Γράφει η Μαρία Πλευράκη
Επισκέπτρια Υγείας, ΠΓΝ Αττικόν
Το 1967, για πρώτη φορά, ο Αμερικανός ερευνητής, Martin Seligman, αναφέρεται στον όρο «Μαθημένη αβοηθησία». Ο ίδιος διεξήγαγε ένα σκληρό πείραμα, στο οποίο χρησιμοποίησε δύο ομάδες σκύλων, τις οποίες τοποθέτησε σε κλουβιά και σε ανύποπτο χρόνο τους έδινε ηλεκτροσόκ. Η πρώτη ομάδα σκύλων είχε την ευκαιρία να πηδάει σε διπλανό χώρο και να γλυτώνει, ενώ η δεύτερη, αν και αρχικά προσπάθησε, δεν είχε τη δυνατότητα να ξεφύγει. Όταν και στα σκυλιά της δεύτερης ομάδας δόθηκε η ευκαιρία να ξεφύγουν, εκείνα πλέον δεν αντιδρούσαν, αλλά παρέμεναν ακίνητα, υπομένοντας στωικά τον πόνο.
Το Πείραμα του Seligman περιγράφει μια συναισθηματική κατάσταση κατά την οποία, όταν ένα άτομο βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπο με αντίξοες συνθήκες, τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξει, μαθαίνει να λειτουργεί παθητικά, εγκαταλείποντας κάθε προσπάθεια αντίστασης. Τα παρατεταμένα συναισθήματα φόβου, παραίτησης, απόγνωσης και ανημπόριας που δημιουργούνται από αρνητικές καταστάσεις και πληροφορίες που βομβαρδίζουν τον άνθρωπο, όπως το ηλεκτροσόκ τα σκυλιά, οδηγούν βαθμιαία σε δυσθυμία και κατάθλιψη, αφαιρώντας και την τελευταία ελπίδα διαφυγής από το επώδυνο ερέθισμα. Η σκέψη που κυριαρχεί είναι ότι «αφού δεν τα κατάφερα ώς τώρα, δεν θα μπορέσω και στη συνέχεια να τα καταφέρω».
Με άλλα λόγια, αν σε ένα άτομο, μια ομάδα ή μια κοινωνία καλλιεργηθεί εσκεμμένα η εντύπωση, ότι οι δυσκολίες που βιώνει είναι ανυπέρβλητες και τίποτα δεν μπορεί να τις αλλάξει, τότε γίνεται πιο ευάλωτη, έτοιμη για να δεχθεί αδιαμαρτύρητα τη λύση που θα της υποδείξουν. Η καταθλιπτική διάθεση απλώνεται με μορφή επιδημίας, επηρεάζει μικρούς και μεγάλους, οδηγώντας τις σκέψεις τους σε γενικευμένη παθητικότητα και αδράνεια.
Στη σημερινή πραγματικότητα πολιτικές ηγεσίες, ΜΜΕ, αγορές και οικονομικά συμφέροντα, ντόπια και ξένα, οργανωμένα και με σύστημα, καλλιεργούν επί σειρά ετών τη μαθημένη αβοηθησία, χρησιμοποιούν τη γλώσσα του φόβου, σπέρνουν συναισθήματα ενοχής, ώστε οι λαοί φοβισμένοι και χωρίς ελπίδα, εύκολα να υποτάσσονται και να συμμορφώνονται, κάτι που σε άλλες εποχές θα κατάφερναν με την άσκηση βίας. Με πρόσχημα την αποφυγή χειρότερων καταστάσεων και με τη δικαιολογία της επιτακτικής ανάγκης, της μοναδικής βιώσιμης λύσης, χειραγωγούν και προχωρούν ανενόχλητοι και με βάναυσο τρόπο στην καταστρατήγηση θεμελιωδών δικαιωμάτων και κατακτήσεων της εργατικής τάξης. Η εικόνα μιας πολιτικής ηγεσίας που πονάει, αλλά παρ’ όλα αυτά εξαναγκάζεται στη ψήφιση σκληρών μνημονίων και εφαρμοστικών νόμων που συνεπάγονται φτώχεια, ανεργία, μείωση μισθών και συντάξεων, ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας, κατασχέσεις, ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, όσα με ένα νόμο διαβεβαίωνε ότι θα καταργούσε, προβάλλεται η ίδια ως πρότυπο μαθημένης αβοηθησίας.
Τα ΜΜΕ με τη σειρά τους, ψυχροί εκτελεστές του συστήματος, προπαγανδίζουν το φόβο και το αδιέξοδο, συνηγορούν στην προβολή της μοναδικής λύσης, εμποδίζοντας, ακόμα και με χλευασμό πολλές φορές την προβολή κάθε αντίθετης άποψης. Επιπλέον, ο συνεχής βομβαρδισμός από δυσνόητους όρους, όπως spreads, swaps, funds, ESM, τρόικα, quartetto, αξιολόγηση δημιουργούν πανικό και τρομοκράτηση.
Ένας τρόπος φιλτραρίσματος και αξιολόγησης των «επώδυνων ερεθισμάτων», είναι ο βαθμός του φόβου που καλλιεργούν. Έναντι του φόβου και της παγίδευσης στο «κλουβί με το ηλεκτροσόκ» θα πρέπει να αντιτάξουμε το θετικό τρόπο σκέψης, την εστίαση στα θετικά και όχι τα αρνητικά γεγονότα της καθημερινότητας, την ευκαιρία για αλλαγή αντιλήψεων και συμπεριφορών, ξεκινώντας από εμάς τους ίδιους. Αλλάζοντας ο καθένας το μικρόκοσμο του προς το καλύτερο, επενδύοντας στη αλληλεγγύη, την αλληλοβοήθεια, την αγάπη και το σεβασμό προς το συνάνθρωπο, μπορούμε να βγούμε από το τέλμα της αδράνειας και να χτίσουμε από τα θεμέλια μια κοινωνία με αρχές και αξίες αληθινά αριστερές, δίνοντας προτεραιότητα στον άνθρωπο και όχι στο χρήμα.
