του Σπύρου Κακουριώτη
Ο «προδομένος λαός», ο χαρισματικός «ηγέτης-σωτήρας», η Ελλάδα «λίκνο του πολιτισμού», οι «διεθνείς συνωμοσίες», οι «ναζί Γερμανοί»: όλα τα στερεότυπα που χαρακτήρισαν (και συνεχίζουν να χαρακτηρίζουν) τον δημόσιο λόγο μετά τα μνημόνια, αποτελούν την πρώτη ύλη της «όπερας σε παράφραση» Το λυκόφως των χρεών, που δημιούργησαν για την Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής οι Χαράλαμπος Γωγιός (μουσική), Δημήτρης Δημόπουλος (κείμενο) και Αλέξανδρος Ευκλείδης (σκηνοθεσία).
Οι τρεις δημιουργοί «πατούν» πάνω στο Λυκόφως των θεών, τελευταίο μέρος της τετραλογίας του Δαχτυλιδιού των Νιμπελούνγκ του Ρίχαρντ Βάγκνερ, αντικαθιστώντας τη μυθική Βαλχάλλα με τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, βάζοντας στη θέση του Ζίγκφριντ τον νεοεκλεγέντα Σωτήρη και της Βρουγχίλδης τον ευκολόπιστο και πάντα προδομένο Έλληνα ψηφοφόρο… Ο Σωτήρης θα αναμετρηθεί με τους εξ Εσπερίας αντιπάλους (ανάμεσα στους οποίους ο… καγκελάριος Μέτερνιχ και ο δήμιος των εβραίων της Θεσσαλονίκης Μαξ Μέρτεν), οι οποίοι θα τον ποτίσουν ένα μαγικό φίλτρο που θα προκαλέσει τη μεταστροφή του. Θα επιστρέψει έτοιμος για τους γάμους του ίδιου με την Λογική και της Βρουγχίλδης με τον Εκσυγχρονισμό, όμως όταν οι ξένοι φτάνουν, έτοιμοι να βάλουν στο χέρι τη λεία τους, η αγανακτισμένη Βρουγχίλδη θα επιλέξει το καθαρτήριο πυρ, προκειμένου να σπάσει τον φαύλο κύκλο.
Όσοι αναγνωρίζουν στο πρόσωπο του ήρωα Σωτήρη τον Αλέξη Τσίπρα, ασφαλώς δεν σφάλλουν, λησμονούν όμως ότι δεν ήταν ο πρώτος, ούτε ο μοναδικός που «θα έσκιζε τα Μνημόνια». Από το 2010 που άρχισε να κυοφορείται η ιδέα της παράφρασης του βαγκνερικού Λυκόφωτος, όταν εισέρχεται και επισήμως σε καθεστώς επιτροπείας, η χώρα αναζήτησε διαδοχικά Σωτήρ(ηδ)ες στα πρόσωπα των Γ. Παπανδρέου, Α. Σαμαρά, Α. Τσίπρα. Έτσι, ο «Σωτήρης» των Χρεών αποτελεί μάλλον τον ιδεότυπο του καθ’ ημάς ηγέτη παρά μια αναφορά σε συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο.
Το ίδιο ισχύει και για τη σχέση της χώρας με τη «Δύση», που αποτελεί και την κεντρική θεματική της οπερατικής παράφρασης: Το νεοκλασικό ιδεώδες, όπως διατυπώνεται από τον γερμανικό ρομαντισμό, κατασκευάζει μια Ελλάδα διαρκώς ελλειμματική απέναντί του, σε μια σχέση διαρκούς χρέους προς την δυτικής κατασκευής αρχαιότητα. Από την κομβική αυτή σχέση κατάγονται νοοτροπίες και συμπεριφορές, στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στον εαυτό και τον άλλο, που ταλανίζουν μέχρι και σήμερα τον δημόσιο βίο της χώρας.
Η κριτική της δημιουργικής ομάδας του Λυκόφωτος, καταιγιστική και κατεδαφιστική, έχει λοιπόν πολύ μεγαλύτερο ιστορικό βάθος απ’ όσο διακρίνει μια επιφανειακή ανάγνωση –και υπήρξαν πολλές τέτοιες αναγνώσεις κατά τον πρώτο κύκλο παραστάσεων (6-14 Οκτωβρίου 2017). Η επανάληψή της για έναν δεύτερο κύκλο αποτελεί ευκαιρία για μια προσεκτικότερη προσέγγιση μιας ευρηματικής κωμικής παράφρασης της βαγκνερικής πλοκής του Λυκόφωτος, αλλά και ενός μουσικού επιτεύγματος: Ο Χαράλαμπος Γωγιός κατορθώνει να συμπτύξει το πεντάωρης διάρκειας πρωτότυπο, μεταγράφοντάς το για εννεαμελές ενόργανο σύνολο, δίνοντάς του διαστάσεις δωματίου, χωρίς ωστόσο να προδώσει τη μαγεία της βαγκνερικής μουσικής, ενοφθαλμίζοντας, παράλληλα, φράσεις από γνωστά ελληνικά μουσικά θέματα στη θέση των περίφημων «καθοδηγητικών μοτίβων».
Από τη μεριά του, ο Αλέξανδρος Ευκλείδης κατορθώνει να εντάξει σημαντικούς λυρικούς τραγουδιστές, όπως την Τζούλια Σουγλάκου (Βρουγχίλδη) ή τον Δημήτρη Πακσόγλου (Σωτήρης), στη σκηνοθετική του γραμμή, αποσπώντας τις ερμηνείες που απαιτεί το είδος του μουσικού θεάτρου που οραματίζεται, προσφέροντας στον θεατή μια απολαυστική πολιτική μουσική κωμωδία, ξένη προς την βαγκνερική αυστηρότητα, αλλά πολύ κοντά στον επαναστατικό πυρήνα του εγχειρήματός του.
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ΚΠΙΣΝ. 7, 10, 12, 14, 17/1/2018.
