του Τζέιμς Πέτρας*
Η «μετανάστευση» έχει καταστεί ένα κυρίαρχο πρόβλημα, που διαιρεί την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Κι όμως, παραβλέπεται ο πιο σπουδαίος λόγος που ωθεί εκατομμύρια να μεταναστεύσουν: οι πόλεμοι. Σε αυτό το κείμενο θα εξετάσουμε τις αιτίες της μαζικοποίησης της μετανάστευσης, επικεντρώνοντας σε μια σειρά θέματα: 1) τους πολέμους της Αυτοκρατορίας, 2) την επέκταση των πολυεθνικών εταιριών, 3) την εξασθένηση των αντιπολεμικών κινημάτων στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη, 4) την αδυναμία των συνδικάτων και των κινημάτων αλληλεγγύης. Θα ξεκινήσουμε εντοπίζοντας τις χώρες οι οποίες πλήττονται περισσότερο από τη μαζική μετανάστευση που προκαλούν οι πόλεμοι των ΗΠΑ και της Ε.Ε., κι έπειτα θα επικεντρώσουμε στις δυτικές χώρες που εξαναγκάζουν τους πρόσφυγες να «ακολουθούν» τις ροές των κερδών.
Οι εισβολές και οι πόλεμοι των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και το Ιράκ ξερίζωσαν εκατομμύρια ανθρώπων, καταστρέφοντας τις ζωές τους, τις οικογένειές τους, τα μέσα βιοπορισμού τους, τα σπίτια και τις κοινότητές τους, και ρίχνοντάς τους σε ανασφάλεια. Έτσι τα περισσότερα θύματα βρέθηκαν αντιμέτωπα με το δίλημμα «αντίσταση ή φυγή». Εκατομμύρια επέλεξαν να διαφύγουν στη Δύση, δεδομένου ότι οι ΝΑΤΟϊκές χώρες δεν θα βομβάρδιζαν τους νέους τόπους κατοικίας τους στις ΗΠΑ ή την Ευρώπη. Άλλοι, που διέφυγαν σε γειτονικές χώρες στη Μέση Ανατολή ή στη Λατινική Αμερική, κυνηγήθηκαν, ή ζουν σε χώρες πολύ φτωχές για να τους προσφέρουν απασχόληση ή δυνατότητες διαβίωσης. Ορισμένοι Αφγανοί κατέφυγαν στο Πακιστάν ή τη Μέση Ανατολή, μόνο και μόνο για να ανακαλύψουν ότι και αυτές οι περιοχές ήταν στο στόχαστρο της Δύσης. Οι Ιρακινοί, διαλυμένοι από τις δυτικές κυρώσεις, την εισβολή και την κατοχή, κατέφυγαν στην Ευρώπη και, σε μικρότερο βαθμό, στις ΗΠΑ, τα κράτη του Κόλπου και το Ιράν.
Η Λιβύη, πριν την εισβολή των ΗΠΑ-Ε.Ε., ήταν μία από τις χώρες «υποδοχής», προσφέροντας σε εκατομμύρια Αφρικανών υπηκοότητα και αξιοπρεπή διαβίωση. Μετά τους από αέρος και θαλάσσης βομβαρδισμούς των ΗΠΑ-Ε.Ε. και την παροχή όπλων και οικονομικής ενίσχυσης σε τρομοκρατικές συμμορίες, εκατοντάδες χιλιάδες προσφύγων από την υποσαχάρια Αφρική εξαναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Ευρώπη. Οι περισσότεροι εξ αυτών διέπλευσαν τη Μεσόγειο και κατευθύνθηκαν προς τις ευημερούσες ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες κατέστρεψαν τη ζωή τους στη Λιβύη.
Οι μισθοφορικοί τρομοκρατικοί στρατοί, αφού χρηματοδοτήθηκαν και εξοπλίστηκαν από ΗΠΑ-Ε.Ε., εφόρμησαν εναντίον της συριακής κυβέρνησης και εξανάγκασαν εκατομμύρια Σύριων να περάσουν τα σύνορα, κατευθυνόμενοι στον Λίβανο, την Τουρκία και πιο μακριά, στην Ευρώπη. Έτσι προκλήθηκε η λεγόμενη «μεταναστευτική κρίση» και η άνοδος δεξιών αντιμεταναστευτικών κομμάτων. Αυτό οδήγησε σε διαιρέσεις εντός των κατεστημένων σοσιαλδημοκρατικών και συντηρητικών κομμάτων, καθώς τμήματα της εργατικής τάξης μετατράπηκαν σε αντι-μετανάστες. Η Ευρώπη δρέπει τώρα τις συνέπειες της συμμαχίας της με τον στρατιωτικοποιημένο βορειοαμερικανικό ιμπεριαλισμό, με τις ΗΠΑ να ξεριζώνουν εκατομμύρια ανθρώπων και την Ε.Ε. να ξοδεύει δισεκατομμύρια ευρώ ώστε να καλύψει το κόστος των μεταναστών που ξεφεύγουν από τους δυτικούς πολέμους. Τα περισσότερα επιδόματα κοινωνικής μέριμνας προς τους μετανάστες είναι πολύ μικρότερα από τις απώλειες που υπέστησαν στις πατρίδες τους. Οι δουλειές, τα σχολεία και οι κοινωνικές οργανώσεις που βρίσκουν στην Ε.Ε. και τις ΗΠΑ είναι κατά πολύ κατώτερες από αυτές που απολάμβαναν στις αρχικές τους κοινότητες.
Οικονομικός ιμπεριαλισμός και μετανάστευση
Οι πόλεμοι, οι στρατιωτικές επεμβάσεις και η οικονομική εκμετάλλευση που ασκούν οι ΗΠΑ εξανάγκασαν εκατομμύρια Λατινοαμερικάνων να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ. Από το 1960 έως το 2000 μια σειρά χώρες σημαδεύτηκαν από λαϊκούς αγώνες για κοινωνική-οικονομική δικαιοσύνη και δημοκρατία. Τη στιγμή που πλησίαζε η νίκη τους επί των ολιγαρχών και των πολυεθνικών, η Ουάσιγκτον μπλόκαρε τους εξεγερμένους ξοδεύοντας δισεκατομμύρια δολάρια για να εξοπλίσει, να εκπαιδεύσει και να καθοδηγήσει τις καθεστωτικές στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις. Η αγροτική μεταρρύθμιση διακόπηκε. Οι συνδικαλιστές υποχρεώθηκαν να αυτοεξοριστούν. Και χιλιάδες χωρικοί εγκατέλειψαν τους τόπους τους για να γλιτώσουν από τις τρομοκρατικές επιδρομές.
Η Ευρώπη δρέπει τώρα τις συνέπειες της συμμαχίας της με τον στρατιωτικοποιημένο βορειοαμερικανικό ιμπεριαλισμό, με τις ΗΠΑ να ξεριζώνουν εκατομμύρια ανθρώπων και την Ε.Ε. να ξοδεύει δισεκατομμύρια ευρώ ώστε να καλύψει το κόστος των μεταναστών που ξεφεύγουν από τους δυτικούς πολέμους
Ήταν τα υποστηριζόμενα από τις ΗΠΑ ολιγαρχικά καθεστώτα που εξανάγκασαν εκατομμύρια εκτοπισμένων και ξεριζωμένων άνεργων και ακτημόνων εργατών γης να καταφύγουν στις ΗΠΑ. Τα πραξικοπήματα και οι δικτάτορες που υποστηρίχθηκαν από τις ΗΠΑ προκάλεσαν 50.000 νεκρούς στη Νικαράγουα, 80.000 στο Ελ Σαλβαδόρ και 200.000 στη Γουατεμάλα. Ο πρόεδρος Ομπάμα και η Χίλαρι Κλίντον στήριξαν το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ονδούρα, το οποίο ανέτρεψε τον φιλελεύθερο πρόεδρο Ζελάγια. Ακολούθησε η δολοφονία και ο τραυματισμός χιλιάδων αγωνιστών χωρικών και ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και η επιστροφή των ταγμάτων θανάτου. Κι όλα αυτά με τη σειρά τους προκάλεσαν ένα νέο κύμα μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ.
Η προωθημένη από τις ΗΠΑ συμφωνία ελεύθερου εμπορίου (NAFTA) έσπρωξε εκατοντάδες χιλιάδες Μεξικανών αγροτών στη χρεοκοπία και σε κακοπληρωμένες δουλειές, ενώ άλλοι προσλήφθηκαν από τα καρτέλ των ναρκωτικών. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους εξαναγκάστηκε να μεταναστεύσει, διασχίζοντας τον ποταμό Ρίο Γκράντε.
Το «Σχέδιο Κολομβία» του προέδρου Κλίντον εγκατέστησε επτά στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ σε αυτήν τη χώρα και παρείχε στο καθεστώς της στρατιωτική βοήθεια ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων το 2001-2010. Χάρη σε αυτό το σχέδιο διπλασιάστηκαν οι κολομβιανές ένοπλες δυνάμεις, καταλήγοντας στη δολοφονία περισσότερων από 200.000 χωρικών, συνδικαλιστών και υπερασπιστών των δικαιωμάτων του ανθρώπου από τα ναρκοτάγματα θανάτου του υποστηριζόμενου από τις ΗΠΑ προέδρου Άλβαρο Ουρίμπε. Πάνω από 2 εκατομμύρια χωρικών εγκατέλειψαν την ύπαιθρο και κατέφυγαν στα αστικά κέντρα, ή διέβησαν τα σύνορα.
Οι βορειοαμερικανικές επιχειρήσεις εξασφάλισαν έτσι εκατοντάδες χιλιάδες χαμηλόμισθων Λατινοαμερικάνων εργατών γης και βιομηχανικών εργατών – σχεδόν κανείς τους δεν έχει ασφάλιση υγείας, παρόλο που πληρώνουν φόρους. Η μετανάστευση διπλασίασε τα κέρδη, υπονόμευσε τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και συμπίεσε προς τα κάτω τους μισθούς στις ΗΠΑ. Αδίστακτοι Βορειοαμερικανοί «επιχειρηματίες» προσέλαβαν μετανάστες στο εμπόριο ναρκωτικών, την πορνεία, το εμπόριο όπλων και το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Οι πολιτικοί εκμεταλλεύθηκαν το μεταναστευτικό ζήτημα για μικροπολιτικά κέρδη – κατηγορώντας τους μετανάστες για την πτώση του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης και αποσπώντας έτσι την προσοχή από την πραγματική πηγή του προβλήματος: τους πολέμους, τις εισβολές, τα τάγματα θανάτου και την οικονομική λεηλασία.
Συμπέρασμα
Έχοντας καταστρέψει τις ζωές των εργαζόμενων ανθρώπων πέρα από τους ωκεανούς, κι έχοντας ανατρέψει προοδευτικούς ηγέτες όπως ο Λίβυος πρόεδρος Καντάφι και ο Ονδουριανός πρόεδρος Ζελάγια, η Δύση υποχρέωσε εκατομμύρια να γίνουν μετανάστες. Και τώρα συζητά αν θα προχωρήσει σε απελάσεις, συλλήψεις και φυλακίσεις – αντί να καταβάλει επανορθώσεις για τα εγκλήματα που διέπραξε εναντίον της ανθρωπότητας και για τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου…
Το πρώτο βήμα για τον περιορισμό της μετανάστευσης είναι να μπει τέλος στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, να αποσυρθούν τα ξένα στρατεύματα και να σταματήσει η χρηματοδότηση παραστρατιωτικών και τρομοκρατών μισθοφόρων. Έπειτα, η Δύση θα έπρεπε να συστήσει ένα ταμείο πιστωμένο με δισεκατομμύρια δολάρια, με στόχο την ανοικοδόμηση και αναζωογόνηση των οικονομιών, αγορών και υποδομών που ανατίναξε.
Η καθίζηση του κινήματος ειρήνης επέτρεψε στις ΗΠΑ και την Ε.Ε. να εξαπολύσουν και να συνεχίζουν σειρά πολέμων οι οποίοι προκαλούν μαζική μετανάστευση – δηλαδή αυτό που ονομάζεται προσφυγική κρίση και φυγή στην Ευρώπη. Υπάρχει μια άμεση σχέση μεταξύ της μετάλλαξης των φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατών σε κόμματα του πολέμου, και του εξαναγκασμού των μεταναστών σε φυγή προς την Ε.Ε.
Περαιτέρω, η εξασθένηση των συνδικάτων και, ακόμη χειρότερα, η εξαφάνιση του αγωνιστικού πνεύματος, οδήγησε στην εγκατάλειψη της αλληλεγγύης προς τους λαούς που ζουν στο επίκεντρο των πολέμων της Αυτοκρατορίας. Πολλοί εργάτες στις ιμπεριαλιστικές χώρες κατεύθυναν την οργή τους στους «ακόμα παρακάτω», δηλαδή τους μετανάστες, αντί να στραφούν εναντίον των ιμπεριαλιστών – δηλαδή αυτών που καθοδηγούν τους πολέμους οι οποίοι γέννησαν το μεταναστευτικό πρόβλημα.
Η μετανάστευση, ο πόλεμος, το δραματικό αδυνάτισμα του φιλειρηνικού και του εργατικού κινήματος, καθώς και των αριστερών κομμάτων, οδήγησε στην άνοδο των μιλιταριστών και των νεοφιλελεύθερων που πήραν την εξουσία σε όλη τη Δύση. Παρ’ όλα αυτά, οι αντιμεταναστευτική πολιτική τους γέννησε νέες αντιθέσεις μεταξύ καθεστώτων, μεταξύ των επιχειρηματικών ελίτ και εντός των λαϊκών κινημάτων στην Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Η ελίτ και οι λαϊκοί αγώνες μπορούν να πάρουν δύο τουλάχιστον κατευθύνσεις: είτε προς το φασισμό, είτε προς τη ριζοσπαστική σοσιαλδημοκρατία.
* Ο Τζέιμς Πέτρας, ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συγγραφέας πολλών βιβλίων, ασχολείται επί δεκαετίες με τη θεωρία της ταξικής πάλης και είναι σύμβουλος σημαντικών κοινωνικών κινημάτων. Το παρόν άρθρο του δημοσιεύθηκε στις 26 Ιουνίου στην ιστοσελίδα του (petras.lahaine.org).
