Ένα συλλογικό προβληματισμό για το παρόν και το μέλλον της Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα καταθέτουν δεκαπέντε νέοι αρχιτέκτονες (μέλη του Δικτύου μικρών αρχιτεκτονικών γραφείων) με αφορμή τα όσα «συνέβησαν» -ακριβέστερα «δεν… συνέβησαν»- με τη φετινή ελληνική συμμετοχή στη Μπιενάλε της Αρχιτεκτονικής στη Βενετία.
Μέσα στη λαίλαπα της κρίσης – όπου συνήθως συντελούνται μεγάλες αλλαγές και ανατροπές, το κείμενο αυτό ίσως λειτουργήσει ως «πυροκροτητής» σ’ ένα διάλογο που δεν έγινε ή παραμορφώθηκε απολύτως στα μεταπολιτευτικά χρόνια του καταναλωτισμού και της «ευμάρειας». Διάλογο αναγκαίο, καθώς μπορεί να επαναπροσδιορίσει την ουσία της Αρχιτεκτονικής, αποκαθιστώντας τη χαμένη της τιμή…
Ως νέοι αρχιτέκτονες έχουμε επηρεαστεί, καταρχήν, θετικά από την ευαισθησία που τον τελευταίο καιρό διατυμπανίζεται από παντού για το «Νέο». Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και η διακήρυξη της νέας έκθεσης Bienalle της Αρχιτεκτονικής στη Βενετία. Το ακούσαμε και το είδαμε γραμμένο επανειλημμένα, τόσο από τα ΜΜΕ και γνωστούς σχολιαστές, όσο και -κυρίως- από τις εισαγωγικές τοποθετήσεις των δύο επιμελητών της ελληνικής συμμετοχής.
Εντούτοις, μια πιο προσεκτική περιήγηση αυτής της τελευταίας νομίζουμε ότι αναδεικνύει σημαντικά προβλήματα στον τρόπο που το υπουργείο Πολιτισμού (κύριος οργανωτής χρηματοδότησης και ελέγχουσα Αρχή της έκθεσης) αλλά και οι επιλεγμένοι από αυτό επιμελητές, αντιλαμβάνονται και εκφράζουν στην πράξη αυτό το περιώνυμο «νέο». Σε σχέση μάλιστα με το κεντρικό θέμα της συμμετοχής μας, που είναι Η Αθηναϊκή Πολυκατοικία, εν μέσω κρίσεως. Για παράδειγμα, κάνει εντύπωση ότι -για πρώτη φορά- στο ελληνικό περίπτερο, μαζί με τους αρχιτέκτονες δημιουργούς και τα έργα τους εκτίθεται και γνωστός ιδιώτης επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται στον τομέα της αγοράς κατοικίας και άλλων συναφών πεδίων δράσης. Συγκεκριμένα, κάνει επενδύσεις και σε υπό ανάπτυξη οικιστική περιοχή της Αθήνας.
Υποθέτουμε, λοιπόν, ότι βάσει των πεπραγμένων του αυτών επελέγη να ανακοινώσει από το βήμα της έκθεσης ιδέες και λύσεις για το οικιστικό μας πρόβλημα. Επιπλέον, παρατηρούμε ότι έχει υπάρξει εργοδότης αρχιτεκτονικών ομάδων που λαμβάνουν μέρος στην έκθεση με έργα τους τα οποία έγιναν στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας. Αναρωτιόμαστε λοιπόν αν αυτό σημαίνει κάτι, αναφορικά με τη συμμετοχή στην έκθεση μόνον αυτού από τον κλάδο του και όχι και άλλων (μια και εφόσον έτσι αντιλαμβανόμαστε το νέο, ας το εφαρμόσουμε τουλάχιστον ακριβοδίκαια !). Βεβαίως, την αρχιτεκτονική συνήθως κάποιος ιδιωτικός ή δημόσιος φορέας την παραγγέλλει και την πληρώνει. Επίσης, πιστεύουμε ότι καθένας και κάθε μια (αρχιτέκτων ή μη αρχιτέκτων) έχει το δικαίωμα να δημοσιοποιήσει τις απόψεις του (της) για την Αρχιτεκτονική.
Το θέμα όμως είναι: από ποιο βήμα, με ποιο στόχο και ποια διαδικασία επιλογής; Γιατί άλλες προδιαγραφές έχουν, το βήμα, ο στόχος και η διαδικασία επιλογής, όσον αφορά μια ειδική διεθνή έκθεση, που οργανώνεται από κορυφαίους δημόσιους φορείς (π.χ. του Πολιτισμού ή της Εκπαίδευσης) με σκοπό μάλιστα την παρουσίαση της αρχιτεκτονικής των χωρών του Κόσμου και άλλες προδιαγραφές έχουν, το βήμα, ο στόχος και η διαδικασία επιλογής, όσον αφορά τις τρέχουσες μορφές εκθέσεων που οργανώνουν ποικίλοι ιδιωτικοί φορείς. Μέχρι τώρα, στην πρώτη περίπτωση, αυτές οι εκθέσεις (παρά και την δική τους αδυναμία να παρουσιάσουν κάθε φορά το όλον της Αρχιτεκτονικής) δεν έγιναν -τουλάχιστον στην επιφάνεια- πεδία ανταγωνισμού και προβολής ιδιωτικών επιχειρηματικών ομίλων, όπως πολλές φορές συμβαίνει με τη δεύτερη περίπτωση. Σήμερα φαίνεται ότι αυτή η παγιωμένη διεθνής εθιμική αντίληψη δίνει πια τη θέση της σε μια «νέα», σε εφαρμογή μιας -επίσης «νέας»- τάξης πραγμάτων, που θεωρεί την Αρχιτεκτονική κυρίως ως τεχνοοικονομικό μέγεθος και πρόσφορο πεδίο επιχειρηματικής δράσης. Παρ’ ότι, φυσικά, δεν το παραδέχεται και περί άλλων (ωραίων) τυρβάζει. Έχει, μάλιστα, μεγάλη σημασία ότι η απαρχή μιας τέτοιας θεμελιώδους ιδεολογικής μετάλλαξης γίνεται ως κάτι το αυτονόητο, χωρίς συζήτηση, μέσα στην επίφαση μιας διεθνούς εορταστικής ατμόσφαιρας που ωραιοποιεί και εξευγενίζει την κρίση.
Έχουμε εδώ λοιπόν μια ακόμη λαμπερή εκδοχή αυτού του «νέου». Που είναι όμως παλαιότατο, από γενέσεως κόσμου, όσον αφορά όχι βεβαίως την Επιστήμη και την Τέχνη, αλλά τα «ωφελήματα ημών».
Αναρωτιόμαστε τι λέει για όλα αυτά το υπουργείο Πολιτισμού…
Αγγελής Γιώργος, Βάβουλας Κώστας, Γαβαλάς Αντώνης, Δελφίνο Ελένη, Καρακάση Ελευθερία, Κοσμά Ανθή, Κυριακάκης Παναγιώτης, Λουκόπουλος Δημήτρης, Μαυρογιάννη Βούλα, Μαριάτος Ανδρέας, Μόλλα Δροσιά, Νικολακοπούλου Γεωργία, Οικονομόπουλος Ανδρέας, Παπαγεωργίου Ηλίας, Χαμπάλογλου Μάγδα.
Μέλη του Δικτύου Μικρών Αρχιτεκτονικών Γραφείων
