δρόμοι της ιστορίας

Βασική και καταστατική προϋπόθεση όταν τίθεται υπό συζήτηση η οικονομική πολιτική της χούντας είναι να διευκρινιστεί ότι, παρά τις επί τω χειρίστω τροποποιήσεις που επέφερε, ήταν απόλυτα εναρμονισμένη με τις οικονομικές στρατηγικές που δρομολογήθηκαν όλη τη μεταπολεμική περίοδο. Στην ουσία επρόκειτο για την εφαρμογή ενός σχεδιασμού που εγκαινιάστηκε με το σχέδιο Μάρσαλ και μορφοποιήθηκε από τις οικονομικές προτεραιότητες μιας ελληνικής αστικής τάξης, όπως αυτή προέκυψε δυνάμει των συνθηκών που επικράτησαν στην Κατοχή και τον Εμφύλιο και η οποία δρομολόγησε έναν συγκεκριμένο τύπο ανάπτυξης, ιδίως από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και μετά. Αυτές προσδιορίστηκαν από την πρόσδεση της ελληνικής οικονομίας στις σχέσεις εξάρτησης που οικοδόμησε ο διεθνής καπιταλισμός στις μεταπολεμικές δεκαετίες.

Το φοιτητικό κίνημα που αναπτύχθηκε κατά της στρατιωτικής δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967, αναμφίβολα απετέλεσε το σημαντικότερο πολιτικό γεγονός της περιόδου 1967-1974. Οι λόγοι που συνετέλεσαν σε αυτό δεν ήταν άσχετοι με την κατάσταση στην οποία βρισκόταν, την περίοδο εκείνη, η ελληνική Αριστερά και το συνδικαλιστικό κίνημα. Η επιθετικά κατασταλτική πολιτική των συνταγματαρχών, οι ενδοκομμουνιστικές έριδες και η ανοχή που επέδειξε για αρκετό χρονικό διάστημα η ελληνική κοινωνία, είχαν ως αποτέλεσμα την περιορισμένη και αναποτελεσματική αντιστασιακή δράση στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας.

Εγχώριες και διεθνείς διαστάσεις. Του Δημήτρη Στεμπίλη.

Οι «Δρόμοι της Ιστορίας» με αφορμή την 44η επέτειο από το απριλιανό πραξικόπημα και τη βύθιση της Ελλάδας στο επτάχρονο σκοτάδι της καταπίεσης και της βίας παρουσιάζουν ένα διπλό αφιέρωμα σε δύο συνεχόμενα τεύχη του Δρόμου για την περίοδο αυτή. Σκοπός μας είναι να υπενθυμίσουμε γεγονότα και διεργασίες που συντελέστηκαν πριν και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και να αναδείξουμε κάποια ιδιαίτερα θέματα.
Η θεματολογία του πρώτου μέρους του αφιερώματος ξεκινάει με μια καταρχήν παρουσίαση και ανάλυση της περιόδου πριν το στρατιωτικό πραξικόπημα. Έχουν γραφεί πάρα πολλά από ιστορικούς, δημοσιογράφους, μελετητές και πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στα γεγονότα της περιόδου αλλά ακόμα μένουν πολλά να ειπωθούν στο πλαίσιο της ιστορικής ανάλυσης αφού οι συνέπειες της χούντας για την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου επηρεάζουν ακόμα και σήμερα πολιτικές συμπεριφορές και στάσεις. Το πολιτικό μοντέλο της Μεταπολίτευσης, που σύμφωνα με τις περισσότερες σύγχρονες πολιτικές αναλύσεις βρίσκεται στο τέλος του, δημιουργήθηκε από τα απομεινάρια της προδικτακτορικής περιόδου αλλά και από την ανάγκη να μην  βρεθεί ποτέ ξανά ο ελληνικός λαός κάτω από τα δεσμά της απολυταρχίας και του ολοκληρωτισμού στερούμενος των βασικών δικαιωμάτων του.
Η περίοδος της χούντας όπως ονομάστηκε, δανειζόμενη το όνομά της από τις δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής, δεν ήταν μια στατική περίοδος, ένα διάλειμμα της ελληνικής πολιτικής ζωής όπως τις περισσότερες φορές εμφανίζεται. Αποτελεί μια απόληξη της μετεμφυλιακής περιόδου και του τρόπου λειτουργίας του ελληνικού κράτους που είχε στηριχθεί στον αντικομουνισμό, στην προσπάθεια για μια ανάπτυξη δυτικού τύπου με ενδογενείς αντιφάσεις, στην επέμβαση του ξένου παράγοντα αλλά και στην ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος που έχει ως αναφορά την κυνηγημένη Aριστερά μετά την ήττα στον Εμφύλιο Πόλεμο αλλά και τις  σύγχρονες ανάγκες που προέκυψαν τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Βασικά αιτήματα παρέμεναν ο εκδημοκρατισμός της χώρας, η συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα και η βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών με τη διεκδίκηση οικονομικών παροχών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Στην περίοδο της χούντας  θα έρθουν όλα τα αιτήματα της προδικτατορικής περιόδου να μετουσιωθούν με αργούς ρυθμούς σε αντιδικτατορικό κίνημα που θα εκφρασθεί από την ελληνική νεολαία και το φοιτητικό κίνημα, με αποκορύφωμα την κατάληψη της Νομικής και την εξέγερση του Πολυτεχνείου που θα σηματοδοτήσει και την αρχή του τέλους για το καθεστώς.
Τα αίτια και οι αφορμές όμως του απριλιανού πραξικοπήματος παραμένουν ένα ενδιαφέρον πεδίο για να μπορέσουμε να εξηγήσουμε πολλά από αυτά που συντελέστηκαν στη διάρκεια της δικτατορίας. Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος, στο τεύχος 62 που θα κυκλοφορήσει τη Μεγάλη Παρασκευή 22 Απριλίου θα βρείτε ένα εκτενές αφιέρωμα στον αντιδικτατορικό αγώνα μέσα από τα αρχεία του με πλούσιο υλικό από φωτογραφίες, ντοκουμέντα και άλλα υλικά από τις οργανώσεις της Αριστεράς και όχι μόνο.

Σε αυτό το τεύχος:

Η Επανάσταση του 1821 υπήρξε το ιδρυτικό γεγονός της δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Σε αυτήν την κορυφαία πολιτική πράξη συμπυκνώθηκαν πολύχρονες οικονομικές, κοινωνικές και ιδεολογικές διεργασίες οι οποίες με τη σειρά τους επιταχύνθηκαν αλλά και άλλαξαν μέσα στην διαδικασία της Επανάστασης. Το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος υπήρξε το αποτέλεσμα αυτών των διαφορετικών, ενίοτε αντιφατικών διεργασιών, μια ενότητα που περίκλειε όλες αυτές τις αντιθέσεις και με τη σειρά του γεννούσε νέες που ορίζονταν από ένα νέο πολιτικό πεδίο με τις δικές του κατηγορίες και έπρεπε να απαντήσει στις ανάγκες της εθνικής πολιτικής συγκρότησης. Του Γιάννη Σκαλιδάκη.

Στις 14-16 Ιανουαρίου 2011 διοργανώθηκε από το Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, επιστημονική συνάντηση με αντικείμενο μελέτης την ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου. Την οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου, «Νέες προσεγγίσεις στην ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου, 1922-1940», αποτελούσαν οι Ραϋμόνδος Αλβανός, Πολυμέρης Βόγλης, Δημήτρης Κουσουρής, Αλεξάνδρα Πατρικίου, Φλώρα Τσίλαγα, Ιάσονας Χανδρινός και Μενέλαος Χαραλαμπίδης.  Μιλήσαμε με τον Ραϋμόνδο Αλβανό.

Ο νέος κόσμος που θα προέκυπτε από το «τέλος της ιστορίας», από το τέλος των κοινωνικών και εθνικών αγώνων δηλαδή που γέμισαν την ιστορία του επάρατου 20ού αιώνα, μας έχει δείξει για τα καλά το αποτρόπαιο πρόσωπό του. Το νεοαποικιακό κύμα που σάρωσε για άλλη  μια φορά τον Τρίτο Κόσμο με πολέμους, κατοχή χωρών και πρωτοφανή επίθεση στους στοιχειώδεις όρους ζωής ολόκληρων κοινωνιών, δημιούργησε, ως άμεσο αποτέλεσμά του, ένα τεράστιο κύμα μετανάστευσης, οικονομικής και πολιτικής προσφυγιάς.
Η Ελλάδα, σύνορο της σιδηρόφρακτης Ευρώπης προς τις περιοχές του κόσμου που επλήγησαν και πλήττονται ακόμη από αυτήν την επίθεση, βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο ως προς την υποδοχή του μεταναστευτικού κύματος. Έχοντας δεχτεί το ρόλο του κυματοθραύστη αυτού του ρεύματος, για να μη φτάσει στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, μετατρέπεται σε μια τεράστια ανθρώπινη φυλακή. Οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δυστυχώς δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται για λύσεις αλλά για εκμετάλλευση του μεταναστευτικού ζητήματος, χρησιμοποιώντας το μπαμπούλα του «λαθρομετανάστη» για να εκθρέψουν το μίσος και να εκτρέψουν την προσοχή του κόσμου από τις αιτίες της διογκούμενης δυστυχίας του.
Ως απάντηση στις πολιτικές στοχοποίησης των μεταναστών και υπόθαλψης του ρατσισμού, σε πολλές περιπτώσεις έχει αναδειχθεί και η μακρά περιπέτεια των Ελλήνων ως μεταναστών στα πέρατα της γης, τότε που εκείνοι ήταν οι λαθραίοι και θύματα του ρατσισμού της αμερικανικής και δυτικοευρωπαϊκής κοινωνίας. Στη χώρα μας όμως υπάρχει και μια ακόμη διάσταση. Έχουμε και το φαινόμενο της προσφυγιάς με την καταστροφή του ελληνικού στοιχείου της πρώην Οθωμανικής  άλης Ιδέας.
Με ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της ιστορίας θελήσαμε να ασχοληθούμε σε αυτό το αφιέρωμα, προσπαθώντας να φωτίσουμε όψεις της εγκατάστασης των προσφύγων του ’22 στην πρωτεύουσα Αθήνα. Μια όψη αυτής της εγκατάστασης ήταν και οι αντιθέσεις των ντόπιων με τους νεοφερμένους πρόσφυγες, δείχνοντας πως οι διαιρετικές πολιτικές, που έχουν υλικό, οικονομικό, υπόβαθρο και που συνάμα είναι πολιτικά χρήσιμες για τους κρατούντες, μπορούν να αναπτυχθούν και μεταξύ «ομογενών» πληθυσμών.
Οι Δρόμοι της Ιστορίας, επιθυμώντας να γίνουν βήμα για τους νέους ιστορικούς, παρουσιάζουν στο παρόν αφιέρωμα τρία άρθρα τα οποία βασίζονται σε ανακοινώσεις από την Συνάντηση Κοινωνικής Ιστορίας με θέμα Νέες προσεγγίσεις στην ελληνική κοινωνία του μεσοπολέμου (1922-1940) που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 14-16 Ιανουαρίου. Στη συνάντηση αυτή, την αποτίμηση της οποίας από τον ιστορικό και μέλος της οργανωτικής επιτροπής Ραϋμόνδο Αλβανό παρουσιάζουμε στο τέλος του αφιερώματος, δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στο προσφυγικό ζήτημα και την ανάδειξη των προσφύγων ως νέο υποκείμενο της ελληνικής κοινωνίας του μεσοπολέμου.
Για την εικονογράφηση του αφιερώματος χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες από το άλμπου του Σπύρου Τζόκα Καισαριανή, η φυσιογνωμία μιας πόλης (Αθήνα 1998) και από την  Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα (τόμος Β1 , Αθήνα 2002).