Οι μουσικές του κινηματογραφικού συνθέτη Ντάνι Έλφμαν
Της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Στο πνεύμα των Χριστουγέννων, θα αναφερθούμε σε ταινίες με τις παραμυθένιες μουσικές του κινηματογραφικού συνθέτη Ντάνι Έλφμαν, που συνέδεσε το όνομά του με το μακάβριο, φανταστικό σύμπαν του εμπνευσμένου γκόθικ χολιγουντιανού σκηνοθέτη Τιμ Μπάρτον.
Γεννημένος το 1953, στην Καλιφόρνια, ο εβραϊκής καταγωγής Ντάνι Έλφμαν έγραψε την πρώτη του κινηματογραφική μουσική το 1982, και έκτοτε, συνθέτει ανελλιπώς μουσική για ταινίες, έχει προταθεί τέσσερις φορές για Όσκαρ, έχει κερδίσει Βραβείο Γκράμυ για τη μουσική του στο Batman (1989) του Τιμ Μπάρτον και Βραβείο Έμμυ για τη μουσική της τηλεοπτικής σειράς Νοικοκυρές σε απόγνωση.
Η μουσική για την πρώτη ταινία του Τιμ Μπάρτον Η μεγάλη περιπέτεια του Πι-Γουί (1985) σφραγίζει τη γόνιμη και παραγωγική συνεργασία τους. Ακολουθεί ο Σκαθαροζούμης (1988), όπου το μουσικό θέμα του Έλφμαν εμπεριέχει επιρροές από την κλασική ρώσικη σχολή (Μουσόρσκι / Στραβίνσκι) με συνθέσεις που καταλήγουν σε εφιαλτική μουσική φούρια, πολύ χαρακτηριστική στις μουσικές του Ντάνι Έλφμαν, ώστε να εκφραστεί το χαοτικό εικαστικό σύμπαν του Τιμ Μπάρτον.
Ωστόσο, ο Έλφμαν, μετά τις ευφάνταστες συμφωνικές μουσικές με τα χαρακτηριστικά παραμυθένια χορωδιακά στον Ψαλιδοχέρη (1990) του Μπάρτον, που αποτέλεσαν το σήμα κατατεθέν της μουσικής του έκφρασης, συνθέτει φαντασμαγορικές μουσικές σε στυλ καμπαρέ, με καμπανάκια, τραγουδιστικά κομμάτια και έντονη ρυθμική ταυτότητα στο αντισυμβατικό μιούζικαλ κινουμένων σχεδίων Ο εφιάλτης των Χριστουγέννων (1993), του Μπάρτον, με κούκλες που αναπαράγουν την κίνηση καρέ-καρέ (τεχνική στοπ-μόσιον). Ο Τζάκ Σκέλινγκτον, βασιλιάς του Χάλογουιν, ανακαλύπτει την Χριστουγεννούπολη και προσπαθεί να μεταφέρει τα καινούργια γιορτινά έθιμα, σχεδιάζοντας την απαγωγή του Άι-Βασίλη.
Στο μιούζικαλ κινουμένων σχεδίων Η νεκρή νύφη (2005), του Τιμ Μπαρτον, οι φιγούρες από πηλό ζωντανεύουν και πάλι με στοπ-μόσιον. Σε ένα χωριό της βικτωριανής εποχής, ο φυματικός Βίκτωρ βρίσκεται παντρεμένος ταυτόχρονα με δυο νύφες, μια στον πάνω και μια στον κάτω κόσμο. Οι πιανιστικές μινιμαλιστικές συνθέσεις παραπέμπουν στο μελαγχολικό λυρισμό του Σοπέν, ενώ τα τραγούδια και τα χορευτικά δανείζονται στοιχεία από το κινηματογραφικό μιούζικαλ και το θεατρικό καμπαρέ, με χορευτικούς σουίνγκ ρυθμούς για μεγάλες ορχήστρες. Στη μακάβρια αισθητική της ταινίας συμβάλλει το ηχόχρωμα του τσέμπαλου και του εκκλησιαστικού οργάνου, που ο Έλφμαν χρησιμοποιεί και στην ασπρόμαυρη ταινία τρισδιάστατων κινουμένων σχεδίων Frankenweenie (2012), του Τιμ Μπάρτον, βασισμένη σε μια παλιότερη μικρού μήκους του, που λόγω του μακάβριου περιεχομένου της στάθηκε αιτία να απολυθεί από τη Ντίσνεϊ, όπου δούλευε ως σχεδιαστής κινουμένων σχεδίων. Ένα συνεσταλμένο αγόρι καταφέρνει να αναστήσει το αγαπημένο του μπουλ τεριέ που έχασε σε ατύχημα, με τη νεκρανάσταση να παίρνει διαστάσεις επιδημίας, σε μια γκόθικ μακάβρια ατμόσφαιρα, διανθισμένη με αστείρευτο χιούμορ και τετράποδα γεμάτα ραφές, σαν τέρατα του Φρανκεστάιν. Στην πρωτότυπη μουσική του Ντάνι Έλφμαν, το εκκλησιαστικό όργανο θυμίζει τοκάτα του Μπαχ, σε μια ταινία φόρο-τιμής σε παλιές ασπρόμαυρες ταινίες τρόμου του ’30, με αναφορές σε ταινίες με μούμιες και λυκάνθρωπους, ώς τον ιαπωνικό Γκοτζίλα.
Σε άλλες συνεργασίες, εκτός του γοτθικού σύμπαντος του Τιμ Μπάρτον, οι παραμυθένιες ενορχηστρώσεις του Έλφμαν δημιουργούν διαφορετικά αποτελέσματα, όπως στο ντοκιμαντέρ του Έρολ Μόρις Standard Operating Procedure (2008), όπου διερευνάται η υπόθεση των φυλακών του Αμπού Γκράιμπ στη Βαγδάτη, μετά τη διαρροή φωτογραφιών, το 2004, που απεικονίζουν Αμερικανούς στρατιώτες να βασανίζουν Ιρακινούς κρατούμενους. Με συνεντεύξεις στρατιωτών που πήραν μέρος στα βασανιστήρια και δραματοποιημένες σκηνές, ο σκηνοθέτης υιοθετεί αισθητική τηλεοπτικού ρεπορτάζ, που ενισχύθηκε και από την πρωτότυπη μουσική του Ντάνι Έλφμαν, δίνοντας μυθοπλαστική διάσταση κατασκοπευτικής ταινίας. Σε ένα καθαρά πολιτικό ντοκιμαντέρ, όμως, η συγκεκριμένη χρήση μουσικής λειτουργεί διαβρωτικά. Έτσι, αμφισβητήθηκε η αξιοπιστία της έρευνας, αποκαλύπτοντας τη διάθεση του σκηνοθέτη να αντιμετωπίσει τα γεγονότα ως μέρος ενός μεγάλου σώου, με κίνδυνο να εκληφθεί και ως ύβρις για τα θύματα.
Ο Ντάνι Έλφμαν συνεργάστηκε και με τον ανεξάρτητο Αμερικάνο σκηνοθέτη Γκας Βαν Σαντ, στην ταινία Η γη της επαγγελίας (2012), όπου ένας νεαρός ακτιβιστής, μέλος περιβαλλοντικής οργάνωσης, προσπαθεί να αποκαλύψει το μέγεθος της οικολογικής καταστροφής που θα προκαλέσει η εκμετάλλευση του υπεδάφους μιας αγροτικής περιοχής, από μια ισχυρή εταιρία φυσικού αερίου, που κατάφερε ήδη να υφαρπάξει τη συγκατάθεση των ανίδεων αγροτών της περιοχής. Ο σκηνοθέτης επιλέγει συμβατική αφήγηση και επικεντρώνει στο χτίσιμο χαρακτήρων και στα διλήμματα του μέσου Αμερικανού πολίτη. Η πρωτότυπη μουσική του Έλφμαν περιλαμβάνει κιθάρα, υπογραμμίζοντας το χαρακτηριστικό αμερικανικό άκουσμα, ενώ κρουστά και μεταλλόφωνο στην ενορχήστρωση ενισχύουν μια παιχνιδιάρικη διάθεση.
Την επιτυχία του Ντάνι Έλφμαν να δημιουργεί με τις ενορχηστρώσεις και τα χορωδιακά του ένα ολόκληρο ηχητικό σύμπαν, που παραπέμπει στο φανταστικό, προσπαθούν τελευταία να εκμεταλλευτούν πολλές διαφημίσεις, επιλέγοντας στη μουσική τους υπόκρουση ενορχηστρώσεις, αλά «Έλφμαν», χρησιμοποιώντας στη διαφήμιση ηχητικό κώδικα του ψυχαγωγικού θεάματος. Προσδοκούν, έτσι, να μεταφέρουν στο οπτικό επίπεδο μια τυποποιημένη, πλέον, στη συλλογική συνείδηση αίσθηση παραμυθιού, ώστε να παρακαμφθεί η αίσθηση πλύσης εγκεφάλου και η συνεπάγωγη απαξίωση του εμπορικού προϊόντος της τηλεοπτικής διαφήμισης, αποσπώντας ένα καλοδιάθετο ενδιαφέρον από τον θεατή.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός –κριτικός κινηματογράφου ([email protected])
INFO
Μπορείτε να απολαύσετε αυτές τις παραμυθένιες μουσικές σε δυο διαδοχικές εκπομπές μου, στο ιντερνετικό Πορτοκαλί Ραδιόφωνο, με αφιέρωμα στον Ντάνι Έλφμαν, επιλέγοντας από το on demand https://www.portokaliradio.gr/ondemand.php τον τίτλο της εκπομπής, Πέρα από την εικόνα, και τέλος τις αντίστοιχες ημερομηνίες 16/12/2015 και 23/12/2015.
