Η αρχική επιθετικότητα του Τραμπ δίνει τη θέση της σε πιο ώριμες σκέψεις;
του Γιώργου Αναστασίου
Λίγο μετά την επικράτησή του στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, και πριν αναλάβει επίσημα τα καθήκοντά του, ο Ντόναλντ Τραμπ έσπευσε να κάνει δύο κινήσεις που εκνεύρισαν το Πεκίνο. Η πρώτη ήταν μια ανακοίνωση ότι συνομίλησε με την «πρόεδρο της Ταϊβάν», το νησί που η Κίνα θεωρεί αποσκιρτήσασα επαρχία της. Το ίδιο θεωρεί και η Ουάσιγκτον, που από το 1979 διέκοψε τις επίσημες διπλωματικές σχέσεις με την Ταϊπέι και αναγνωρίζει μονάχα το Πεκίνο. Γι’ αυτό έκτοτε δεν έχει υπάρξει καμία επίσημη επαφή μεταξύ ΗΠΑ και Ταϊβάν, πόσο μάλλον σε επίπεδο αρχηγών κρατών. Ο Τραμπ ήταν ο πρώτος που «έσπασε» αυτήν την παράδοση. Η δεύτερη κίνηση ήρθε λίγες μέρες αργότερα με τη μορφή ενός τουίτ: «Μας ρώτησε η Κίνα πριν αρχίσει να κατασκευάζει ένα μεγάλο στρατιωτικό σύμπλεγμα καταμεσής της Νότιας Σινικής Θάλασσας; Δεν νομίζω!», έγραψε ο Τραμπ στον προσωπικό του λογαριασμό.
Η κινεζική απάντηση ήρθε άμεσα, τόσο σε φραστικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Τα ελεγχόμενα από το κινεζικό κράτος ΜΜΕ, που μέχρι τότε κρατούσαν μάλλον φιλική στάση προς τον Τραμπ (σε αντίθεση με την εχθρότητα προς την Κλίντον, εμπνευστή του επιθετικού «άξονα των ΗΠΑ στην Ασία»), πλημμύρισαν με δηκτικές αναφορές και προειδοποιήσεις προς τον νέο εκλεγμένο πρόεδρο «να μη διανοηθεί να παραβιάσει συμφωνίες δεκαετιών». Λίγες μέρες αργότερα, σκάφος του κινεζικού πολεμικού ναυτικού «απήγαγε» ένα μη επανδρωμένο αμερικανικό υποβρύχιο στα ανοιχτά των Φιλιππίνων. Ο Τραμπ εξερράγη, πάλι μέσω τουίτ: «Πρέπει να πούμε στους Κινέζους ότι δεν θέλουμε πίσω το μη επανδρωμένο υποβρύχιο που έκλεψαν, ας το κρατήσουν!». Η απάντηση του κινεζικού ΥΠΕΞ συνδύαζε την ευγένεια της διπλωματίας με μια χροιά ειρωνείας: «Καταρχήν θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι μας δυσαρεστεί ο όρος “κλοπή”, που είναι εντελώς ανακριβής. Το κινεζικό ναυτικό έδρασε με υπεύθυνο και επαγγελματικό τρόπο προκειμένου το υποβρύχιο να μη βλάψει την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας»…
Στροφή συμμάχων των ΗΠΑ προς Πεκίνο
Η ναυσιπλοΐα στη Νότια Σινική Θάλασσα έχει πράγματι τεράστια σημασία για τις παγκόσμιες και περιφερειακές δυνάμεις που δρουν στην περιοχή και τη διεκδικούν η καθεμία ως δικό της «ζωτικό χώρο»*. Πέραν της στρατιωτικής σπουδαιότητας, κάθε χρόνο διακινούνται μέσω της Νότιας Σινικής Θάλασσας εμπορεύματα αξίας 5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων! Οι ΗΠΑ διεκδικούν λοιπόν την «ελεύθερη ναυσιπλοΐα», η Κίνα ισχυρίζεται ότι πρόκειται για δικά της χωρικά ύδατα, κι άρα δεν θεωρεί ότι μπορεί οποιοσδήποτε να αλωνίζει εκεί ανεξέλεγκτος, και τα άλλα γειτονικά κράτη επίσης προσπαθούν να κατοχυρώσουν κυριαρχικά δικαιώματα επί των υφάλων.
Μέχρι πρόσφατα αυτά τα κράτη, και ιδίως οι Φιλιππίνες, συντάσσονταν αναφανδόν με την Ουάσιγκτον. Όμως μετά την εκλογή Τραμπ οι σχέσεις τους με το Πεκίνο άρχισαν «αναγκαστικά» να βελτιώνονται. Καταρχήν ο Τραμπ ακύρωσε την εμπορική συμφωνία ΤΡΡ μεταξύ των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, του Καναδά, της Αυστραλίας και 8 ακόμη κρατών – μεταξύ των οποίων το Βιετνάμ και η Μαλαισία. Αυτό οδήγησε τους συμμάχους των ΗΠΑ, ακόμη και τους πιο παραδοσιακούς όπως η Αυστραλία, σε αναζήτηση νέων διευθετήσεων με το Πεκίνο. Η Κίνα εκμεταλλεύθηκε το κενό εξαπολύοντας μια επίθεση φιλίας προς τα κράτη της περιοχής και προσφέροντάς τους επικερδείς εμπορικές συμφωνίες και δάνεια-μαμούθ, ώστε κι αυτά με τη σειρά τους να δείξουν μεγαλύτερη κατανόηση για την ανάγκη της Κίνας να ελέγξει το «ζωτικό χώρο της».
Τον περασμένο Νοέμβριο ο πρόεδρος των Φιλιππίνων (του κράτους που είχε πρωτοστατήσει στην απόρριψη των κινεζικών διεκδικήσεων στη Νότια Σινική Θάλασσα από το Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης) υπέγραψε με τον Κινέζο ομόλογό του εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες ύψους 13,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Και η Κίνα επιχειρεί να ολοκληρώσει ως το τέλος του 2017 μια διεθνή εμπορική συμφωνία με τα κράτη που θα συμμετείχαν στην ΤΡΡ, αντικαθιστώντας τις ΗΠΑ ως μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος τους. Ήδη μεταξύ 2014 και 2015 οι άμεσες ξένες επενδύσεις των ΗΠΑ στα 10 κράτη μέλη του ASEAN (Σύνδεσμος των Kρατών της Nοτιοανατολικής Aσίας) είχαν μειωθεί κατά 17%, και το ποσοστό της Κίνας είχε αυξηθεί αντίστοιχα – απειλώντας τη βορειοαμερικανική πρωτιά στην περιοχή.
Πιο «μετρημένη» η πρόσφατη στάση του Τραμπ
Ακόμη δεν έχει διαφανεί αν και πώς ο Τραμπ, η θέση του οποίου παραμένει ασταθής εξαιτίας της πρωτοφανούς ανοιχτής αντιπαράθεσης μεταξύ ισχυρών πτερύγων του βορειοαμερικανικού κατεστημένου, θα συνεχίσει την πίεση προς το Πεκίνο. Και, κυρίως, πώς θα λύσει την αντίφαση μεταξύ μιας πολιτικής προστατευτισμού και της ανάγκης διασφάλισης των «ζωτικών συμφερόντων των ΗΠΑ» σε διεθνές επίπεδο (που περιλαμβάνουν την αποτροπή κινεζικής κυριαρχίας στη Νότια Σινική Θάλασσα και στην ευρύτερη περιοχή). Οπωσδήποτε οι αρχικοί προκλητικοί λεονταρισμοί, όπως ήταν η συνομιλία με την «πρόεδρο της Ταϊβάν», έχουν δώσει κιόλας τη θέση τους σε πιο μετρημένες τοποθετήσεις.
Έτσι, την περασμένη Δευτέρα ο Τραμπ υποδέχθηκε στο Λευκό Οίκο τον Κινέζο «υπερυπουργό» Γιανγκ Γιετσί, πρώην ΥΠΕΞ της Κίνας και νυν μέλος του πανίσχυρου Κρατικού Συμβουλίου. Μετά τη συνάντηση, στην οποία συμμετείχε και ο αντιπρόεδρος Μάικ Πενς και άλλα στελέχη της βορειοαμερικανικής κυβέρνησης, ο Κινέζος απεσταλμένος δήλωσε ότι η Κίνα «επιθυμεί να διευρύνει περαιτέρω το συντονισμό και τη συνεργασία με τις ΗΠΑ, με αμοιβαίο σεβασμό για τα συμφέροντα και τις ανησυχίες κάθε πλευράς». Ο δε Τραμπ, αφήνοντας πίσω του την επιθετική φρασεολογία των τουίτ, ακολούθησε κι αυτός τη βαρετή πεπατημένη της διπλωματικής γλώσσας: «Οι ΗΠΑ», είπε, «εκτιμούν βαθύτατα τις σχέσεις συνεργασίας με την Κίνα, και επιθυμούν να τις ενισχύσουν και να τις επεκτείνουν στις παγκόσμιες και περιφερειακές υποθέσεις».
* Για τη διαμάχη στη Νότια Σινική Θάλασσα βλ. μεταξύ άλλων και τα φύλλα 309 («Αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση στη Νότια Σινική Θάλασσα», του Brian Kalman), 325 («Τη νύφη θα την πληρώσουν οι… πειρατές;», του Ερρίκου Φινάλη) και 343 («Ο Ντόναλντ Τραμπ εγκαταστάθηκε στο Λευκό Οίκο», του Σπύρου Παναγιώτου).
