δρόμοι της ιστορίας

Της Pervin Erbil.

Η περίοδος μεταξύ των ετών 1914-1924 αποτελεί τον πιο τραγικό και μεγάλο κρίκο της αλυσίδας της  εκκαθάρισης των Ρωμιών της Ανατολής. Τούτο διότι με τις επιχειρήσεις εκκαθάρισης, ο πληθυσμός άνω των δυο εκατομμυρίων Ρωμιών στο τέλος της περιόδου μειώθηκε στους 120 χιλιάδες (σ.σ. Ρωμιοί της Πόλης, Ίμβρου, Τενέδου). Έχουμε να κάνουμε με την υλική και ηθική θυματοποίηση ενός πληθυσμού πλέον των 1.880.000 χιλ. ατόμων, ενός γηγενή λαού της Ανατολής του οποίου αφαιρέθηκε το δικαίωμα να ζήσει.

Το Φεβρουάριο του 1943 σε μια γκρίζα βιομηχανική πόλη χτισμένη στις όχθες του ποταμού Βόλγα είχε μόλις ολοκληρωθεί μια τιτανομαχία που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μισό εκατομμύριο σοβιετικοί στρατιώτες είχαν χαθεί προκειμένου ο Ζούκοβ και ο Ροκοσόβσκι να καταφέρουν να περικυκλώσουν και να εξουδετερώσουν την 6η Γερμανική στρατιά υπό τον στρατηγό Πάουλους. Η νίκη στο Στάλινγκραντ προκάλεσε έκρηξη ενθουσιασμού σε ολόκληρο εκείνο το πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο αντιφασιστικό μέτωπο που σταδιακά είχε αρχίσει να μορφοποιείται μετά την αποκρυστάλλωση των αντιμαχόμενων στρατοπέδων.

Του Attila Tuygan.
Ο 19ος αιώνας σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρξε η περίοδος της μετάβασης από τα πολυεθνικά κράτη στα έθνη-κράτη με την ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης. Ως συνέπεια αυτής της τάσης, άρχισαν να εμφανίζονται έθνη-κράτη και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Αναστάσιος Παπαδόπουλος (Κοτσά Αναστάς): Ένας άγνωστος αγωνιστής της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας

Διεργασίες και νέοι πρωταγωνιστές στη μεταπολεμική παγκόσμια σκηνή

Η «επανάσταση των γιασεμιών» έφερε στο προσκήνιο το έλλειμμα δημοκρατίας των καθεστώτων των αραβικών χωρών αλλά και την παρελκυστική και παρεμβατική πολιτική των ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης, και της Ανατολής πια, σε αυτές τις χώρες. Οι Δρόμοι της Ιστορίας αφιερώνουν αυτό το τεύχος σε όψεις της αποαποικιοποίησης και της συγκρότησης του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου».

Η είσοδος των Η.Π.Α. και της Σοβιετικής Ένωσης στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1941 αποτελούν το προοίμιο του συσχετισμού δυνάμεων και των ανταγωνισμών που θα επικρατήσουν μετά τον πόλεμο. Τα δύο αυτά κράτη θα αναδειχθούν σε υπερδυνάμεις που θα πρωταγωνιστήσουν ως οι μεγάλοι αντίπαλοι στον «Ψυχρό Πόλεμο» και θα αντικαταστήσουν τις πάλαι ποτέ κραταιές αποικιοκρατικές δυνάμεις. Οι διεργασίες όμως δε συντελούνται μόνο σε επίπεδο υπερδυνάμεων, αλλά λαοί που χρόνια ήταν καταπιεσμένοι κάτω από την εξουσία των αποικιοκρατικών χωρών διεκδίκησαν και κατάκτησαν την ανεξαρτησία τους, δηλώνοντας ταυτόχρονα την παρουσία τους στην οικοδόμηση του μεταπολεμικού κόσμου.

Για τα αίτια και τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης έχουν εκφραστεί διαφορετικές ερμηνείες και θεωρίες από τους ιστορικούς και τους πολιτικούς επιστήμονες. Η πρώτη θεωρία, όπως τις έχει συνοψίσει ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου στο βιβλίο του Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, αντικατοπτρίζει την κυρίαρχη αντίληψη που μάλλον εκ των υστέρων επικράτησε στο στρατόπεδο των πρώην αποικιοκρατών. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία οι αποικιοκρατικές δυνάμεις, ειδικά η Βρετανία, προετοίμαζαν την «έξοδό» τους από τις αποικίες. Σαν επιχείρημα χρησιμοποιούνταν η σταδιακή δημιουργία της Κοινοπολιτείας. Όμως αυτή η θεωρία αποσιωπά τους αγώνες των λαών των αποικιών για ανεξαρτησία που είχαν ήδη ξεκινήσει, πριν την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου το 1939.
Η δεύτερη θεωρία ερμηνείας εξηγεί τη διαδικασία ανεξαρτησίας των αποικιών ως αποτέλεσμα των αιματηρών αγώνων των λαών για αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία. Αυτή η άποψη υιοθετήθηκε από τους ηγέτες των κινημάτων ανεξαρτησίας διακηρύττοντας σε όλους τους τόνους ότι η ελευθερία και η ανεξαρτησία δεν τους παραχωρήθηκε αλλά κατακτήθηκε. Βασικό επιχείρημα ενίσχυσης αυτής της θεωρίας αποτελεί η θέση ότι οι αποικιοκρατικές δυνάμεις προσπάθησαν και μετά την αποχώρησή τους να ελέγχουν τις πρώην αποικίες και υποστήριξαν τους διαμελισμούς κρατών όπως χαρακτηριστικά έγινε με την Ινδία και το Πακιστάν.
Τέλος, η τρίτη θεωρία είναι αυτή της ισχύος. Αυτή η θεωρία προσπαθεί να αναλύσει τους μεταπολεμικούς συσχετισμούς ισχύος  και τις εξωτερικές ανακατευθύνσεις των πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων. Οι ανακατευθύνσεις προέκυψαν από τις ανακατατάξεις που έφερε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο υποβιβασμός πολλών πρώην «Μεγάλων Δυνάμεων» σε δυνάμεις δεύτερης τάξης και όχι μόνο. Σε αυτή τη θεωρία εντάσσεται η θέση ότι καταρχήν στο πλαίσιο του «Ψυχρού Πολέμου» η κατοχή μιας αποικίας δεν θεωρούνταν παράγοντας ισχύος και ότι πια δεν εξυπηρετούνταν τα διεθνή και οικονομικά συμφέροντα της μητρόπολης.

Η αποαποικιοποίση ξεκινά το 1947 με την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ινδία και τελειώνει στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την ανεξαρτησία και των τελευταίων αποικιών της Αφρικής. Η Νότια Αφρική θα πρέπει να περιμένει για μερικά χρόνια ακόμη, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές της δεκαετίας του 1990 για να απαλλαγεί από το ρατσιστικό καθεστώς του «Απαρτχάιντ».
Δεν θα πρέπει όμως να θεωρήσουμε ως ενιαία τη διαδικασία, μόνο ως ντόμινο, αφού υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο ως προς τη στάση των αποικιοκρατικών δυνάμεων απέναντι σε κάθε αποικία ξεχωριστά, όσο και ως προς τις συνθήκες απελευθέρωσης και ανεξαρτησίας. Αποτελεί διαφορετικό παράδειγμα η Ινδία, άλλο η Ινδοκίνα, άλλο η Αίγυπτος, άλλο η Αλγερία και άλλο η δική μας Κύπρος.
Ο «Τρίτος Κόσμος» που προέκυψε από την αποαποικιοποίση και που δεν περιελάμβανε μόνο πρώην αποικίες, δεν είναι σε καμιά περίπτωση ομοιογενής. Εξάλλου ο όρος έχει μάλλον αποδυναμωθεί επιστημονικά τα τελευταία χρόνια. Στο συλλογικό υποσυνείδητο όμως, χαρακτηρίζει τους λαούς που έσπασαν τα δεσμά της καταπίεσης των αποικιοκρατών, τα κράτη που αναζήτησαν μια διαφορετική πολιτική αποφεύγοντας την πρόσδεση στο άρμα της μιας ή της άλλης μεγάλης δύναμης, παρόλο που η Σοβιετική Ένωση είχε μεγαλύτερη διείσδυση σε αυτά τα κράτη, και τις χώρες που ήταν φτωχές και οι λαοί τους εξαθλιωμένοι.
Στο παρόν αφιέρωμα μπορείτε να διαβάσετε τα άρθρα του Παναγιώτη Κουργιώτη για την εξέλιξη του αραβικού εθνικισμού και τις διαστάσεις της αντιαποικιακής πάλης, του Αντώνη Αντωνίου για τη μεταπολεμική διαδικασία αποαποικιοποίησης , του Παύλιου Μούλιου για τον Ψυχρό πόλεμο και τις νέες μορφές αποικιοποίησης, και τέλος, του Δημήτρη Παπαγαλάνη για την αποτύπωση του αλγερινού αγώνα ανεξαρτησίας μέσα από τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. 

Δημήτρης Στεμπίλης

Ο νεοαποικισμός, τελευταίο στάδιο του ιμπεριαλισμού

Η εξέλιξη του αραβικού εθνικισμού και οι διαστάσεις της αντιαποικιακής πολιτικής, του Παναγιώτη Κουργιώτη

Μεταπολεμική πραγματικότητα και αντιαποικιακοί αγώνες, του Αντώνη Αντωνίου

Ψυχρός πόλεμος και νέες μορφές αποικιοποίησης: Οι αποικιοκράτες που έγιναν αποικιοκρατούμενοι, του Παύλου Μούλιου

Μια ματιά στον Αλγερινό Αγώνα Ανεξαρτησίας μέσα από κινηματογραφικές και λογοτεχνικές αναφορες, του Δημήτρη Παπαγαλάνη

Συνέντευξη του καθηγητή ιστορίας Γιώργου Μαργαρίτη στο Γιάννη Σκαλιδάκη.

Του Δημήτρη Στεμπίλη *

Το κυπριακό ζήτημα όπως προέκυψε από τη δεκαετία του 1950 αποτελεί και στις μέρες μας ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα που απασχολεί τη διεθνή κοινότητα, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την ανάγκη για μεγαλύτερη εμβάθυνση στην ιστορία των διεθνών σχέσεων.