Της Ελένης Μουρσελά. Τα μεταλλεία της Β.Α. Χαλκιδικής, μέσα στα καταπράσινα ορεινά και τις ακτές της, είναι για τον τόπο εδώ και πολλά χρόνια πληγή που κακοφορμίζει με οικονομικά σκάνδαλα, ανακριβείς περιβαλλοντικές μελέτες, κατασκευαστικές αστοχίες με καταστροφικές για το οικοσύστημα επιπτώσεις και κυρίως εξορυκτικές επεμβάσεις που επιβαρύνουν και καταστρέφουν μόνιμα το περιβάλλον.
Μεταλλευτικές δραστηριότητες υπήρχαν από τους αρχαίους χρόνους στην περιοχή Στρατονικού όρους και στα αρχαία Στάγειρα, την πατρίδα του Αριστοτέλη. Με ήπιες τεχνικές εξόρυξης αποσπούσαν από το έδαφος μεταλλεύματα αργύρου, μολύβδου, ψευδάργυρου και χρυσού.
Η περίοδος της TVX Gold Inc
Μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς τα μεταλλεία εξαγοράζονται και εκσυγχρονίζονται. Μέσα από περιόδους επεκτάσεων σε άλλες τοποθεσίες (Μαντέμ Λάκκο, Ολυμπιάδα) με εξόρυξη μεικτών θειούχων μεταλλευμάτων, υπολειτουργίας τους, διαφορετικά ιδιοκτησιακά καθεστώτα, φτάνουμε στο 1995 με ιδιοκτήτρια την καναδική εταιρία TVX Gold Inc να επιδιώκει την εγκατάσταση μεταλλουργίας χρυσού.
Η σύγχρονη εξόρυξη του χρυσού είναι εξαιρετικά ρυπογόνος με απόβλητα κυανίου και αρσενικού. Παράλληλα ξεκινά η παράνομη εξόρυξη στο μεταλλείο «Μαύρων Πετρών» που βρίσκεται εξ ολοκλήρου κάτω από τον δομημένο οικισμό της Στρατονίκης, με εκρήξεις φουρνέλων και εμφάνιση καθιζήσεων και ρωγμών σε σπίτια, εκκλησίες και στο σχολείο. Οι αντιδράσεις των κατοίκων της Ολυμπιάδας και του Στρυμονικού κόλπου είναι δυναμικές με ενημερώσεις, διαδηλώσεις, προσφυγές για ματαίωση των επενδυτικών σχεδίων της εταιρίας και των εργασιών στις στοές. Στη Στρατονίκη 4 διμοιρίες των ΜΑΤ έχουν καθημερινή παρουσία. Από το Φεβρουάριο του 2002, επί 8 μήνες αστυνομεύουν τους «τρομοκράτες» κατοίκους. Μετά από συμπλοκές και συλλήψεις 208 άνθρωποι του χωριού σέρνονται κατηγορούμενοι στα ποινικά δικαστήρια.
Με την 613/2002 απόφαση της συντριπτικής πλειοψηφίας των δικαστών του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) που καταλήγει ότι η προσβαλλόμενη από τον Δήμο Σταγείρων-Ακάνθου πράξη της εγκατάστασης μεταλλουργίας χρυσού στην Ολυμπιάδα έχει σκοπούς σύμφωνους με το νόμο και το Σύνταγμα (εισαγωγή νέας τεχνολογίας,εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου, αύξηση απασχόλησης του εργατικού δυναμικού της περιοχής) αλλά όχι επαρκείς ν’ αντισταθμίσουν την επαπειλούμενη βλάβη του φυσικού περιβάλλοντος. Άρα είναι μη νόμιμη και πρέπει ν’ ακυρωθεί για τον λόγο αυτόν.
Στις 6 Δεκεμβρίου του 2002 δημοσιεύεται και η απόφαση του ΣτΕ. που κρίνει παράνομη τη εξόρυξη κάτω από τη Στρατονίκη. Η TVX αγνοεί την απόφαση και συνεχίζει. Το ίδιο επιτελείο του υπουργείου Ανάπτυξης του ΠΑΣΟΚ δίνει τελικά εντολή παύσης που έπειτα τη παίρνει πίσω. Την άνοιξη του 2003 η θυγατρική TVX Hellas με δεικτικό τρόπο θέτει το προσωπικό των 480 εργαζόμενων σε διαθεσιμότητα. Τον Νοέμβριο του 2003 η «μεγαλοεπενδύτρια» εταιρία παρατάει στην κυριολεξία τις εγκαταστάσεις και τις παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον ως έχουν και αποσύρεται.
Μετά έρχεται η Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.
Το Ελληνικό Δημόσιο το Δεκέμβριο αγοράζει τα μεταλλεία του Στρατονικού Όρους (πρώην Μεταλλεία Κασσάνδρας από παραδρομή) με τα 317.000 στρέμματα μεταλλευτικών δικαιωμάτων σε ολόκληρη την ανατολική Χαλκιδική έναντι 11 εκατ. ευρώ και αμέσως τα μεταπωλεί (Ν. 3220/2004) μαζί με άλλα 70 περιουσιακά στοιχεία με την ίδια τιμή χωρίς δημόσιο διαγωνισμό στην Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. Μετά από 6 μήνες η αγοραία αξία των στοιχείων ενεργητικού των μεταλλείων εκτιμήθηκε στα 408 εκατ. ευρώ. Το Ελληνικό Κράτος οδηγείται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Σήμερα συνεχίζεται κάτω από τη Στρατονίκη η εξόρυξη θειούχων με παράνομες μεθόδους με απορριπτικές αποφάσεις του ΣτΕ στις προσφυγές των κατοίκων.
Η εταιρία από τη μεριά της με νέα ιδιαίτερα εμπλουτισμένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) σχεδιάζει την ανάπτυξη μεταλλείων στις Μαύρες Πέτρες, στο Μαδέμ Λάκκο, στην Ολυμπιάδα, στις Σκουριές με χώρους εξόρυξης, εγκαταστάσεις υποστήριξης, εργοστάσια εμπλουτισμού (ιδιαίτερα ρυπογόνα με απόβλητα θεϊκού οξέος ή αλλιώς βιτριόλι), χώρους απόθεσης αποβλήτων, χώρους φόρτωσης και εξαγωγής με λιμενικές εγκαταστάσεις στο Στρατώνι. Μέχρι σήμερα είχαν εξορυχτεί 35 εκατομμύρια τόνοι μεταλλευμάτων. Στόχος της Ελληνικός Χρυσός η εξόρυξη τα επόμενα 15-20 χρόνια, 160 εκατ. τόνων με το ελεύθερο για περαιτέρω έρευνες κοιτασμάτων! Στην εκμετάλλευση περιλαμβάνεται και ο χρυσός του Μαδέμ Λάκκου με χρήση «ακαριαίας τήξης» η οποία ουδέποτε εφαρμόστηκε παραγωγικά και με τη δυνατότητα για εναλλακτική εφαρμογή τελικά του κυανίου αφού ενώσεις του προβλέπεται να χρησιμοποιηθούν για άλλες επεξεργασίες.
Σοβαρές οι επιπτώσεις στο περιβάλλον
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα υπάρχουν: στο έδαφος και τη χρήση γης με αποψιλώσεις δασών συνολικής έκτασης, με λίμνες και φράγματα αποβλήτων, με όγκους επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων, στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον με σκόνη και καυσαέρια και στο «ακουστικό» περιβάλλον. Όσο για τους υδατικούς πόρους στην πρόταση της εταιρίας αναφέρεται: μείωση των απορροών και αλλαγή στα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά των επιφανειακών υδάτων, μείωση των υδατικών αποθεμάτων των υδροφορέων με τους οποίους συνδέεται άμεσα ή έμμεσα η περιοχή του έργου, επιβάρυνση της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών από ενδεχόμενες διαρροές από τους χώρους απόθεσης και τυχαίες διαρροές των γραμμών μεταφοράς.
Η εταιρία εγγυάται για την πρόληψη κι αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών από προηγούμενες και νέες δραστηριότητες. Όμως οι κυριότερες είναι μη αντιστρέψιμες. Άλλωστε κατά γενική ομολογία δεν υπάρχουν στο ελληνικό κράτος συγκεκριμένες θεσμοθετημένες αρχές και δεσμεύσεις που να κατοχυρώνουν τα κοινωνικά αγαθά και οι εταιρίες θέλουν τον μικρότερο δυνατόν έλεγχο.
Όσο για τις προοπτικές, σύμφωνα με την ΜΠΕ ,1300 συνολικά θέσεων εργασίας είναι κι αυτές υπό αμφισβήτηση.
Προσχηματικός ο διάλογος
Το υπουργείο Περιβάλλοντος (ΥΠΕΚΑ) δηλώνει πρόθυμο για δημόσιες διαβουλεύσεις. Από τις πρώτες συναντήσεις φάνηκαν οι προθέσεις της εταιρίας (face control και καταγραφή των στοιχείων παρευρισκόμενων) και της υπουργού να αποφύγει τις διαμαρτυρίες επιλέγοντας τελικά συναντήσεις σε «ουδέτερα εδάφη».
Μέσα σε κλίμα κρίσης οικονομικής οι πιέσεις από το υπουργείο και παράγοντες για αποδοχή αυτού του αναπτυξιακού έστω και περιορισμένης χρονικής διάρκειας έργου είναι μεγάλη.
Οι κάτοικοι αντιδρούν με σθένος. Ενημερώνουν μέσω μπλογκ, εκδηλώσεων, μαχητικών διαδηλώσεων κι έχουν στο πλευρό τους πολλούς ευαισθητοποιημένους πολίτες και επιστήμονες. Απόψεις που διατυπώνονται από μέρους τους επιτρέπουν να διαπιστώσουμε ότι οι συνειδήσεις που διαμορφώνουν λόγο ισόμετρης ανάπτυξης πληθαίνουν.
* Η Ελένη Μουρσελά είναι πολιτικός μηχανικός και κάτοικος του Πολυγύρου Χαλκιδικής.
