Επιμέλεια: Τάσος Βαρούνης
Το περασμένο Σάββατο απεβίωσε σε ηλικία 92 ετών μια σπουδαία και εμβληματική προσωπικότητα της επιστήμης. Ο αμερικάνος, εξελικτικός βιολόγος και γενετιστής, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, Richard Charles Lewontin (Ρίτσαρντ Τσαρλς Λεβοντίν). Το ερευνητικό έργο του Lewontin υπήρξε πρωτοπόρο, το ίδιο και η κριτική ματιά του στα ανοιχτά κοινωνικά και θεωρητικά ζητήματα που η εποχή του έφερνε στο προσκήνιο. Η κριτική του αναγωγισμού, η αντιπαράθεση στο ρεύμα της Κοινωνιοβιολογίας, η αμφισβήτηση της ίδιας της επιστήμης ως ουδέτερης και υπεράνω των κοινωνικών σχέσεων, ο εντοπισμός της ιδεολογίας μέσα στη ματιά που μελετάμε τα βιολογικά φαινόμενα. Αλλά και μια σειρά δοκίμια και μελέτες για τις κληρονομικές ασθένειες, τις δαπάνες υγείας, τα προβλήματα βιοηθικής, την κατάσταση και τους προσανατολισμούς στην αγροτική έρευνα. Το ίδιο σθεναρή υπήρξε και η προσωπική του στάση. Ενδεικτικά, τρία χρόνια μετά την εκλογή του στην Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ, μόλις 39 ετών, παραιτήθηκε, διαμαρτυρόμενος για την τότε απόρρητα διεξαγόμενη έρευνα ‒υπό την αιγίδα της Ακαδημίας‒ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Ο Lewontin δεν δήλωνε απλά μαρξιστής αλλά προσπάθησε να αξιοποιήσει την παράδοση αυτή στο επιστημονικό του αντικείμενο δημιουργώντας μια ιδιαίτερη πνευματική επιρροή.
Ζούμε σήμερα σε μια περίεργη και μεταβατική εποχή. Η επιστήμη, η γνώση εν γένει, ως μια εξ ορισμού αντιφατική διεργασία, ταλαντεύεται ανάμεσα στον σύγχρονο επιστημονισμό/θετικισμό και τις «αναγκαιότητες» που αυτός επιβάλει με τα ιερατεία του και σε μια εξίσου σύγχρονη, γενική φθορά του επιστημονικού λόγου και κύρους. Δε δραπετεύει κανείς εύκολα από αυτό το τοπίο. Ούτε με την επίκληση παλαιότερων ή νοικοκυρεμένων διχασμών ανάμεσα στον «καλό» ορθολογισμό και τον «κακό» ανορθολογισμό, ούτε δίχως την επιστήμη. Ακριβώς γιατί όχι απλά η κοινωνία αλλά και η πάλη εντός της, η κοινωνική σύγκρουση, είναι αυτές που προσδιορίζουν τα πράγματα. Την ίδια στιγμή νέα θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα ανακύπτουν. Για παράδειγμα, για πολλά χρόνια ο Lewontin αγωνίστηκε ενάντια στη φυσικοποίηση της ανισότητας, προσπαθώντας να αναγνωρίσει και να μελετήσει την ιστορία και την κοινωνία εντός του βιολογικού, την ίδια ώρα που οργάνωνε καινοτόμα ερευνητικά προγράμματα. Ποια είναι σήμερα η κυρίαρχη άποψη και τα βασικά επιχειρήματα που αναφύονται για να δικαιολογήσουν τους ρατσισμούς κάθε είδους; Ποιες είναι σήμερα οι διαμεσολαβήσεις ανάμεσα σε αυτές τις κατηγορίες; Πώς θα παραμείνουμε διαλεκτικοί αποφεύγοντας είτε την εύκολη κατάργησή τους είτε ένα μη επαρκές «όλα αλληλεπιδρούν με όλα»; Τι είναι αυτό που επιλέγεται να ερευνηθεί, με ποιο τρόπο και σκοπό αλλά και τι μένει στα αζήτητα της επιστημονικής δραστηριότητας;
Με αυτές τις σκέψεις, ο «δ» παρουσιάζει σήμερα ένα μικρό αφιέρωμα στον σπουδαίο αυτό επιστήμονα, με τρία κείμενα:
Ένα απόσπασμα από ομιλία του Κ. Κριμπά ‒σημαντικού γενετιστή, πανεπιστημιακού και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών που απεβίωσε τον φετινό Απρίλιο‒ κατά την τελετή αναγόρευσης του Lewontin σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον Μάιο του 1996. Δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του «Επεκτείνοντας τον Δαρβινισμό και άλλα δοκίμια», εκδ. Νεφέλη, 1998.
Ένα απόσπασμα που αναδημοσιεύουμε από το barikat.gr σε μετάφραση Πέτρου Λυμπεράκη από κεφάλαιο του βιβλίου «Biology under the influence: Dialectical essays on ecology, agriculture and health», των R. Lewontin και R. Levins, που εκδόθηκε από το Monthly Review Press το 2007.
Και τέλος, ένα απόσπασμα από το κεφάλαιο «Η εμπορευματοποίηση της επιστήμης» από το βιβλίο των R. Lewontin και R. Levins «The Dialectical Biologist» (1985) το οποίο δημοσιεύτηκε σε συλλογή κειμένων των εκδόσεων Σύγχρονη Εποχή.
Βιβλία του R.Lewontin στα ελληνικά
- «Δεν είναι απαραίτητα έτσι. Το όνειρο του ανθρώπινου γονιδιώματος και άλλες πλάνες», Κάτοπτρο, 2002
- «Η τριπλή έλικα. Γονίδια, οργανισμός και περιβάλλον» , Σύναλμα, 2001
- «Η βιολογία ως ιδεολογία. Το δόγμα του DNA», Σύναλμα, 2000
