Στη χρονιά που πέρασε έγινε ένα μεγάλο βήμα προς τη νέα παγκόσμια πραγματικότητα όπως αυτή έχει αρχίσει να διαμορφώνεται εδώ και μερικές δεκαετίες, αφανώς και αθορύβως αρχικά και με ορατή επίσπευση τα λίγα τελευταία χρόνια. Και το κύριο στοιχείο αυτής της νέας πραγματικότητας, που επιβεβαιώνει μερικά ενώ κυρίως ανατρέπει πολλά δεδομένα, είναι η εμφανής και αναπόφευκτη πια τάση αναδιάταξης του κόσμου σε δύο αντίθετα μεταξύ τους μπλοκ. Ένα παλιό, για ένα διάστημα κυρίαρχο, αλλά με την πάροδο του χρόνου φθίνον το οποίο προσπαθεί τώρα εσπευσμένα να ανασυγκροτηθεί για να διατηρήσει τα κεκτημένα και ένα νέο το οποίο το οποίο δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη συγκρότησή του αλλά έχει ασυγκράτητη δυναμική. Μια νέα κατάσταση πολύ διαφορετική από την προηγούμενη που έληξε το 1990 με τη διάλυση του σοβιετικού μπλοκ.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επηρέασε αυτή την εξέλιξη και την επιτάχυνε. Και μόνο γι’ αυτό το λόγο θα καταγραφεί ως ένας από τους σημαντικότερους ιστορικά. Η τύχη της Ουκρανίας είναι απλά μια πτυχή του, αλλά όχι η σπουδαιότερη. Σπουδαιότερη είναι η επανασυσπείρωση του δυτικού μπλοκ ορίζοντας με μεγαλύτερη σαφήνεια το περίγραμμα του αντίπαλου μπλοκ, δίνοντας ταυτόχρονα και ακούσια μια ώθηση στη διαμόρφωσή του.
Ξαφνικά, στη Δύση, οι ελίτ βλέπουν να μορφοποιείται και να ορθώνεται απέναντί τους ένας πολυπλόκαμος γίγας που συνεχώς μεγεθύνεται και επεκτείνεται με πολλά άκρα που μπορεί να τις καταπιεί αν δεν εμποδιστεί. Και ανάλογα οι ελίτ προσπαθούν να χειραγωγούν τις κοινωνίες τους που παρακολουθούν σε κατάσταση σύγχυσης τις εξελίξεις. Ελίτ και κοινωνικά σώματα αρνούνται να αποδεχτούν τη νέα πραγματικότητα. Επιμένουν να αντιμετωπίζουν την υπόλοιπη ανθρωπότητα ως φέουδο το οποίο πρέπει να υπακούει και να υφίσταται την κηδεμονία τους. Τους είναι αδιανόητο ότι η τάση αυτονόμησης των «φέουδων» είναι πλέον ισχυρή και μη αναστρέψιμη. Ότι η εντολή «σκάσε και σκάβε» γίνεται όλο και πιο ανεδαφική και η αντίληψη «τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου δικά μου» όλο και πιο απαράδεκτη.
Είναι χαρακτηριστικό των αδυναμιών του ότι το δυτικό μπλοκ με μεγάλη καθυστέρηση αντιλήφθηκε τη μείωση του ρόλου του σε παγκόσμιο επίπεδο και της δυνατότητας επιβολής του στον υπόλοιπο κόσμο. Η βεβιασμένη συσπείρωσή του με αφορμή και πρόσχημα τον πόλεμο στην Ουκρανία αποτελεί μια μάλλον αναποτελεσματική προσπάθεια αποτροπής του αναπόφευκτου.
Νέα σχήματα
Στο νέο μπλοκ υπάρχει μεγάλη δυναμική. Και δεν είναι μόνο η Κίνα που πυροδοτεί μια μεγάλη δημιουργική έκρηξη ακηδεμόνευτη από το δυτικό μπλοκ. Είναι το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας που κινείται –με πολλές παραλλαγές και σε διαφορετικούς βαθμούς- στην ίδια κατεύθυνση. Είναι ότι παρ’ όλα τα εμπόδια –εσωτερικής και εξωτερικής φύσης- βρίσκεται σε εξέλιξη σε όλη τη σφαίρα η ακαταμάχητη τάση να επαναπροσδιοριστούν εκ θεμελίων οι σχέσεις μεταξύ κρατών, χωρών και λαών όποιες διαφορές κι αν έχουν μεταξύ τους (πολιτισμικές, εδαφικές κ.λπ.), σε βάσεις ισοτιμίας και με ειρηνικά μέσα. Μία τάση πρωτόγνωρη στην ιστορία η οποία είναι τόσο καρποφόρα και ευεργετική που εξαπλώνεται σαν δίκτυο σε όλη την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, ακόμα και μέσα στην επικράτεια του δυτικού μπλοκ. Σχέσεις χωρίς τη χρήση στρατών και τη διαβρωτική διείσδυση ιεραποστόλων, χωρίς πολέμους και λεηλασίες. Αντιθέτως, με συνεννοήσεις, συμφωνίες, συνεργασίες και ανταλλαγές (οικονομικές, επιστημονικές, καλλιτεχνικές κ.ά.) με αμοιβαίο όφελος.
Είναι πρωτοφανές ότι μέσα σε ιστορικά πάρα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα έχουν δρομολογηθεί ρυθμίσεις εκκρεμοτήτων που έχουν βάθος αιώνων και έχουν δημιουργηθεί εκπληκτικά μεγάλοι συνεργατικοί συνασπισμοί κρατών με πολύ εντυπωσιακά άμεσα αποτελέσματα.
Η Πρωτοβουλία Ζώνης και Δρόμου (BRI), γνωστή περισσότερο ως ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού, είναι η μεγαλύτερη σε επίπεδο συμμετοχής κρατών συμφωνία συνεργασίας που έχει ποτέ συναφθεί. Τα τρία τέταρτα των κρατών από τα περίπου 200 μέλη του ΟΗΕ συμμετέχουν στα προγράμματα ανάπτυξης που συνεχώς αυξάνονται και εμπλουτίζονται. Τα πάνω από 13.000 τρένα που φτάνουν κάθε χρόνο στην Ευρώπη από την Κίνα μεταφέροντας εμπορεύματα αποτελούν μόνο μία πτυχή της Πρωτοβουλίας. Μεγάλα έργα υποδομής κατασκευάζονται από την Τανζανία και το Τζιμπουτί μέχρι τη Νικαράγουα και τον Παναμά. Το μέγεθος της Πρωτοβουλίας είναι ασύλληπτο και εξαιρετικά δυναμικό.
Οι BRICS που αποτελούνται από τις χώρες Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική βρίσκονται σε διαδικασία αύξησης των μελών της συνεργασίας με την Αργεντινή, το Ιράν, την Ινδονησία, την Αίγυπτο, την Τουρκία και άλλες χώρες στο κατώφλι. Τα πέντε αρχικά μέλη εκπροσωπούν το 40% του πληθυσμού της γης και με την ένταξη των ενδιαφερομένων χωρών θα πλησιάσουν τα τέσσερα δισεκατομμύρια, δηλαδή το 50%!
Εξίσου ισχυρή είναι η Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Συνεργασία (RCEP) που έχει υπογραφεί από 15 χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού Ωκεανού. Κίνα, Βιετνάμ, Ταϊλάνδη, Μαλαισία, Λάος, Μπρουνέι, Καμπότζη, Μιανμάρ, Φιλιππίνες, Σιγκαπούρη, αλλά και Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα. Η ένταξη και της Ινδονησίας από το ξεκίνημα του 2023 δημιούργησε μια κοινοπραξία που ο συνολικός της τζίρος πλησιάζει τα 30 τρισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή είναι σχεδόν διπλάσιος του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μεγάλα μεγέθη
Με βάση τα συμπεράσματα από την τελευταία συνάντηση στη Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν τον περασμένο Σεπτέμβριο, αντιλαμβάνεται κανείς ότι πολύ σημαντικός είναι και ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης που μέλη του είναι οι Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Πακιστάν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν, παρατηρητές οι Αφγανιστάν, Λευκορωσία, Ιράν και Μογγολία και εταίροι στο διάλογο οι Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Καμπότζη, Αίγυπτος, Νεπάλ, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Σρι Λάνκα και Τουρκία. Ο Οργανισμός καλύπτει το 60% της Ευρασίας, δηλαδή έχει έκταση 8 φορές μεγαλύτερη από την έκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 3 φορές από της ΗΠΑ. Και πληθυσμό σχεδόν το 44% του κόσμου, 10 φορές περισσότερο από τον πληθυσμό των ΗΠΑ και σχεδόν 5 φορές από της Ευρώπης, ενώ κατέχει το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ!
Επίσης, μεταξύ πέντε κρατών (Ρωσία, Καζακστάν, Λευκορωσία, Αρμενία και Κιργιστάν) απ’ αυτά που προκύψανε από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης υφίσταται και λειτουργεί η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση.
Από τα πιο σημαντικά γεγονότα, στην ίδια κατεύθυνση, μέσα στο 2022, είναι συνδιάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας τον περασμένο Δεκέμβριο με τη συμμετοχή της Κίνας και 21 αραβικών κρατών! Στη συνάντηση αυτή που συμμετείχαν πρόεδροι και πρωθυπουργοί αυτών των χωρών, έγινε φανερή η μείωση της επιρροής των ΗΠΑ σε παραδοσιακά συμμαχικές τους χώρες και η αύξηση της επιρροής της Κίνας.
Αλλά και για τη συνδιάσκεψη του οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού (APEC) στην Ταϊλάνδη είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος του άρθρoυ «Ο Σι κλέβει την παράσταση στον APEC προβάλλοντας την περιφερειακή δύναμη της Κίνας» στο αμερικάνικων συμφερόντων Radio Free Asia.
Με συναίνεση ή σύγκρουση;
Μέσα στους δύο τελευταίους μήνες της περασμένης χρονιάς ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίν συναντήθηκε με περισσότερους από 30 ηγέτες κρατών, μεταξύ των οποίων του Βιετνάμ με το οποίο η συνεργασία είναι πάρα πολύ στενή, της Ινδονησίας των 275 εκατομμυρίων ψυχών, αλλά και των Φιλιππίνων, τη χώρα στην οποία οι πιέσεις εκ μέρους των ΗΠΑ για ρήξη με την Κίνα παραμένουν έντονες και επίμονες.
Παράλληλα, η Κίνα προωθεί την Πρωτοβουλία για την Παγκόσμια Ανάπτυξη και την Πρωτοβουλία για την Παγκόσμια Ασφάλεια που δημιουργούν παράλληλες και αλληλοσυμπληρούμενες συσπειρώσεις πάνω σε ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο απ’ αυτό που οι ΗΠΑ και το δυτικό μπλοκ εφάρμοσαν και στο οποίο ουσιαστικά επιμένουν για να εξασφαλίζουν την κυριαρχία τους στα άλλα κράτη.
Στον αντίποδα, οι ΗΠΑ προωθούν τη δημιουργία ενός ΝΑΤΟ του Ειρηνικού με απώτερο στόχο να το συνενώσουν με το ΝΑΤΟ της Ευρώπης. Σχημάτισαν τον Τετραμερή Διάλογο Ασφαλείας (QUAD ) μεταξύ μεταξύ ΗΠΑ, Ινδίας, Ιαπωνίας και Αυστραλίας και το AUKUS, μια στρατιωτική συμμαχία μεταξύ ΗΠΑ, Μεγάλης Βρετανίας και Αυστραλίας εξαγγέλλοντας και τον εφοδιασμό της τελευταίας με πυρηνικά υποβρύχια κατά παράβαση των διεθνών συνθηκών για τον περιορισμό των πυρηνικών που οι Αμερικάνοι την επικαλούνται μόνο εναντίον του Ιράν.
Σε αντίθεση με τις μη στρατιωτικές συνεργασίες, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να χρησιμοποιούν όλα τα στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά μέσα που διαθέτουν στην Ασία, όπως και σε κάθε άλλο μέρος του κόσμου, για να διατηρήσουν τον έλεγχο που επί δεκαετίες άσκησαν διαδεχόμενοι τους Άγγλους, τους Γάλλους και τους άλλους αποικιοκράτες που αποχωρούσαν εξασθενημένοι. Κι ακόμα βρίσκουν έδαφος να δράσουν εφ’ όσον σε κάθε χώρα συντηρούν ερείσματα τα οποία απέκτησαν με συστηματική διαβρωτική δουλειά εδώ και δεκαετίες. Γι’ αυτό εμφανίζονται ταλαντεύσεις στις πολιτικές πολλών χωρών που ναι μεν δεν αναστρέφουν την πορεία προς την αυτονόμηση και την ειρηνική συνύπαρξη των κρατών, αλλά δημιουργούν κατά περίπτωση προσκόμματα και πισωγυρίσματα. Σε ορισμένες, όμως, περιπτώσεις, εκδηλώνεται και η αβεβαιότητα που επικρατεί ανάμεσα και στους καλύτερους συμμάχους των ΗΠΑ, όπως συμβαίνει τώρα με στροφή της νέας ηγεσίας της Αυστραλίας προς την αποκατάσταση των σχέσεων με την Κίνα μετά τη βλάβη που υπέστησαν από την φανατικά φιλοαμερικάνικη πολιτική της προηγούμενης κυβέρνησης.
Ακόμα και στο ΝΑΤΟ, που η εμπειρία και μαεστρία των ΗΠΑ κατάφερε με τον προκληθέντα στην Ουκρανία πόλεμο να αναταράξει τον λιμνάζοντα οργανισμό, είναι ήδη εμφανείς και δύσχρηστες οι διαλυτικές συνέπειες στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Μετάβαση
Στη μεταβατική αυτή φάση της τεκτονικής κίνησης από μια γεωπολιτική κατάσταση που ίσχυσε για μεγάλο χρονικό διάστημα προς ένα διαφορετικό τοπίο σχέσεων και συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι φυσικό οι νέες αντιλήψεις και σχέσεις να μορφοποιούνται σταδιακά και ανισόμετρα.
Η αυξανόμενη ισχύς της Κίνας, η συμμαχία της με τη Ρωσία και η ανθεκτικότητα της τελευταίας σε εκατοντάδες κυρώσεις που θα είχαν λυγίσει κάθε άλλη χώρα, η μεθοδευμένη απομάκρυνση της Κίνας, της Ρωσίας, αλλά και άλλων κρατών από το δολάριο, η θαρραλέα ένταξη δεκάδων χωρών σε σχηματισμούς που αντικειμενικά διαφοροποιούνται από το δυτικό μπλοκ και εμπράκτως το αμφισβητούν, είναι τάσεις που γεννιούνται από την ανάγκη επιβίωσης των κοινωνιών και των κρατών, γι’ αυτό δεν καταργούνται. Μπορεί οι κοινωνίες να παρεμποδίζονται, να σκοντάφτουν, να ταλαντεύονται και να υποχωρούν πρόσκαιρα, αλλά δεν πρόκειται να σταματήσουν.
Υπάρχουν περιπτώσεις που μπλοκάρονται και περιπτώσεις που ξεμπλοκάρονται. Για παράδειγμα, η επανεκλογή του Λούλα στη Βραζιλία, μια υπολογίσιμη χώρα 215 εκατ. ανθρώπων με επιφάνεια όση σχεδόν ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος, που είναι συνιδρυτής των BRICS, θα δώσει παραπέρα ώθηση στο εγχείρημα, ενώ θα αναζωογονήσει και το Mercosur το οποίο μετά την πραξικοπηματική ανατροπή του Λούλα και τη φυλάκισή του, αλλά και άλλες ανατροπές προοδευτικών ηγετών στη Νότια Αμερική, είχε μπλοκαριστεί. Αντίστοιχα, στην άλλη μεριά του κόσμου, η κυβέρνηση συνασπισμού που σχηματίστηκε από τα δύο μεγαλύτερα κομμουνιστικά κόμματα στο Νεπάλ ( 30 εκατ. κάτοικοι) με πρωθυπουργό τον από το μαοϊκό κόμμα προερχόμενο Πούσπα Καμάλ Νταχάλ (Πρατσάντα), θα εντείνει τις προσπάθειες για μεγαλύτερη συμμετοχή της χώρας στο νέο Δρόμο του Μεταξιού και στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης. Αντίθετα η Ιαπωνία υπό τον σημερινό πρωθυπουργό Φουμίο Κισίντα, όπως και η Νότια Κορέα υπό τον πρόεδρο Γιουν Σουκ-γέολ, θα δυσχεραίνουν την εξομάλυνση των σχέσεων με την Κίνα λόγω της φιλοαμερικανικής ψυχροπολεμικής τους πολιτικής.
Πρόοδος μετ’ εμποδίων
Και βέβαια, υπάρχουν και άλλα ζητήματα που πρέπει να επιλύονται καθ’ οδόν για να προχωρούν οι συζεύξεις και οι συμπράξεις με ειρηνικά μέσα. Η γραμμή της Κίνας ότι κανένα κράτος δεν πρέπει να αναμειγνύεται στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων έχει βρει καταλυτική αποδοχή σε όλες τις χώρες που έχουν δεινοπαθήσει από την αποικιοκρατία και έχει επιφέρει αξιοθαύμαστα αποτελέσματα για όλους τους συμμετέχοντες.
Στην Αφρική, την οποία οι δυτικοί λεηλάτησαν και εμπόδισαν να αναπτυχθεί επί δύο τουλάχιστον αιώνες, η αφύπνιση που είναι σε εξέλιξη συνδέεται με τη ραγδαία αύξηση του νεανικού της πληθυσμού, κυρίως, όμως, συνδέεται με τη συνειδητοποίηση ότι η δυτική αποικιοκρατία ευθύνεται για την καθυστέρηση της μαύρης ηπείρου. Γι’ αυτό και η ματιά των Αφρικανών στρέφεται σε νέα μοντέλα ανάπτυξης που θα υποβοηθηθούν ουσιαστικά από την Κίνα, αλλά και τη Ρωσία, όπως δείχνουν οι φιλορωσικές εκδηλώσεις στην υποσαχάρια ζώνη, με δεδομένο ότι και οι δύο αυτές μεγάλες χώρες δεν βαρύνονται με γενοκτονίες, πολέμους και λεηλασίες. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι Κινέζοι έχουν μετατρέψει την ήπειρο σε ένα τεράστιο εργοτάξιο κατασκευάζοντας δεκάδες λιμάνια, αεροδρόμια, σιδηροδρομικά δίκτυα, αυτοκινητόδρομους μεγάλων αποστάσεων, υδροηλεκτρικά φράγματα και άλλα σημαντικά έργα υποδομής χωρίς τα οποία δεν μπορεί να απογειωθεί η Αφρική.
Αλλά αυτές οι κοσμογονικές εξελίξεις δεν έχουν ως δια μαγείας εξαλείψει όλες τις επιφυλάξεις, τις προκαταλήψεις, τους δισταγμούς και τους πιθανούς κινδύνους που συνοδεύουν την προσέγγιση και τη συνεργασία μεταξύ ανόμοιων συστημάτων, διαφορετικών πολιτισμών και εσωτερικών αντιδράσεων που προκύπτουν από διαφορετικές ομάδες συμφερόντων και από επεμβάσεις ξένων δυνάμεων. Πρόσφατη είναι η ψήφιση του νέου ποινικού κώδικα στην Ινδονησία που ποινικοποιεί το σεξ εκτός γάμου, απαγορεύει τη χρήση αντισυλληπτικών και τις αμβλώσεις, τιμωρεί τη δυσφήμιση του προέδρου και των κρατικών θεσμών και προβλέπει μέχρι δέκα χρόνια φυλάκιση για όποιον εμπλέκεται με μαρξιστικές-λενινιστικές οργανώσεις. Σε μια χώρα με βαρύνοντα το ρόλο της θρησκείας (87% μουσουλμάνοι και 10% προτεστάντες και καθολικοί), ο περιορισμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ο αντικομμουνισμός δείχνουν το φόβο των συντηρητικών τόσο για τις επιρροές από τις φιλελεύθερες ιδέες που προέρχονται από τη Δύση όσο και τις κομμουνιστικές που ευδοκιμούν στην Κίνα, το Βιετνάμ, το Νεπάλ και το Λάος.
Στην πράξη, αυτό που είναι ορατό είναι ότι οι κοινωνίες και οι χώρες, όσο κι αν προασπίζονται τις πολιτισμικές, πολιτικές και άλλες ιδιαιτερότητές τους, έχουν επιλέξει να μειώσουν έως να αποτινάξουν την ξένη εξάρτηση και να συνυπάρξουν με τους λαούς και τα κράτη με τα οποία συμφωνούν για μια συνεργατική πορεία προς το μέλλον που θα είναι ειρηνική και επ’ ωφελεία όλων. Το δυτικό μοντέλο της κυριαρχίας των ανώτερων επί των κατώτερων με τις πλανερές υποσχέσεις για ευημερία και πρόοδο ως συνέπεια της κηδεμονίας, δεν είναι πια καθόλου πειστικό.
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν απίθανο να συμπορευτούν σε έναν οργανισμό η Ινδία με την Κίνα ή το Πακιστάν, όπως και πολλές άλλες χώρες που έχουν μεταξύ τους μακροχρόνιες διαφορές εδαφικές, ιδεολογικές, πολιτικές ή θρησκευτικές. Κι όμως, αυτή είναι η νέα κατάσταση πραγμάτων που αντιπαρατίθεται στην ιμπεριαλιστική λογική της αποδοχής των «κοινών αξιών» που οι δυτικοί τις επικαλούνται καταχρηστικά για να τις χρησιμοποιήσουν ως όπλο για την κυριαρχία τους.
Επίσης, είναι πια γεγονός ότι το οικονομικό μερίδιο κάθε δυτικής χώρας στον παγκόσμιο προϋπολογισμό μειώνεται σταθερά. Ακόμα και των ΗΠΑ. Ενώ μεγαλώνουν συνεχώς τα μερίδια των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι ΗΠΑ διατηρούν την πρωτοκαθεδρία στον στρατιωτικό τομέα, αλλά σήμερα η στρατιωτική υπεροπλία είναι καθοριστική μόνο κατά τόπους και δεν αρκεί για να ανακόψει την γενικότερη και ευρύτερη τάση αναδιαμόρφωσης του κόσμου και αλλαγής των συσχετισμών. Το παραμάγαζο των επτά (G7) που εκπροσωπεί τις ελίτ κρατών με 770 εκατ. άτομα πληθυσμό, δηλαδή κάτω από το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, δεν μπορεί πια να αποσπά με τσαμπουκά το 50% του παγκόσμια παραγόμενου πλούτου. Αυτό γίνεται όλο και πιο απαγορευτικό, γιατί το 90% των λαών της γης απαιτεί δικαιότερη κατανομή, εδώ και τώρα. Με αυτές τις διαπιστώσεις και το 2023 δεν θα είναι στατικό και αδιάφορο.
