Μέρος Γ΄ Ταυρίδα
Διαβάστε τα προηγούμενα: Μέρος Α΄, Μέρος Β’
Τις μέρες που η Ελλάδα πανηγύριζε τα χρυσά (ποντιακά) της μετάλλια στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, η ομορφιά της αρχαίας ελληνικής τέχνης ξεχείλιζε στο Άμστερνταμ, μέσα από την έκθεση των ελληνικών κοσμημάτων του Εύξεινου Πόντου. Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», στις 29 Αυγούστου 2004, για ενημέρωση των αναγνωστών και σε ένδειξη διαμαρτυρίας που δεν φρόντισαν οι ιθύνοντες της Ολυμπιάδας να παρουσιαστεί ο «Ελληνικός Χρυσός» και στην Ελλάδα.
Αριστοτεχνήματα
Θαυμάζοντας τις εικόνες από το βιβλίο με τα εντυπωσιακά εκθέματα, το μυαλό μου πέταξε πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα… Παντικάπαιον, Χερσόνησος, Σεβαστούπολη, Ευπατορία, Συμφερόπολη, Θεοδοσία, Οδησσός… Έτσι, αποφάσισα να πάω στην Ολλανδία για να δω αυτά τα αριστοτεχνήματα, που έλειπαν από τα μέρη που είχα επισκεφθεί για τα ντοκιμαντέρ που κάνω. Αεροδρόμιο-μουσείο, μουσείο-αεροδρόμιο. Αυθημερόν.
Η έκθεση στο Neerlandia έχει τον τίτλο «Ελληνικός Χρυσός»! Όλα τα ελληνικά εκθέματα προέρχονται από το Ερμιτάζ, το περίφημο μουσείο της Πετρούπολης. Τα είχαν συλλέξει οι Ρώσοι αρχαιολόγοι από τους ασύλητους τάφους Ελλήνων και Σκυθών στην Κριμαία και κυρίως από τις νεκροπόλεις στην περιοχή του σημερινού Κερτς.
Γύριζα επί τέσσερις ώρες γύρω από τα κοσμήματα, θαμπωμένος. Ένα περιδέραιο, σύμβολο δύναμης, στο λαιμό ενός Σκύθη ηγεμόνα, με δύο ιππείς στα άκρα. Ένα ζευγάρι σκουλαρίκια από το Νυμφαίον με την Άρτεμη καβάλα σε ένα ελάφι. Δύο ολόχρυσα δαχτυλίδια με την Πηνελόπη και έναν τοξότη Πέρση με την υπογραφή του χρυσοχόου Αθηνάδη. Ένα διάδημα με χρυσά φύλλα ελιάς τόσο λεπτεπίλεπτα, που ταλαντεύονταν με τον παραμικρό βηματισμό μέσα στην αίθουσα. Όλα με εξαιρετικής ποιότητας χρυσάφι. Αξεπέραστα δείγματα μικροτεχνικής. Αισθητική θεϊκή. Ο Ηρακλής, η Νικηφόρος Αθηνά, η Περσεφόνη, οι Σειρήνες, ο Μέγας Αλέξανδρος και θέματα από τη ζωή των Σκυθών με την αισθητική και την τεχνοτροπία των Ελλήνων χρυσοχόων.
Κοσμήματα από την Αθήνα, τη Ρόδο και την Πέργαμο, που ανταλλάσσονταν με αγαθά της γης και της θάλασσας. Αλλά και δημιουργήματα των ντόπιων Μιλησίων, που ίδρυσαν πάνω από 70 αποικίες και σταθμούς ανεφοδιασμού μέσα σε διακόσια χρόνια!
Βοσπορικοί Αγώνες
Οι Μιλήσιοι ίδρυσαν και το Παντικάπαιον (Κερτς) κάπου εξακόσια-τόσα χρόνια π.Χ., στη δυτική πλευρά των στενών του Κιμμερικού ή Κιμμέριου Βοσπόρου, στο σημείο όπου ο Εύξεινος Πόντος συναντάει την Αζοφική Θάλασσα, την οποία οι Έλληνες ονόμαζαν Μαιώτιδα Λίμνη. Πρωτεύουσα του βασιλείου του Βοσπόρου και κέντρο επαφής με τους αυτόχθονες λαούς, που καλοδέχτηκαν την ελληνική παρουσία, συνεργάστηκαν με τους αποίκους επί εκατοντάδες χρόνια και υιοθέτησαν πάμπολλα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της κοινωνίας Ελλήνων και «βαρβάρων» είναι τα εξαίρετα ελληνικά κοσμήματα που έπαιρναν στην τελευταία κατοικία τους οι ευγενείς, Έλληνες και Σκύθες.
Τα παλαιότερα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού που πρωτοεμφανίστηκε στις βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντου πριν από 2.700 χρόνια, όπου σήμερα μια χούφτα Έλληνες προσπαθούν να διασφαλίσουν την ιστορική, πολιτισμική και βιολογική συνέχεια του Ελληνισμού στα ίδια μέρη.
Πρωτοπήγα στο Κερτς για να παρακολουθήσω τους «Βοσπορικούς Αγώνες», που γίνονται κάθε χρόνο, με πολλές γιορτές και κυρίως ένα διεθνές φεστιβάλ θεάτρου με θέματα από την αρχαία Ελλάδα και την ελληνική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα. Η πόλη είναι στο ανατολικό άκρο της Ταυρικής Χερσονήσου, της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας εν έτει 2004, χτισμένη στη θέση που καταμαρτυρεί στα ελληνικά η επιγραφή στη στήλη που δεσπόζει στο κέντρο με το οικόσημο: ΠΑΝΤΙΚΑΠΑΙΟΝ ΒΟΣΠΟΡΟΥ.
Όλα Ελλάδα
Στην τελετή έναρξης, με σκηνικό τη μεγάλη πέτρινη σκάλα με τα τριακόσια και μισό σκαλοπάτια, που σκαρφαλώνει στην κορυφή του λόφου του Μιθριδάτη, αγόρια και κορίτσια, με απαγγελίες από τον Όμηρο στα αρχαία ελληνικά, με καλοσχεδιασμένες αρχαιοπρεπείς ενδυμασίες και ελληνική μουσική (Θεοδωράκη, Ξαρχάκου, Ζαμπέτα και Παπαθανασίου), έδωσαν το στίγμα της ιστορίας του Κερτς. Όλη η πόλη στολισμένη με ελληνικές θεατρικές μάσκες και σύμβολα.
Στο ελληνορωμαϊκού ρυθμού θέατρο, οι Ουκρανοί δραματοποιούν την Αργοναυτική Εκστρατεία, οι Σέρβοι παίζουν αντιπολεμική τραγωδία με σύγχρονες στολές εκστρατείας, οι Ρωμιοί από το Σαρτανά αναπαριστούν τον ξεριζωμό τους από την Κριμαία πριν από 225 χρόνια (1778-9) και οι Ρώσοι παίζουν αριστουργηματικά κουκλοθέατρο με ήρωες την Αθηνά, τον Οδυσσέα και τους Κύκλωπες.
Τότε γνώρισα τον Μπόρις Μπάμπιτς-Μαρινάκη. Τον αυθεντικό Έλληνα του Πόντου. «Όλη η Κριμαία είναι μια Ελλάδα», έλεγε με φλόγα, περπατώντας στο μεγάλο πεζόδρομο που στο οδόστρωμά του σχηματίζεται ένας πελώριος Μαίανδρος. Όλες οι πόλεις έχουν ελληνικές ονομασίες. «Οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι είναι αδέρφια μας», συνεχίζει. «Έχουμε την ίδια γη για πατρίδα».
Τα μνημεία και οι τάφοι, αλλά και οι βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Αθανασίου και του Ιωάννη του Προδρόμου, πιστοποιούν τη διαχρονική παρουσία των Ελλήνων, που πήραν μέρος σε όλα τα μεγάλα γεγονότα, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Αγωνίστηκαν για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, εξορίστηκαν αργότερα και έπεσαν στα πεδία των μαχών για να εκδιώξουν τους Γερμανούς κατακτητές από την Κριμαία.
Ένα πρωί με κατέβασαν στο βάθος ενός πηγαδιού για να δω τις κατακόμβες που είχαν λειτουργήσει ως κρησφύγετο και υπόγειο νεκροταφείο. Τα παιδιά που έκαναν την ανασκαφή δεν ήταν μεγαλύτερα από 16-17 ετών. Κάτω από τη γη, με μικρά εργαλεία και με τα γυμνά τους χέρια, έσκαβαν και άνοιγαν τις τρύπες που οδηγούσαν στο λαβύρινθο, που χάνεται μέσα στα σπλάχνα της πόλης. Μόλις μπήκα στον πρώτο θάλαμο που είχε καθαριστεί, όλα άλλαξαν. Ένιωθα ότι κατεβαίνω στον Κάτω Κόσμο. Τα ανοίγματα είναι πολύ μικρά, για να μη γίνει κατολίσθηση, το σκοτάδι απόλυτο, οι εξωτερικοί θόρυβοι ανύπαρκτοι, το κρύο ανατριχιαστικό και δεν υπήρχε κανένα υποστύλωμα. Η κάμερα κατέγραφε στη θέση nightshot ό,τι μπορούσε να «δει» μέσα από το επαναλαμβανόμενο σκηνικό τρύπα-θάλαμος-τρύπα…
Ο Μπόρις έδινε οδηγίες και παρατηρούσε το χώμα καθώς κοσκινιζόταν, για να μην ξεφύγει το παραμικρό κομμάτι με αρχαιολογική αξία. Δίπλα στο στόμιο του πηγαδιού και τα μπάζα της εξόρυξης, μια κοπέλα σχεδίαζε την πρόοδο της ανασκαφής.
Ελληνικές επιγραφές
Την επόμενη μέρα, ο Μπόρις μάς οδήγησε σε μια πλαγιά που κατηφόριζε μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Μαζί μας ήταν ο Ευγένιος Τσερνούχιν, διακεκριμένος ελληνιστής από το Κίεβο, που είχε έρθει για να πάρει μέρος στην ανασκαφή ενός μέρους του αρχαίου τείχους. Την τρίτη μέρα, επισκεφθήκαμε έναν από τους χίλιους πεντακόσιους τάφους των μεγάλων νεκροπόλεων που απλώνονται δεξιά κι αριστερά από τα στενά του Κιμμερικού ή Κιμέρριου Βοσπόρου.
Κατά μήκος του διαδρόμου που οδηγεί στο εσωτερικό ενός μεγαλοπρεπούς αχλαδόσχημου τύμβου, ύψους επτά μέτρων, ήταν τοποθετημένες στήλες με ελληνικές επιγραφές και ανάγλυφες παραστάσεις!
«Δεν έχεις δει τίποτα ακόμα» με διαβεβαίωσε ο Μπόρις. «Όλα τα σπουδαία ευρήματα δεν είναι πια εδώ. Μερικά είναι στο μουσείο της πόλης, αλλά τα πολυτιμότερα είναι στα μουσεία της Οδησσού, του Κιέβου και κυρίως στο Ερμιτάζ, στο Λένινγκραντ. Αλλά κι εμείς έχουμε σώσει αρκετά».
«Το δικό μας μουσείο» ήταν ένα μεγάλο διώροφο κτίριο που έχει παραχωρήσει ο δήμος της πόλης μετά από επίμονες πιέσεις του Μπόρις, που είναι και δημοτικός σύμβουλος, για τη φύλαξη των αρχαίων.
«Αυτά είναι η ταυτότητά μας, ο πολιτισμός μας, η ζωή μας» λέει ο ίδιος με πάθος και σθένος. «Αν δεν τα σώσουμε, θα τα αρπάξουν οι αρχαιοκάπηλοι που αλωνίζουν με δολάρια τις νέες χώρες, υφαρπάζοντας αρχαία και εικόνες».
Μέσα στο κτίριο, αραδιασμένα στο πάτωμα και τους τοίχους, υπάρχουν αγαλματίδια, επιτύμβιες επιγραφές, προτομές, αμφορείς, κομμάτια από κολώνες και ανάγλυφα σύμβολα, αριθμημένα από το 1 ώς το 976 μέχρι στιγμής. Αριστομένης, Διομήδης, Αθηνά, Ευμένης, Δήμητρα… η Ελλάδα εδώ, σωσμένη από τους λίγους Έλληνες του Κερτς που δεν μιλούν νέα ελληνικά και τους φιλέλληνες της πολυεθνικής Κριμαίας, που σκάβουν αυτοβούλως στα έγκατα της πόλης χωρίς κράνη, χωρίς ασφάλεια, για την Ελλάδα και για τους λαούς της Κριμαίας!
Ο Μπόρις είναι εργάτης σε ένα από τα εργοστάσια που δεν έκλεισαν με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο μισθός του είναι 46 δολάρια το μήνα και ξοδεύει όλο το χρόνο και τη σκέψη του για κάθε τι ελληνικό στη φιλόξενη γη του Κερτς. Έχουν φτιάξει και ένα συγκρότημα που τραγουδάει ελληνικά και εκδίδουν όμορφα φιλοτεχνημένα χειρόγραφα βιβλία, σε λίγα αντίτυπα, ελλείψει πόρων, με θέματα από την πλούσια ελληνική ιστορία του τόπου. Για το Παντικάπαιον, την Ιφιγένεια εν Ταύροις, τον βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη…
Κι όμως, για το ανεκτίμητο έργο που παράγουν οι Έλληνες της παρευξείνιας ζώνης, το υπουργείο Εξωτερικών διαθέτει μόνο μερικές χιλιάδες ευρώ ετησίως για όλες τις κοινότητες των εκατό-και χιλιάδων Ελλήνων της Ουκρανίας! Των Ελλήνων που τρέχουν στα χωριά για να διδάξουν την ελληνική γλώσσα με 30 βαθμούς υπό το μηδέν, που χρειάζονται βιβλιοθήκες και εκκλησίες, που συντηρούν νεκροταφεία, μουσεία και μνημεία, γράφουν ποιήματα για να διασώσουν τις ρωμαίικες διαλέκτους, χορεύουν ελληνικά, τροφοδοτούν με κορυφαίους αθλητές την Ελλάδα, καλλιεργούν την ελληνοουκρανική και ελληνορωσική φιλία, γιορτάζουν με ελληνικές σημαίες τις εθνικές επετείους και μοχθούν για την αναγέννηση του ελληνικού πολιτισμού με 93 συλλόγους που οι περισσότεροι δεν διαθέτουν ούτε τηλέφωνο!
Ήμουν ο πρώτος Ελλαδίτης που φιλοξενήθηκε από τον Μπόρις και τη Λουντμίλα. Και απορούσαν που οι Έλληνες αρχαιολόγοι δεν ενδιαφέρονται για το Παντικάπαιον. Δεν περνάει απ’ το μυαλό αυτών των αγνών ανθρώπων ότι η Ελλάδα τούς αγνοεί. Οι Παντικαπιώτες, όπως κι οι Μαριουπολίτες, ξέρουν ότι είναι συνεχιστές της ελληνικής παρουσίας στον Εύξεινο Πόντο και την Αζοφική Θάλασσα. Ότι χωρίς αυτούς η ελληνική ιστορία στη Μαύρη Θάλασσα θα τελειώσει! Έχουν βαθιά ιστορική αυτογνωσία. Γι’ αυτό αγωνιούν και πονάνε. «Εμείς είμαστε από δω, δεν είμαστε από την Ελλάδα», λέει ο Μπόρις. «Εδώ γύρω είναι οι τάφοι των προγόνων μας. Εδώ είναι η Ελλάδα μας!»
