Ι. Ριζοσπαστικότητα
Ξεκίνησε στα μέσα Ιουλίου. Υπήρξε ένα κάλεσμα για Κατάληψη της Γουόλ Στριτ από κάποιο αριστερό περιοδικό. Μια χούφτα νεοϋορκέζων ακτιβιστών κατά της λιτότητας, που λίγες μοναχά βδομάδες πριν είχαν σταματήσει τη δεκαπενθήμερη κατασκήνωση έξω από το Δημαρχείο, αποφάσισαν να ανακοινώσουν τη διεξαγωγή γενικής συνέλευσης στο Τσάρτζινγκ Μπουλ κοντά στη Γουόλ Στριτ. Στις 2 Αυγούστου ήρθαν γύρω στα 200 άτομα, χωρίστηκαν σε ομάδες εργασίας και άρχισαν να οργανώνονται για την κατάληψη της Γουόλ Στριτ. Μου δημιουργήθηκαν έντονες αμφιβολίες, όπως είμαι σίγουρος ότι δημιουργήθηκαν και σε άλλους, από την αρχή. Θα έρθει κόσμος; Θα είναι η 17 Σεπτέμβρη, η πρώτη μέρα της κατάληψης, κάτι καλύτερο από μια σύγκρουση με τους μπάτσους; Θα είμαστε αρκετά ισχυροί να καταλάβουμε ένα χώρο; Μήπως αυτό το οργανωτικό πρότυπο αποκλείει τα πιο περιθωριοποιημένα και καταπιεσμένα κοινωνικά στρώματα;
Οι περισσότεροι από μας που οργανώσαμε τις προετοιμασίες για τη 17 Σεπτέμβρη είχαμε σοβαρές αμφιβολίες για το εγχείρημα. Μια-δυο φορές, λίγο έλειψε να φύγω από το κίνημα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που έκατσα ως το τέλος σε πεντάωρες γενικές συνελεύσεις. Οι περισσότεροι από μας δεν είχαν ιδέα αν θα πετύχαινε η Κατάληψη της Γουόλ Στριτ ή όχι, απλώς ενεργούσαμε με τρόπο που θα δημιουργούσε όλες τις προϋποθέσεις επιτυχίας και θα μετρίαζε τις πιθανότητες αποτυχίας. Ακόμα και τώρα, όταν το σκέφτομαι, θα μπορούσε να είχε αποτύχει στις 17 ή 18 Σεπτέμβρη ή να είχε ξεθυμάνει λίγο καιρό αργότερα. Όμως, η τύχη, η αφοσίωση, η αστυνομική αγριότητα (παραδόξως) και μια μεγάλη δόση τόλμης μετέτρεψαν την Κατάληψη της Γουόλ Στριτ σε κάτι τόσο μεγάλο, που πολιτικοί από τον Αγιατολάχ έως τον Έλληνα πρωθυπουργό και τον πρόεδρο Ομπάμα το υπολογίζουν.
Η αρχική αβεβαιότητα για το αποτέλεσμα δεν προκάλεσε αδράνεια, αντίθετα ενίσχυσε την επιμονή, βασική αρχή για ριζοσπαστική δράση. Η ουσία κάθε ριζοσπαστικής δράσης είναι το άνοιγμα μιας δυνατότητας. Και αυτό το ριζοσπαστικό άνοιγμα, ελπίδα για ένα θεμελιώδη μετασχηματισμό της κοινωνικής τάξης, είναι που φοβούνται περισσότερο τόσο οι συντηρητικοί όσο και οι φιλελεύθεροι. Ριζοσπαστικά ανοίγματα ή επαναστατικές συνθήκες, όπως αυτή που βρισκόμαστε τώρα, παρέχουν μια πολλαπλότητα από δυνατότητες, κάποιες καλύτερες και κάποιες χειρότερες. Χωρίς την πίστη στο αναπόφευκτο της ιστορικής προόδου που χαρακτήριζε τους ριζοσπάστες του παρελθόντος, έπρεπε να ξαναεφεύρουμε έναν ριζοσπαστισμό χωρίς το αναπόφευκτο.
Οι ριζοσπάστες δεν αποφεύγουν την ευθύνη μπροστά σε μια ανοιχτή δυνατότητα, αντίθετα την βλέπουν ως ευκαιρία για συνταρακτική κοινωνική αλλαγή, μη επιτρεπόμενη στο πλαίσιο των υπαρχόντων θεσμών. Αναγνωρίζουμε ότι οι κοινωνικές τάξεις είναι υποκείμενες σε ιστορική αλλαγή και ότι οι κοινωνικές τάξεις τελικά μετασχηματίζονται λόγω των εσωτερικών τους αντιφάσεων. Αυτή η αποδοχή βοηθά να απαλυνθεί το άγχος της αμφιβολίας που βρίσκεται στο επίκεντρο ενός ριζοσπαστισμού χωρίς πίστη στο ιστορικό αναπόφευκτο.
Κατά τις προετοιμασίες για την κατάληψη της Γουόλ Στριτ, τα λόγια του Φρίντριχ Νίτσε λειτούργησαν επίσης κατευναστικά στους φόβους μας σχετικά με τη δράση μας σε ανοιχτές συνθήκες.
«Η ευθυμία, […] η πίστη στο μέλλον, η χαρούμενη πράξη –όλες εξαρτώνται, [από τη γνώση] της κατάλληλης στιγμής για να λησμονούμε όπως και της κατάλληλης στιγμής για να θυμόμαστε και, ενστικτωδώς, να αντιλαμβανόμαστε πότε είναι αναγκαίο να αισθανόμαστε ιστορικά και πότε ανιστορικά [που είναι και τα δύο] εξίσου απαραίτητα για την υγεία ενός ατόμου, μιας κοινότητας και ενός πολιτισμικού συστήματος».
Το αίσθημα της λήθης, η ικανότητα να δρούμε παρόλη την αβεβαιότητα για τις συνέπειες της δράσης, το θάρρος να παραμερίζουμε τους λόγους για τους οποίους κάτι δεν θα επιτύχει: όλα αυτά τα στοιχεία γίνονται αναγκαία για την αυθεντική, ριζοσπαστική δράση. Και, τελικά, η ελπίδα για το πιθανό υπερτερεί της αμφιβολίας.
ΙΙ. Η συνθήκη της δυνατότητας
Κληρονομήσαμε ελπίδα από τα κινήματα που ξεκίνησαν το 2011. Η Κατάληψη της Γουόλ Στριτ δεν θα μπορούσε να έχει συμβεί χωρίς η συνθήκη της δυνατότητάς της να ενυπάρχει στις κοινωνικές συνθήκες και την κοινωνική φαντασία ανθρώπων που ζουν αλλού. Μείζονες παράγοντες έμπνευσης αποτέλεσαν η Τυνησία και η Πλατεία Ταχρίρ. Οι εξεγέρσεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία κέντρισαν την πολιτική φαντασία και ανανέωσαν το αίσθημα ελπίδας για μαζική συλλογική δράση. Αντίστοιχα, ο ξεσηκωμός στο Μάντισον κατέστησε δυνατή τη συλλογική δράση στην Αμερική. Οι άλλες κατασκηνώσεις και καταλήψεις ανά τον κόσμο μας έδωσαν ελπίδα, παραδείγματα, και μερικές φορές αλληλοκάλυψη μεταξύ των διοργανωτών. Τώρα βλέπουμε ότι η Κατάληψη της Γουόλ Στριτ ήταν η σπίθα που πυροδότησε το κίνημα των Καταλήψεων, που με τη σειρά του ξανάδωσε έμπνευση σε κάποια κινήματα που μας είχαν αρχικά εμπνεύσει. Καλέσματα για Κατάληψη έχουν γίνει από τότε σε εκατοντάδες πόλεις και πανεπιστήμια σε όλες τις περιφέρειες και πολιτείες. Η γρήγορη ανάπτυξη του κινήματος καταδείχνει «τη δύναμη μιας ιδέας που ήρθε η ώρα της». Αλλά τι ήταν αυτό που έδωσε τη δυνατότητα για μια τόσο γρήγορη ανάπτυξη εκτός από τα άλλα κινήματα από τα οποία αντλήσαμε έμπνευση;
Μια απάντηση είναι ότι η μακροχρόνια διαδικασία του νεοφιλελευθερισμού έφτασε σ’ ένα σημείο καμπής με την κρίση του 2008. Τα βασικά χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού – περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες, επιθέσεις στα συνδικάτα, ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών, απορρύθμιση που επιτρέπει τη μαζική συσσώρευση κεφαλαίου σε χέρια ιδιωτών – αμφισβητούνται από το κίνημα της Κατάληψης της Γουόλ Στριτ αλλά και της Κατάληψης Μαζί. Το κίνημα των Καταλήψεων (μαζί με αντίστοιχα κινήματα στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και αλλού) δημιουργεί ένα υπαρκτό κοινωνικό κίνημα που ενοποιεί το αίσθημα της οργής που νιώθει ο κόσμος εναντίον των πολιτικών και των οικονομικών ελίτ. Στη βάση του, αμφισβητεί την οικονομική και την κοινωνική καταπίεση.
Το κίνημα αυτό ήταν αναμενόμενο από καιρό. Η ισχύς και η πυκνότητα των συνδικάτων έχουν ελαττωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Η φορολόγηση των επιχειρήσεων, των τραπεζών και των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων έχει συρρικνωθεί δραστικά. Η προσβασιμότητα στην εκπαίδευση μειώνεται σε αντίθεση με το κόστος και τα φοιτητικά δάνεια που έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό. Εν τω μεταξύ, τα στεγαστικά δάνεια και τα χρέη σε πιστωτικές κάρτες μάς κρατούν δέσμιους διαρκώς διογκούμενων επιβαρύνσεων, ενώ οι κατασχέσεις κατοικίας, η αδυναμία πληρωμής ενοικίου και το να μένει κανείς άστεγος γίνονται καθημερινά πραγματικότητα για περισσότερους ανθρώπους. Για όλους αυτούς τους λόγους βρισκόμαστε σε σοβαρή κρίση νομιμοποίησης της παρούσας κοινωνικής τάξης, κάτι που αποτελεί το θεμέλιο για την εξάπλωση και την υποστήριξη του κινήματος των Καταλήψεων.
Τα τρία χρόνια της προεδρίας του Ομπάμα αποτυπώνουν για πολλούς, μεταξύ τους κι εγώ, την αδιέξοδη ελπίδα ότι οι εκλογές μπορούν να επιφέρουν κοινωνική αλλαγή. Η ιστορική ελπίδα στον κοινοβουλευτισμό έχει μακρινό παρελθόν παραπέμποντας σε στοιχεία ισχυρών και θαυμαστών πολιτικών αγώνων, όπως τα εργατικά πολιτικά κόμματα, το κίνημα των γυναικών για την ψήφο και το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα. Παρόλες αυτές τις ειλικρινείς ελπίδες και τις νίκες που κατακτήθηκαν κατά την πορεία, ο κοινοβουλευτισμός βρίσκεται τώρα σε δραματική πτώση. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες συνεχίζουν να επιδεινώνονται και η δυσαρέσκεια προς τους αντιπροσώπους μεγαλώνει. Η απάντηση, όμως, που βλέπουμε δεν είναι ο κυνισμός ή η απάθεια, είναι η απαρχή της συνειδητοποίησης για μια πορεία προς τη ριζοσπαστική κοινωνική αλλαγή.
Το κίνημα των Καταλήψεων ενσαρκώνει την απόρριψη του κυνισμού, του κοινοβουλευτισμού και της νεοφιλελεύθερης λιτότητας. Αυτή η ενσάρκωση επιτυγχάνεται μέσω της διαπίστωσης ότι μια φιλελεύθερη απάντηση που να ικανοποιεί τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό και το συμφέρον του λαού είναι αδύνατη. Τα συμφέροντα του κέρδους και του λαού είναι ασύμβατα, δεδομένης και της κρίσης της κερδοφορίας που βρίσκεται σε εξέλιξη στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Ο κοινοβουλευτικός φιλελευθερισμός θα επιμείνει, παράλληλα όμως αναδύεται μια νέα και ολοένα και πιο κυρίαρχη μορφή πολιτικής συμμετοχής –η τοπική συμμετοχική δημοκρατία, η οριζόντια οργάνωση και η κατασκήνωση (encampment). Αυτές οι μορφές δεν είναι εναλλακτικές μόνο από την άποψη της κοινωνικής δομής, το εντυπωσιακό είναι ότι αποτελούν και τα μέσα για τον μετασχηματισμό των κοινωνικών δομών. Στα κινήματα των κατασκηνώσεων παρατηρούμε σε μεγάλο βαθμό το σμίξιμο μέσων και σκοπών.
Η πραγμάτωση της κατάληψης δημόσιων χώρων, η διεξαγωγή γενικών συνελεύσεων, η δημιουργία υποδομών για τις ανάγκες της κατασκήνωσης γίνονται οι νέες επικρατούσες μορφές οργανωμένης αντίστασης. Οι προηγούμενες κυρίαρχες μορφές πολιτικής αντίθεσης – το κόμμα, το σωματείο, η οργάνωση, η ψήφος κα. – παίζουν ακόμα ρόλο για το κίνημα των κατασκηνώσεων. Παρόλα αυτά η νέα μορφή πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης που τώρα γνωρίζει άνθηση είναι η κατασκήνωση,.
ΙΙΙ. Χώρος και οικουμενικότητα στο σχηματισμό ομάδων
Η κατασκήνωση ως μορφή πολιτικής δράσης τονίζει το κεντρικό χαρακτηριστικό του σχηματισμού μιας ομάδας –το χώρο. Η διάκριση ανάμεσα σε μια τάξη καθ’ εαυτήν και μια τάξη δι’ εαυτήν απαιτεί εξέταση. Μια τάξη ή ομάδα δι’ εαυτήν διαμορφώνεται από:
– κοινωνική δράση – η δυνατότητα μιας δεδομένης ομάδας ν’ αλλάξει την κοινωνία και την ιστορία
– αυτοσυνείδηση – κάποιος βαθμός πρόσληψης του εαυτού της ως κινήματος για την κοινωνική αλλαγή και ως μηχανισμού για συλλογική σκέψη
– τα προαπαιτούμενα χαρακτηριστικά της τάξης καθεαυτής – κοινά συμφέροντα, συναφής ανάλυση της κοινωνίας και εγγύτητα είτε φυσική είτε ψηφιακή.
Η βιομηχανική εργατική τάξη είχε απελευθερωτική δυναμική εν μέρει διότι αυτοί οι εργάτες είχαν κάποιο χώρο για πάλη, το εργοστάσιο. Εργάτες=εργοστάσια/χώροι εργασίας, φοιτητές=σχολές κλπ. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της απελευθερωτικής δυναμικής είναι η ύπαρξη ενός πυκνού χώρου από όπου μπορεί να αναδυθεί η πάλη. Αν άνθρωποι με κοινά συμφέροντα ή θεωρήσεις της κοινωνίας μοιράζονται τον ίδιο χώρο, μετατρέπονται σε ομάδα δι’ εαυτήν. Ο περιορισμός των κοινόχρηστων και των δημόσιων χώρων, ειδικά στη Νέα Υόρκη για πολιτικούς λόγους, ελαχιστοποιεί τη συνεύρεση που είναι αναγκαία για το σχηματισμό μιας ομάδας δι’ εαυτής. Η ανάκτηση της πόλης με την κατάληψη της πλατείας ή δημόσιων χώρων δίνει τη δυνατότητα στην πυκνότητα να εξαπλωθεί. Ο χώρος για πάλη επομένως είναι καθοριστικός παράγοντας για το σχηματισμό της ομάδας δι’ εαυτής σε αντίθεση με μια ομάδα καθ’ εαυτήν. Το κίνημα των Καταλήψεων παρέχει τη δυνατότητα ανοίγματος του κοινωνικού χώρου στον οποίο μπορεί να συγκλίνει μια ποικιλία από διαφορετικές και έως τώρα πολύ απομονωμένες μορφές κοινωνικής πάλης.
Η σύγκλιση απομονωμένων μορφών κοινωνικής πάλης σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη ελπίδα γι’ αυτό το κίνημα και αποσαφηνίζει (αν χρειαζόμαστε περισσότερη αποσαφήνιση) ότι η έννοια της οικουμενικότητας σε σχέση με την κοινωνική πάλη κι απελευθέρωση έχει αλλάξει στην πορεία της ιστορικής και πολιτικής εξέλιξης. Το κλασικό, μοναδικό απελευθερωτικό υποκείμενο (ο προλετάριος) έχει πάρει διαφορετική μορφή. Δεν ισχύει πλέον ότι ένα μοναδικό κοινωνικό υποκείμενο θ’ αναδειχτεί για ν’ απελευθερώσει τον εαυτό του και μαζί του τα γενικά συμφέροντα όλων των μελών της κοινωνίας. Πολλαπλά κοινωνικά υποκείμενα που τα ίδια ή καθεαυτά διαθέτουν απελευθερωτική δυναμική μπορούν να ενωθούν σ’ ένα οικουμενικό κίνημα για την κατάργηση και/ή την αμφισβήτηση της κοινωνικής καταπίεσης (που σημαίνει απελευθέρωση πέρα από τον οικονομικό καθορισμό). Πώς θα συντελεστεί κάτι τέτοιο; Πώς αυτό συντελείται στο πλαίσιο της Κατάληψης της Γουόλ Στριτ;
Η κοινωνική πάλη ως τέτοια ενισχύει τη φωνή του άλλου, μια επωδός διαμορφώνεται. Ομάδες για το δικαίωμα στη στέγαση, εργαζόμενοι, φοιτητές, συνδικαλιστές, Αϊτινοί, ομάδες κατά της αστυνομικής βίας, Ινδιάνοι, περιβαλλοντικές ομάδες κλπ κλπ, όλοι έρχονται και μιλάνε στον ανοιχτό χώρο και καθώς ένας μιλάει, όλοι επαναλαμβάνουν και μ’ μ’ αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται μια οικουμενική επωδός γι’ απελευθέρωση. Το ανθρώπινο μικρόφωνο μπορεί ν’ ακουστεί πέρα ως πέρα. Το ίδιο το άνοιγμα του χώρου δίνει τη δυνατότητα ν’ αναδυθούν αποχρώσεις οικουμενικότητας. Ομάδες που χαρακτηρίζονται με βάση την τάξη, τη φυλή, το φύλο και τη σεξουαλική ταυτότητα (ενώ απολαμβάνουν το σεβασμό ως αυτόνομα και αυτοπροσδιοριζόμενα κινήματα) εντάσσονται σ’ ένα πιο ευρύ και οικουμενικό κίνημα για απελευθερωτική κοινωνική αλλαγή. Κανένα μοναδικό κοινωνικό υποκείμενο δεν θα μας απελευθερώσει όλους. Πρέπει όλοι να συγχρονιστούμε με αυτήν την επωδό. Αποστολή μας είναι να δημιουργήσουμε ένα κίνημα στο πλαίσιο του οποίου η απελευθέρωση του καθενός χωριστά είναι συνθήκη για την απελευθέρωση όλων μαζί. Μόνο τότε θα πραγματωθεί η απελευθέρωση απ’ όλες τις μορφές κοινωνικής καταπίεσης.
