20 χρόνια από το θάνατο μιας σημαντικής προσωπικότητας του κομμουνιστικού κινήματος της Ελλάδας
Του Τάσου Βαρούνη
Ο Γιάννης Χοντζέας έχει παράξει ένα πλούσιο, διεισδυτικό και πολυεπίπεδο έργο. Αυτό, κυρίως, είναι που τον καθιστά μια ξεχωριστή περίπτωση μέσα στα πλαίσια του κομμουνιστικού κινήματος. Βασικό κομμάτι αυτού του έργου αφορά στην πορεία του ίδιου του κομμουνιστικού κινήματος. Την ίδια στιγμή αφιέρωσε τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του στο φαινόμενο της κρίσης και της αναδιάρθρωσης. Ο Γιάννης Χοντζέας επέστρεφε στην Ιστορία και στοχαζόταν εάν η κάθε εποχή και περίοδος έδωσε αυτά που μπορούσε να δώσει από τη σκοπιά του κομμουνισμού. Χωρίς ίχνος αντικειμενισμού, νομοτέλειας ή τελεολογίας, χωρίς αφαίρεση ή περιορισμό της ιστορίας σε μια μονάχα πλευρά της, πράγμα που θα απαγόρευε κάθε πρωτοτυπία. Έθεσε ερωτήματα που είχαν πρωτίστως σχέση με τα «μεγάλα ζητήματα» και «τις κεντρικές επιλογές» αυτής της υπόθεσης και προσπάθησε να μην κινηθεί η σκέψη -άρα και η δράση- σ’ έναν «επαναλαμβανόμενο κύκλο». Ας δούμε μερικά απ’ αυτά:
– Σε ποιο βαθμό ο Μαρξισμός διαπότισε το εργατικό κίνημα στα χρόνια της Α’ και της Β’ Διεθνούς και ποια η σχέση του με άλλα ρεύματα, όπως ο λασσαλισμός και ο αναρχισμός; Με ποιο αντίτιμο κυριάρχησε τελικά σε αυτό; Η αμφισβήτηση της αστικής τάξης από το εμφανιζόμενο προλεταριάτο κατανοήθηκε κυρίως ως η αυθεντική και ολοκληρωμένη ανάπτυξη των συνθημάτων της αστικής επανάστασης (ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη) ή ως μια «πολιτική ρήξη» με αυτήν, συνοδευόμενη από την ανάπτυξη της προλεταριακής αυτοσυνείδησης;
– Γιατί ο Οκτώβρης δεν ήταν ένας «βιασμός της Ιστορίας» αλλά και τι δυνατότητες υπήρχαν για να γενικευτεί στην Ευρώπη ή να αποτραπεί ο «εθνικός χαρακτήρας» του; Υπήρξε μια διεθνιστική ματιά στους μπολσεβίκους τα πρώτα χρόνια ή «απλά» ήθελαν να φυλάξουν το σπίτι τους;
– Τι σήμαινε τη δεκαετία του ’30 η καταναγκαστική επιλογή για «σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα»; Μπορούσε να ακολουθηθεί ή είχε προταθεί ένας άλλος δρόμος; Τι σχέση έχουν οι τότε επιλογές με την εκτίμηση ότι ωριμάζουν οι συνθήκες για μια επίθεση στην ΕΣΣΔ; Ήταν αναπότρεπτος ο μετασχηματισμός του «σοσιαλισμού σε μια χώρα» στο «κομμουνισμός και ισχυροποίηση του κράτους» δέκα χρόνια αργότερα;
– Στα τέλη του ’30, απειλήθηκε η ΕΣΣΔ και το κομμουνιστικό κίνημα από μια συνδυασμένη επίθεση από το «εξωτερικό» και το «εσωτερικό» ή απλά είχαμε την εκδήλωση μιας «μάχης για την εξουσία» ως ολοκλήρωση ενός σταλινικού σχεδίου; Υπήρχε τρόπος να αντιμετωπιστούν διαφορετικά οι εσωκομματικές αντιπαραθέσεις και τι «κουσούρια» άφησε ο τρόπος που επιλέχθηκε στην μετέπειτα εξέλιξη;
– Ποια αρνητικά φαινόμενα γεννήθηκαν μέσα στην προσπάθεια της Γ’ Διεθνούς; Ήταν αναπόφευκτη η δημιουργία ενός «συστήματος» ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια; Μιας «σιδερένιας πειθαρχίας», συχνά δίχως όρους, ή «ειδικών σχέσεων»; Μπορούσε η αυτοδιάλυση της Γ’ Διεθνούς του 1943, να δώσει τη θέση της σε μια αναδιάρθρωση της οργάνωσης του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος και σε άλλες σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα τμήματά του;
– Αναγνωρίστηκε σωστά από το κομμουνιστικό κίνημα ο συσχετισμός δύναμης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο; Ποια νέα ιδεολογικά και πολιτικά καθήκοντα έθετε τότε στο κίνημα η εκτατική του ανάπτυξη αλλά και η ιδεολογική επίθεση από μεριάς του συστήματος; Ποιοι λόγοι εμπόδισαν αυτόν τον απαραίτητο επαναπροσδιορισμό ή έστω και το να τεθεί η ανάγκη του;
– Ήταν εφικτό να ξεκινούσε νωρίτερα από το ’64 η αντιπαράθεση με το «κέντρο» του κομμουνιστικού κινήματος (ΕΣΣΔ); Με ποια πλατφόρμα δόθηκε αυτή η μάχη από το Κ.Κ. Κίνας, αλλά και πώς μπορούσε να προχωρήσει πρακτικά σε μεγαλύτερο βαθμό;
– Μπορούσε να έχει μια διαφορετική πορεία η ανολοκλήρωτη θύελλα της δεκαετίας του ’60, το «68» και η «ζώνη των θυελλών»; Ποιες ήταν οι αδυναμίες αυτού του κινήματος και τι θα απαιτούσε το ξεπέρασμά τους;
– Σε τι πήγε να απαντήσει η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα; Γιατί τόσοι τόνοι λάσπης απέναντι σε αυτό το μαζικό εγχείρημα; Ποια ζητήματα άνοιξε στο επίπεδο της γνώσης, της επιστήμης, της επαναστατικής εξουσίας, του κόμματος;
– Τι σήμαινε η πραγματική υπαγωγή της επιστήμης στο κεφάλαιο; Η απαίτηση για παραγωγικότητα μπορεί να έχει τον ίδιο -ποσοτικό- χαρακτήρα όπως στον καπιταλιστικό κόσμο; Πώς πληρώθηκε η εμφύτευση του κέρδους στις μεταβατικές κοινωνίες και τα «δάνεια» από τον καπιταλιστικό τρόπο; Η Επιστημονική και Τεχνολογική Επανάσταση (ΕΤΕ) θα μπορούσε να αποτελεί διέξοδο από την κρίση και για ποιους;
– Τι ρόλο έπαιξε η ιδεολογία της αστικής τάξης μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα της Ελλάδας; Πώς το επηρέασαν τα «εθνικά ελαττώματα» του ραγιαδισμού και της υποτέλειας; Η στάση της Διεθνούς άφηνε περιθώρια για μια διαφορετική επιλογή τη δεκαετία του ’40; Δημιουργήθηκε ή όχι στο ελληνικό κίνημα μια καθοδήγηση που θα μπορούσε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων;
– Με ποιες αντιλήψεις δόθηκε η μάχη ενάντια στο «νέο πνεύμα»; Τι θα μπορούσε να εξελιχθεί διαφορετικά τόσο στο χρόνο όσο και στο βάθος της αντιπαράθεσης αυτής; Γιατί απέτυχε το μαρξιστικό-λενινιστικό ρεύμα ενώ προέκυψε ως μια βαθιά ριζωμένη απαίτηση πολλών αγωνιστών εκείνης της περιόδου;
– Με ποιο τρόπο η μεταπολίτευση θα μπορούσε να γεννήσει κι άλλες καταστάσεις; Ποιες ήταν οι χαμένες ευκαιρίες για το κίνημα που αντιστάθηκε στην ενσωμάτωση;
– Ποιος ήταν ο χαρακτήρας της κρίσης της δεκαετίας του ’70; Ποια εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν για το ξεπέρασμά της και τι απέδωσαν ή αποδίδουν ακόμα; Τι ζητήματα θέτει ο χαρακτήρας της αναδιάρθρωσης για μια νέα θεωρία και μια νέα οργάνωση του επαναστατικού κινήματος; Πού οδήγησε η σύγχρονη μοντελοποίηση και οι κοινές ράγες της αναδιάρθρωσης σε Δύση και Ανατολή;
Σε όλο το έργο του Γιάννη Χοντζέα υπάρχει η προσπάθεια να φωτιστούν πλευρές όλων αυτών των ζητημάτων. Σε σημειώματα, αναλύσεις, κριτικές, άρθρα, απόψεις διάχυτες μέσα σε όλα αυτά, μπορούμε να βρούμε σημαντικές βάσεις για να αναζητήσουμε και να οικοδομήσουμε ορισμένες απαντήσεις. Ειδικά στα βιβλία που εκδόθηκαν μετά το θάνατό του (Σημειώσεις για το εργατικό κίνημα και το λενινισμό, Η αναγνώριση της τάξης, Για το κομμουνιστικό πρόγραμμα της εποχής μας, Για το Κομμουνιστικό Κίνημα της Ελλάδας και στο Τέλος του Κομμουνισμού που εκδόθηκε το 1993, ενόσω ζούσε) μπορεί πραγματικά να φανεί γιατί ο Γιάννης Χοντζέας ήταν μια ξεχωριστή περίπτωση.
Δείτε εδώ τη δημοσίευση για τα 20 χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Χοντζέα (βίντεο, κείμενα, βιβλία)
