο 1967 και το 1974…
Πολλοί προσπαθούν να εξωραΐσουν τη δικτατορία, ενώ δεν διστάζουν να εκφράσουν ακόμη και τον θαυμασμό τους! Ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας τη μορφή της νεανικής περιπέτειας δεν διστάζει να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Ζωντανεύει πραγματικά εκείνη την εποχή. Για όσους έχουμε ζήσει τότε τα παιδικά ή τα εφηβικά τους χρόνια, το μυθιστόρημα αυτό έρχεται να μας θυμίσει τα όσα τότε μας έπνιγαν, αλλά και όσα ονειρευόμασταν.
Με σύμβολο τις τιράντες, τα ανυπότακτα παιδιά του Μερκούριου Αυτζή μας δίνουν κι ένα μήνυμα αντίστασης: Κανένας αγώνας για την ελευθερία δεν είναι άχρηστος…
Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την περίοδο της δικτατορίας;
Από τον Απρίλη του ’67 που ήμουν βρέφος και μέχρι που πήγα σχολείο ελάχιστες εικόνες έμειναν καθαρές στη μνήμη μου. Κι όμως στο μικρό χωριό όπου γεννήθηκα οι σκιές του εμφυλίου στοίχειωναν ακόμα τις αυλές μας, από το κέντρο των πολιτικών αποφάσεων, την Αθήνα, έφτανε μόνο ο φανατισμός της πολιτικής σκηνής κι εγώ σαν πήγα σχολείο έμαθα αυτά να τα ξεχωρίζω στα πρόσωπα των συγχωριανών μου. Όμως μου ήταν αδύνατο να κατανοήσω γιατί οι άνθρωποι να μην είναι αγαπημένοι και μαζί να εργάζονται για το κοινό καλό. Από τα τελευταία χρόνια της επταετίας θυμάμαι έντονα τα «σώπα!» και τα «μη!» του πατέρα αλλά και τον φόβο των μεγάλων να εκφραστούν ανοιχτά. Αυτά συν η φτώχεια, οι λάσπες, το σκοτάδι, οι σκιές, τα μπαλωμένα παντελόνια και τα αυτοσχέδια παιχνίδια μας (οι σφεντόνες, τα ξύλινα όπλα και σπαθιά κι ένα σωρό άλλα) με έκαναν να βλέπω με σεβασμό και αγάπη όσα έζησα τότε. Κι ύστερα, μεγάλος πια, σαν έπιασα να σκαρώνω ιστορίες και να τις βάζω στα βιβλία, από τον πρώτον καιρό, ήθελα να μιλήσω για τα χρόνια αυτά. Όμως δεν ήταν εύκολο ούτε απλό. Ώσπου ήρθε η έμπνευση και μπόλιασε όλα όσα είχα εντός μου…
Γνωρίζουν τα παιδιά την πρόσφατη ιστορία μας;
Σίγουρα υπάρχει σύγχυση και πολλά παιδιά στην ερώτηση τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου μπορεί να απαντήσουν το «Όχι» που είπαμε στους Τούρκους ή τι γιορτάζουμε στις 17 Νοέμβρη να πουν το Πολυτεχνείο, χωρίς να γνωρίζουν λεπτομέρειες. Όμως δεν φταίνε αυτά. Τα σχολικά βιβλία είναι συμπυκνωμένα και κακογραμμένα και οι αναφορές στην πρόσφατη ιστορία ελάχιστες. Το Αλβανικό Έπος για παράδειγμα στριμώχνεται σ’ ένα μόνο κεφάλαιο, το ίδιο και η Κατοχή, και τα παιδιά δυσκολεύονται να τα κατανοήσουν. Γιατί ούτε οι γονείς ασχολούνται με την Ιστορία και ελάχιστοι διαβάζουν.
Πώς εμπνεύσθηκες την υπόθεση και τις… τιράντες;
«Δεν υπάρχουν θέματα απαγορευμένα ή θέματα ταμπού. Όλα μπορούμε να τα θίξουμε στα παιδιά. Αυτό που διαφοροποιείται είναι ο τρόπος με τον οποίο τα θίγουμε»
Η έμπνευση ομολογουμένως είναι ένα μυστήριο ή καλύτερα περικλείει μυστήριο. Και ως μυστήριο χρειάζεται κάποιο ερέθισμα, ένα φιτίλι, για να προκαλέσει την απαιτούμενη μα γόνιμη έκρηξη στο μυαλό και την καρδιά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση το θέμα υπήρχε εντός μου από χρόνια, το ερέθισμα όμως που το πυροδότησε ήταν μια ασπρόμαυρη φωτογραφία ενός ζευγαριού μεσαίας ηλικίας την εποχή της δικτατορίας και μια ζωντανή εικόνα τεσσάρων παιδιών που ψάρευαν και όλο ψάρευαν και ενός κοριτσιού που έκανε με τα ακροδάχτυλα των ποδιών της σχήματα στην άμμο λίγο πριν σκάσει το κύμα. Έτσι οι τιράντες απέκτησαν σάρκα και οστά. Αν και φτηνό ενδυματολογικό εξάρτημα, χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς και από μικρούς και από μεγάλους. Και χάρη στην ελαστικότητά τους και τη δύναμη που εσωκλείουν μπορούν να έχουν διάφορες χρήσεις˙ να συγκρατούν το παντελόνι αλλά και να γίνουν παιχνίδι και σφεντόνες στα χέρια των παιδιών. Εμείς τα παιδιά –κάποια από εμάς– τις φορούσαμε τότε και όποτε ξεμέναμε από λάστιχα φτιάχναμε τις τιράντες μας σφεντόνες.
Υπάρχουν μέσα κάποια δικά σου βιώματα;
Το προσωπικό βίωμα αναπόφευκτα διεισδύει σε όλα μου τα κείμενα. Και στις «Τιράντες με πείσμα» υπάρχουν αρκετά τόσο στο εισαγωγικό σημείωμα και στον επίλογο όσο και στον κυρίως κορμό του κειμένου. Όμως το βίωμα δεν μπαίνει ακατέργαστο. Όπως ο γλύπτης παίρνει το ξύλο, την πέτρα ή το μάρμαρο και το μεταμορφώνει σε έργο τέχνης, έτσι και το βίωμα με την κατάλληλη επεξεργασία (μυθοπλασία) ξεφεύγει από τα στενά όρια του εγώ, του ατόμου δηλαδή που το βίωσε, και αποκτά οικουμενικότητα. Στην περίπτωση αυτή το βίωμα και τα όποια αυτοβιογραφικά στοιχεία μπορεί να τα εντοπίσει μόνο κάποιος που γνωρίζει πολύ καλά τον μυθοπλάστη δημιουργό.
Η επιλογή του Μαραθώνα έχει και κάποιον συμβολικό χαρακτήρα;
Για πολλά χρόνια ο Τύμβος του Μαραθώνα, αυτός ο μικρός οικισμός με την ήσυχη παραλία και τα γραφικά μαγαζάκια του, ήταν ο τόπος των διακοπών μας. Κι είναι η θετική του ενέργεια που μας κάνει όλους στην οικογένεια να τον σκεφτόμαστε ακόμα με αγάπη. Η ιστορία του αναμφισβήτητα τεράστια. Το μικρό ψαροχώρι έγινε πριν από αιώνες το πεδίο όπου οι λίγοι νίκησαν τους πολλούς, ο πολιτισμός επικράτησε της βαρβαρότητας. Και ναι, για αυτή την συμβολική αξία αλλά και για την αγάπη που του έχουμε έγινε ο μυθιστορηματικός τόπος δράσης ενάντια στην δικτατορία.
Πιστεύεις πως μπορούμε να διαπραγματευόμαστε τέτοια δύσκολα θέματα απευθυνόμενοι στα παιδιά;
Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχουν θέματα απαγορευμένα ή θέματα ταμπού. Όλα μπορούμε να τα θίξουμε στα παιδιά. Αυτό που διαφοροποιείται είναι ο τρόπος με τον οποίο τα θίγουμε. Κι ο τρόπος εξαρτάται κυρίως από την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει το παιδί αναγνώστης μας. Ο λόγος μας λοιπόν γίνεται ανάλογος με την αντιληπτική ικανότητα, την ηλικία και το γνωστικό επίπεδο του παιδιού. Όσο για την δικτατορία των συνταγματαρχών είναι κι αυτή ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας μας και, ασχέτως εάν είναι μια μαύρη σελίδα, οι εκπαιδευτικοί μιλάμε γι’ αυτήν στα παιδιά από το νηπιαγωγείο.
