Συνέντευξη στον Νίκο Ταυρή
Ο σκηνοθέτης Άγγελος Σιδεράτος πρόσφατα τιμήθηκε από τo υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσίας με το πρώτο μεγάλο Βραβείο Σκηνοθεσίας Grand Prix για την καλύτερη παράσταση της θεατρικής σεζόν 2017-18. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό καλλιτεχνικό επίτευγμα αφού το συγκεκριμμένο βραβείο απονέμεται για πρώτη φορά σε δυτικό και μάλιστα σε Έλληνα σκηνοθέτη. Με αφορμή αυτό το γεγονός αλλά και την παράσταση που ανέβασε τον Μάιο στο μακρινό Βλαδιβοστόκ, κάναμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί του εφ’ όλης της ύλης.
Πώς βρεθήκατε στην τελευταία πόλη της Σιβηρίας, στο Βλαδιβοστόκ, και ανεβάσατε αρχαία τραγωδία, τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή;
Είχε προηγηθεί το συγκλονιστικό και ανεπανάληπτο αντιπολεμικό έργο όλων των εποχών «Οι Τρωάδες» του Ευριπίδη, πριν ένα χρόνο, που ανέβασα σε κλασική μορφή στη Συμφερούπολη της Κριμαίας, στην αρχαία ελληνική αποικία, στη γνωστή χερσόνησο της Ταυρίδας 3000 χρόνια π.Χ. Εν συνεχεία η παράσταση, αφού πήρε δύο Βραβεία σε Φεστιβάλ της Κριμαίας, πήγε στη Μόσχα όπου εκεί πήρε το πρώτο μεγάλο Βραβείο Σκηνοθεσίας Grand Prix ως η καλύτερη παράσταση της θεατρικής σεζόν 2017-18.
Είναι ένα πολύ σημαντικό καλλιτεχνικό βραβείο του υπουργείου Πολιτισμού της Ρωσίας, από πενταμελή επιτροπή, από έγκυρους και γνωστούς καλλιτέχνες και που απονέμεται για πρώτη φορά σε δυτικό και μάλιστα σε Έλληνα σκηνοθέτη. Αυτό μου άνοιξε το δρόμο του Βλαδιβοστόκ.
Τι απήχηση είχε η παράσταση στο Βλαδιβοστόκ;
Η απήχηση του «Οιδίποδα Τύραννου» ήταν συγκλονιστική. Κατά τη διάρκεια των προβών, που κράτησαν τέσσερις συνεχείς μήνες, έδινα συνέχεια συνεντεύξεις γιατί ο κόσμος διψούσε κυριολεκτικά να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερα για την αρχαία τραγωδία, τα πανανθρώπινα και αξεπέραστα μηνύματά της, την υψηλή πολιτική και προβληματική θεώρηση της ζωής μας από τους αρχαίους φιλόσοφους και τραγικούς μας και συνεχώς ζητούσαν διάλογο μαζί μου, στα πανεπιστήμια, στα ΜΜΕ, στις βιβλιοθήκες, στις πρόβες του θεάτρου, όπου υπήρχε ελάχιστος κενός χρόνος. Ήταν κάτι το συγκλονιστικό. Για πρώτη φορά άκουγαν και έβλεπαν αρχαία τραγωδία και μάλιστα σε κλασική μορφή.
Το θέατρο περίπου 1.000 θέσεων, είχε προπωλήσει 2-3 μήνες πριν τα εισιτήρια και έκανε διπλή πρεμιέρα με πολλές ώρες συζητήσεων με το κοινό μετά το τέλος των παραστάσεων. Συζητήσεις υψηλού επιπέδου γύρω από τη φιλοσοφία, την πολιτική βούληση και τις πράξεις στη δημοκρατία του Περικλή και των Αθηναίων του 5ου αιώνα π.Χ. Όταν κατά τη διάρκεια της παράστασης ακούγονταν από τους ηθοποιούς τα μεγαλειώδη πανανθρώπινα μηνύματα του Σοφοκλή, όπως: «Πόσο πικρό είναι της γνώσης το ποτό αφού δεν έχει τέλος κι όφελος όσο κι αν πίνεις» ή το «Γονάτισε στην εξουσία… όταν οι Άρχοντες αυθαιρετούν δεν γονατίζω» ή το «Ύβρις φυτεύει Τύραννον» ή το «Λίγο κρατάει το όνειρο της Ευτυχίας και σβήνει» ή το «Μηδέ προ του τέλους μακάριζε», το θέατρο σειόταν κυριολεκτικά από τα χειροκροτήματα και μερικοί Έλληνες έκλαιγαν.
Πού νομίζετε ότι οφείλεται η επιτυχία της παράστασης;
Κατά πρώτον στο δραματουργικό, φιλοσοφικό και ποιητικό μεγαλείο του Σοφοκλή στον «Οιδίποδα Τύραννον». Στο έργο έχουμε μία γιγάντια σύγκρουση μεταξύ της κοσμικής και της θεϊκής εξουσίας. Μία φιλοσοφική και όχι μόνον αναθεώρηση της ζωής με το προμήνυμα του ερχομού του χριστιανισμού μετά την επί αιώνων επικυριαρχία των 12 Θεών του Ολύμπου.
Κατά δεύτερον, στο κλασικό ανέβασμα των έργων με τη σκηνοθεσία μου όπου οι θεατές εισέπραξαν καθαρά και ουσιαστικά όλες τις μεγάλες ηθικές αξίες, την αγωνία των τραγικών μας για τον Άνθρωπο και, τέλος, τη λυτρωτική κάθαρση. Αξίες ιδιαίτερα επίκαιρες και χρήσιμες σήμερα γιατί τα ιδανικά του Έθνους, της Πατρίδας και της παράδοσής μας δέχονται μία άνευ προηγουμένου ύπουλη επίθεση, υπονόμευση, εθνομηδενισμού με δόλια επιχειρήματα και προσχήματα ενός δήθεν οικουμενικού ανθρωπισμού. Όλα αυτά μεθοδευμένα σε μια πλήρη αποδόμηση, αλλοτρίωση της Παιδείας, περιθωριοποίηση της εθνικής ιστορίας και αλλοίωση της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
Επιμένετε στο κλασικό ανέβασμα των έργων, γιατί αυτό;
Είναι στάση ζωής, πίστης και σεβασμός στο μεγαλείο της Ιστορίας μας. Ο καλλιτέχνης πρέπει πρώτα από όλα να έχει τη δύναμη, τη γνώση και το ηθικό ανάστημα για να προβάλλει και να συντηρεί την παράδοση και τον πολιτισμό του. Ανεύθυνες, ανόητες και έκφυλες προτάσεις που βλέπουμε δυστυχώς συχνά σε διάφορα ανοσιουργήματα οφείλονται σε απύθμενη άγνοια, αμοραλισμό και έλλειψη παιδείας και δήθεν τυχοδιωκτική πρωτοπορία. Κάνουν τεράστια ζημιά στους ανθρώπους και κυρίως στις νέες γενιές. Είναι μία ιεροσυλία και ένας εκμαυλισμός στους τραγικούς μας και την ιστορία μας.
Τι σας οδήγησε στην επιλογή να ανεβάσετε αυτές τις παραστάσεις στην Κριμαία και στο Βλαδιβοστόκ;
Δεν με οδήγησε, με ανάγκασε η πολιτική, η κοινωνική παρακμή της χώρας μας εδώ και αρκετά χρόνια. Δεν υπάρχει βούληση και δύναμη αναγέννησης-ανάτασης από τη χρεοκοπία της πτώχευσης, από το τέλμα της κοινωνικής σήψης που έχει επιφέρει η ευρωπαϊκή επικυριαρχία με τη σύγχρονη αποικιακή υποδούλωση της χώρας μας. Περνάμε και θα περάσουμε τραγικές στιγμές από εξωτερικούς και εσωτερικούς εφιάλτες.
Κυριαρχεί μία μεγάλη ηθική έκπτωση, κατάλυση των ηθικών αξιών και της κοινωνικής συνοχής του ανθρώπου με στόχο τη συνείδησή του και τις ηθικές αξίες του. Μία ισοπέδωση που την προκαλεί ο ανύπαρκτος διεθνισμός και ο άκρατος καπιταλισμός της παγκοσμιοποίησης. Αποτέλεσμα η πλήρης αλλοτρίωση της παιδείας, η περιθωριοποίηση της εθνικής ιστορίας και η υπονόμευση της εθνικής, θρησκευτικής και πολιτιστικής ταυτότητας του λαού μας.
Όταν έχουμε πολιτικούς και ακαδημαϊκούς που παραμορφώνουν την ιερότερη δημοκρατική έκφραση του πολίτη, το δημοψήφισμα, από «Όχι» σε «Ναι», όταν τη σφαγή χιλιάδων Ελλήνων στη Σμύρνη το 1922 την αμαυρώνουν σε συνωστισμό, όταν επιβάλλουν την αναξιοκρατία, τον μηδενισμό και την έλλειψη της αριστείας και πάρα πολλά άλλα με τόση μεγάλη ιστορική ανευθυνότητα και αμοραλισμό, πώς να δημιουργήσεις στη χώρα σου, με τι οράματα, με τι ιδέες, με τι ιδεολογικό σθένος και να μην ξενιτευτείς; Όταν προσβάλλουν και ξεφτιλίζουν τα εθνικά σύμβολα, τις παραδόσεις του λαού μας, τη θρησκεία, την παιδεία, με πρόσχημα τη μεταμοντέρνα μηδενιστική παγκοσμιοποίηση, πώς να δημιουργήσει ένας καλλιτέχνης παλεύοντας με τέτοιες συνθήκες, με άνομα κυκλώματα εξουσίας και υπόγειες συναλλαγές με ασφυκτικές διαπλοκές;
Αυτά με ανάγκασαν να ξενιτευτώ καλλιτεχνικά στη μακρινή Σιβηρία, στην αρχαία ελληνική Ταυρίδα και στη Μόσχα.
Στην Ελλάδα δυστυχώς λείπουν τέτοια ανεβάσματα των κλασικών έργων. Πού νομίζετε ότι οφείλεται αυτό;
Στην υποβάθμιση της θεατρικής παιδείας που είναι σήμερα σχεδόν ανύπαρκτη. Το επίπεδό της, κατά το πλείστον, είναι αυτό που βλέπουμε καθημερινά στην τηλεόραση: Έλλειψη επαγγελματισμού, σκηνικού ήθους, τεχνικής κατάρτισης, χωρίς ιδεολογικούς στόχους με ευτελείς καλλιτεχνικές συμπεριφορές, με άγνοια και κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας και με μια πολιτεία που εθελοτυφλεί και ποδηγετεί τον λαό της σε ηθική και πνευματική κατάπτωση σφετεριζόμενη μόνο τις εξουσίες της. Συγκεκριμένα: Δεν υπάρχει συλλογική σύμβαση εργασίας εκτός των κρατικών θεάτρων. Οι εργασιακές σχέσεις είναι σκέτη ζούγκλα. Οι ηθοποιοί δεν έχουν ασφάλιση και πληρώνονται με εξευτελιστικά ημερομίσθια και ωρομίσθια. Ανά πάσα στιγμή μπορούν να απολυθούν χωρίς καμία αποζημίωση. Αναγκάζονται να κάνουν άλλες δουλειές καθημερινά και παρεμπιπτόντως θέατρο. Δεν ζουν από το θέατρο όπως οι παλιές θεατρικές γενιές. Οι δραματικές σχολές είναι σε τραγικό επίπεδο. Δεν βγάζουν επαγγελματίες ηθοποιούς αλλά άτομα γεμάτα άγνοια και ψευδαισθήσεις για το επάγγελμα και με μόνη φιλοδοξία τους την προβολή της τηλεόρασης και το θέατρο ως χόμπι. Κάθε χρόνο, σχολές χωρίς τεχνικές και θεωρητικές υποδομές, χωρίς κατάλληλο θεατρικό εκπαιδευτικό προσωπικό, ρίχνουν στην αλλοτριωμένη θεατρική αγορά ερασιτέχνες-χομπίστες του θεάτρου με ευτελή πνευματικά και τεχνικά εφόδια.
Το κράτος μοιράζει επιχορηγήσεις-ψίχουλα σε μικρούς φιλόδοξους θιάσους που τους αναγκάζει να ευτελίζουν τις παραστάσεις τους, καταστρέφοντας έτσι τα έργα και τους ίδιους τους δημιουργούς. Δεν υπάρχει δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση με σοβαρές υποδομές και ανάλογους δασκάλους υψηλού επιπέδου για τους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες. Αντί για πνευματικούς εργάτες του θεάτρου ‒με όνειρα, προβληματισμούς, ιδεολογικά περιεχόμενα και ανάλογη επαγγελματική συνείδηση που να μπορούν να μεταφέρουν τα περιεχόμενα των έργων που ανεβάζουν και να ευφραίνουν τους θεατές‒ έχουμε νέους και νέες θύματα αυτού του ανεξέλεγκτου συστήματος.
Πολύ σημαντικό είναι για το θέατρο η ρήση του Αριστοτέλη «ότι το θέατρο είναι ο μεγαλύτερος οργανισμός μεταφοράς Παιδείας και Πολιτισμού και δεν είναι ανεύθυνη ψυχαγωγία-διασκέδαση, αλλά σημαντικότατο πνευματικό εργαλείο αγωγής και ανύψωσης της ψυχής».
Ο καλλιτέχνης πρέπει πρώτα από όλα να έχει τη δύναμη, τη γνώση και το ηθικό ανάστημα για να προβάλλει και να συντηρεί την παράδοση και τον πολιτισμό του
Πρόσφατα, μετά τα δύο βραβεία της Κριμαίας, τιμηθήκατε στη Μόσχα με το μεγαλύτερο Βραβείο Σκηνοθεσίας Grand Prix για την περίοδο 2017-2018. Πρόκειται για ένα βραβείο που δεν έχει πάρει ξανά κάποιος δυτικός καλλιτέχνης και μάλιστα Έλληνας. Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό; Το ελληνικό κράτος επιδίωξε κάποια επαφή μαζί σας;
Ιδιαίτερα υπερήφανος αλλά και δικαιωμένος για την πίστη μου στο ανυπέρβλητο δραματουργικό, φιλοσοφικό και πολιτικό μεγαλείο των αρχαίων μας τραγικών και την ουσιαστική επικοινωνία τους με το ρωσικό κοινό, μέσα από το κλασικό ανέβασμα των δύο τραγωδιών, μεταφέροντας τη διαχρονική αγωνία τους για τον Άνθρωπο, στηλιτεύοντας την αλόγιστη εξουσία και αλαζονεία των ηγετών χωρίς βαθιά παιδεία και οδηγώντας τον θεατή στο τέλος στην πεμπτουσία της Κάθαρσης. Αλλά και πίκρα που αυτά δεν μπόρεσα να τα δημιουργήσω στην Ελλάδα.
Φανταστείτε πως η ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα και το αρμόδιο γραφείο πολιτισμού ποτέ δεν με κάλεσαν να με βοηθήσουν, ούτε έστειλαν έστω ένα μικρό δελτίο τύπου που να γνωστοποιεί όλα αυτά. Δεν πειράζει, «Τα πάντα ρει», όπως λέει και ο Ηράκλειτος.
Πολιτική και πολιτισμός συνυπάρχουν σήμερα;
Ναι, αλλά με την αρνητική τους έννοια. Ζούμε μία πολιτική και πολιτιστική παρακμή, αλλά και συγχρόνως μία αντιφατική πρόοδο με τις επιστήμες. Συγχρόνως ο άνθρωπος καταστρέφει τη φύση και δεν ξέρω πού θα μας βγάλει αυτό. Πρέπει να ανησυχούμε ιδιαίτερα. Όπως έλεγε ο Ηράκλειτος «Η Ιστορία κινείται με το νερό και τη φωτιά», δηλαδή τα δύο μεγάλα ζωτικά στοιχεία της φύσης. Αυτά που σήμερα τα καταστρέφουμε. Όταν θυμώσει η μητέρα φύση δεν ξέρω τι θα συμβεί στον πλανήτη μας. Έχουμε ανάγκη από ηγέτες με βαθιά φιλοσοφική και πολιτική παιδεία που να μπορέσουν να προλάβουν το κακό. Δυστυχώς δεν βλέπω να υπάρχουν.
Όλα αυτά, τα πολύ σημαντικά, με ποιον πολιτικό μας θα θέλατε να τα συζητήσετε και ίσως να λύσετε μερικά;
Όχι μερικά, εάν είναι δυνατόν όλα! Με τον πρώτο πολίτη της χώρας μας, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον κύριο Προκόπη Παυλόπουλο. Είναι αυτός που με πείθει πως έχει υψηλό αίσθημα πολιτικής και ιστορικής ευθύνης και που κατέχει σε βάθος το σωστό μέτρο του Αριστοτέλη για μεγάλες στιγμές ανάτασης ή κρίσης ενός Έθνους: «Η θεωρία και η πράξη πρέπει πάντα να ισορροπούν απόλυτα μεταξύ τους κι η φιλοσοφία να προηγείται της Πολιτικής». Τότε μόνον ο λαός μπορεί να θαυματουργήσει, όταν πεισθεί πως ένας πολιτικός άνδρας μπορεί να έχει το ηθικό και πνευματικό βάρος, αλλά και τη δύναμη της πίστης και της θέλησης για να τα σηκώσει και να τα υπερασπιστεί αυτά. Ο κύριος Παυλόπουλος πιστεύω πως τα έχει.
Ζούμε μία πολιτική και πολιτιστική παρακμή, αλλά και συγχρόνως μία αντιφατική πρόοδο με τις επιστήμες. Συγχρόνως ο άνθρωπος καταστρέφει τη φύση και δεν ξέρω πού θα μας βγάλει αυτό. Πρέπει να ανησυχούμε ιδιαίτερα
Τι ετοιμάζετε σήμερα;
Έχω κάνει πρόταση στον πρόεδρο Πούτιν και στην κυβέρνηση της Κριμαίας, που τόσο πολύ με έχει βοηθήσει, η σημαντική αντιπολεμική παράσταση του Ευριπίδη «Τρωάδες» να παίζεται στις εμπόλεμες περιοχές της Ταυρίδας, της Μέσης Ανατολής και όπου αλλού, δείχνοντας και καταγγέλλοντας στους μεγάλους και μικρούς εμπόλεμους ηγέτες πως τα προβλήματα των λαών δεν λύνονται με πολέμους. Οι πόλεμοι το μόνον που φέρνουν είναι καταστροφή και αφανισμό των λαών τους. Τα προβλήματα λύνονται μόνον με ειρήνη!
Σας βασανίζουν τα προβλήματα του καιρού μας…
«Άνθρωπος αβασάνιστος δεν αξίζει να υπάρχει», λέει ο Σωκράτης. Καλή πορεία στην εφημερίδα σας!
* Ρήση του Ηράκλειτου
2021: Ίδια μυαλά με το 2004
Ελλάδα 200 χρόνια. Ποια είναι η γνώμη σας;
Είμαι κατά των μεγάλων και εφήμερων πανηγυριών. Πανηγύρια και σόου που δεν αφήνουν τίποτα πίσω τους είναι άχρηστα και επικίνδυνα. Σας θυμίζω το περιβόητο 2004. Τι μας άφησε ουσιαστικό; Αντιθέτως, μας κατέστρεψε οικονομικά. Μία τόσο μικρή χώρα με τρισάθλια οικονομία, με υπερβολικά χρέη είναι δυνατόν να κάνει Ολυμπιακούς Αγώνες με επιδείξεις πλούτου, άσκοπων έργων και αλόγιστων σπαταλών! Μία χώρα που μόλις είχε μπει στο ευρώ με τόσο βιαστικό, πρόχειρο και απροετοίμαστο τρόπο, ενώ είχε ήδη αρχίσει να κυοφορεί την πτώχευσή της.
Ποτέ δεν μάθαμε πόσο μας στοίχισε πραγματικά αυτό το μεγάλο σόου, πού πήγαν τα τόσα εκατομμύρια, γιατί τα έργα υποδομών, που ποτέ δεν αξιοποιήθηκαν, ρήμαξαν και σάπισαν; Γιατί δεν έγινε έστω ένα έργο από τις επτά τέχνες που να τιμά και να θυμίζει στο μέλλον το μεγαλείο της αρχαίας ιδέας του Ολυμπισμού, της ευγενούς άμιλλας, της Ολυμπιακής πολεμικής εκεχειρίας; Τίποτα! Μόνο φιέστες μιας χρήσης με χιλιάδες βεγγαλικά και φαντασμαγορικά τηλεοπτικά σόου και παράλληλα παντού τσιμέντα και σίδερα. Με τέτοιο σεβασμό, ήθος και πίστη στους προγόνους μας τιμούνται οι μεγαλειώδεις πνευματικές και πολιτιστικές συλλήψεις τους 3000 χρόνια π.Χ. Σήμερα προβλέπω τα ίδια πανηγύρια και σόου από τους ίδιους ανθρώπους και από τα ίδια μυαλά.
