Με αφορμή τα 98 χρόνια από τη γέννηση του Μίκη μιλήσαμε με την κόρη του, τη Μαργαρίτα Θεοδωράκη. Είπαμε αρκετά για τη ζωή της με τον Μίκη, για το βιβλίο της, για το σήμερα. Μια διαφορετική και ζεστή συνέντευξη που νομίζουμε ότι θα τη διαβάσετε με πολύ ενδιαφέρον.
Πείτε μας δυο λόγια για το βιβλίο σας, για τις «Αναμνήσεις ενός Κοριτσιού».
Το βιβλίο εκδόθηκε τον Δεκέμβρη του 2020, ζούσε ακόμα και ο μπαμπάς. Κάνω πολλές παρουσιάσεις σε όλη την Ελλάδα, αλλά είμαι λίγο απογοητευμένη, όχι για το βιβλίο, αλλά γιατί βλέπω μια αδιαφορία προς τα βιβλία γενικότερα. Για να γίνει κάποιος γνωστός πρέπει να υπάρχει μάρκετινγκ και προβολή σε διαγωνισμούς, πράγματα που δεν τα έχω κάνει εγώ. Όμως το βιβλίο έχει να κάνει με τον πατέρα μου, είναι ένα ντοκουμέντο για τον Μίκη Θεοδωράκη και όποιος ενδιαφέρεται και θέλει να ψάξει, υπάρχει αυτό το βιβλίο. Είναι ιστορικό βιβλίο σε σχέση με τον Μίκη Θεοδωράκη με τη ματιά της κόρης-παιδάκι – είναι οι ιστορίες μου όταν ήμουν παιδί. Για να πω την αλήθεια όσοι το έχουν διαβάσει, τους άρεσε ακόμα και σε ανθρώπους που είναι ειδικοί.
Πώς ήταν να ζείτε με τον Μίκη;
Συναρπαστικά. Η ζωή του πατέρα μου ήταν μυθιστορηματική και όταν εμείς ήμασταν παιδιά ήρθε η δικτατορία. Εγώ ήμουν 8 χρονών, ο αδερφός μου ο Γιώργος 7. Από εκείνη την ηλικία και μετά ήταν μια περιπέτεια, ο μπαμπάς πήγε φυλακή, πήγε στην ασφάλεια, πήγε στο στρατόπεδο, πήγε στην εξορία, μας πήρε μαζί του στην εξορία. Μετά βγήκε στο εξωτερικό, μας πήρε και εμάς στο εξωτερικό, αρχίσανε τα ταξίδια, πήγε σε διάφορους ηγέτες για να μιλήσει για τη Χούντα, μετά αρχίσανε οι συναυλίες και ακολουθούσαμε και εμείς για πολλά χρόνια. Συναντήσεις με μεγάλες προσωπικότητες και εμείς ως παιδιά από πίσω του – ήταν μια περιπετειώδης και ωραία ζωή. Ο Θεοδωράκης εκείνη την εποχή ήταν ένας σταρ και εμείς ήμασταν τα παιδιά ενός σταρ. Είναι αυτή η αίσθηση του κόσμου που τον λατρεύει, που πάει από πίσω του, που τον ακούει, που συγκινείται. Το ζούσαμε αυτό συνέχεια. Και ήταν πολύ ωραίο.
Από τις προσωπικότητες που γνωρίσατε, ποια ήταν αυτή που σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;
Ο πατέρα μου είχε πολύ φίλο τον Μάνο Χατζηδάκι, συναντιόντουσαν συνέχεια, μιλούσαν πολύ – ήταν ένας φίλος του πατέρα μου που με αγαπούσε και τον έζησα πολύ. Ένας άλλος, που ήταν γείτονας μετά, ήταν ο Μιχάλης Κακογιάννης. Και ο Νότης Περγιάλης, ο κουμπάρος του πατέρα μου, στιχουργός και ηθοποιός – αυτόν το λέγαμε θείο. Και με τον Ρίτσο ήταν πολύ κοντά και με τον Φλωράκη που είχε ιδιαίτερη σχέση και τον ζήσαμε στον σπίτι. Από όλους τους ανθρώπους που ήταν κοντά στον πατέρα μου, αγάπησα τον Χατζιδάκι και τον Κακογιάννη. Ξέρεις ένα παιδί όταν βλέπει έναν διάσημο και σπουδαίο, χαίρεται.
Όλες αυτές οι συναναστροφές σας επηρέασαν; Π.χ. η αγάπη που έχετε για το σινεμά.
Σίγουρα έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωσή μου. Η αγάπη του σινεμά, έρχεται πρώτα από τον μπαμπά που είχε μεγάλο πάθος με το σινεμά. Όταν ζούσε στο Παρίσι το ‘50 πήγαινε συνέχεια σινεμά. Όταν πήγαμε στο ‘70 στο Παρίσι με τον αδερφό μου, ξεκινήσαμε σιγά-σιγά να πηγαίνουμε μόνοι μας στο σινεμά, κάτι που έγινε μανία μετά. Πιο πολύ το Παρίσι με έκανε σινεφίλ, η ατμόσφαιρα του Παρισιού. Τότε το Παρίσι ήταν μια πόλη με 400 αίθουσες κινηματογράφου – ένα τεράστιο νούμερο. Και εγώ που έμενα στο Καρτιέ Λατέν δεν μπορείς να φανταστείς πόσες αίθουσες είχε τριγύρω. Με επηρέασε πολύ το σινεμά, ήθελα να γίνω σκηνοθέτης αλλά σπούδασα ιστορία. Την ιστορία τη σπούδασα επηρεασμένη από τη ζωή με τη μαμά και τον μπαμπά. Ήθελα να μάθω και να καταλάβω τα γεγονότα. Τι είναι η ανθρωπότητα.
Σας ενδιαφέρει η ιστορία;
Διαβάζω πάρα πολύ ιστορία, θέλω συνέχεια να μαθαίνω, να εισχωρώ πιο βαθιά. Με ενδιαφέρει η ελληνική ιστορία, η επανάσταση του 1821, αλλά και μετά Βενιζέλος, Πρώτος Παγκόσμιο Πόλεμος, Μικρασιατική Καταστροφή. Ψάχνομαι γύρω από τα βιβλία εκείνης της περιόδου. Ο πατέρας μου είχε μια μανία με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Χίτλερ και τους Σοβιετικούς. Αλλά μιλάμε σε βάθος, πολύ εξειδικευμένα βιβλία, ξανά και ξανά. Μπορεί να είχε διαβάσει και 100 βιβλία για τον Χίτλερ. Θυμάμαι στα τελευταία, για το Στάλινγκραντ έψαχνε να βρει ένα βιβλίο του Βασιλεύσκι, που το βρήκαμε τελικά – το είχε διαβάσει όταν ήτανε νέος. Εμένα αυτό που με ενδιαφέρει είναι η εποχή της Εθνικής Άμυνας.
Θεωρείται ότι εκείνη η εποχή έχει κάποια συνάφεια με το σήμερα;
Πιστεύω ότι η εποχή των βενιζελικών και των βασιλικών, από εκεί που ξεκίνησε ο διχασμός, κατά κάποιον τρόπο συνεχίστηκε μετά τον πόλεμο και στον εμφύλιο. Πάντα υπήρχε ο δεξιός και ο αριστερός, ένα ρήγμα στον ελληνικό λαό και αυτό ξεκίνησε από τον διχασμό Βενιζέλου και Κωνσταντίνου.
Και με κάποιο τρόπο έρχεται ώς τις μέρες μας;
Νομίζω ότι έχει απαλύνει. Μέχρι τη Χούντα υπήρχε και για πολλά χρόνια μετά. Αυτό το χάσμα πρέπει να το κλείσουμε. Δεν έχει καμία σχέση ο αριστερός με τον δεξιό – της δεκαετίας του ‘80 ακόμα-ακόμα. Και ο πατέρας μου ήτανε πάντα ενωτικός, ήθελε πάντα να είναι ένας λαός.
Μιλούσε για τους Έλληνες;
Ακριβώς, γιατί υπάρχει φανατισμός. Στον διχασμό υπάρχει φανατισμός και αυτός που κερδίζει γίνεται δυνάστης για τον άλλο. Βλέπε τι έγινε με τον εμφύλιο πόλεμο, υπήρχε ο Έλληνας και ο Έλληνας β΄ κατηγορίας. Αυτά νομίζω αρχίζουν και εξαλείφονται, βέβαια βγαίνουν άλλα.
Όπως;
Τώρα υπάρχει αυτή η ανησυχία με τον φασισμό. Με αυτά τα κόμματα στην Ευρώπη, που στην Ιταλία έχουν γίνει κυβέρνηση. Η Ευρώπη είναι προς τα δεξιά και φασίζουσα, ιδιαίτερα αφού κατέρρευσαν τα σοσιαλιστικά κράτη.
Και υπάρχει και πολύ βία, δεν το λέω για τους μεγάλους. Το λέω για την νεολαία, αυτό είναι που με ανησυχεί. Βλέπεις νεολαία που είναι φασίζουσα και στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Και δεν εννοώ μόνο τη πολιτική βία, αλλά και για την κοινωνική. Βλέπουμε βιασμούς 11χρονων από 12χρονους, το μπούλινγκ, αυτά που γίνονται με τους φανατικούς του ποδοσφαίρου.
Έχουν χαμηλώσει οι ηλικίες και εγώ πιστεύω ότι φταίει σε μεγάλο βαθμό το ίντερνετ. Πρόκειται για ένα εργαλείο καταπληκτικό το ίντερνετ, σε φέρνει σε επαφή με απίστευτη γνώση αλλά κάνει και κακό. Και πάντα υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων που πάει προς το κακό, αφού βλέπουν το κακό με κάθε λεπτομέρεια. Όταν οι τζιχαντιστές αποκεφάλιζαν στο ίντερνετ, εκατομμύρια παιδιά τα είδανε. Από αυτά δεν υπάρχει μια μερίδα που ακολούθησε; Η βία έχει δημιουργηθεί μέσα από την εικόνα, την εικόνα που τους δίνεται η ευκαιρία να την έχουνε από μόνα τους τα παιδιά χωρίς φίλτρο.
Έχουμε ανοίξει μια πόρτα και δεν ξέρουμε τι κοινωνίες είναι αυτές που θα προκύψουν αλλά θα είναι πιο βίαιες. Σε 20 χρόνια να ξαναμιλήσουμε να δούμε πώς θα έχουν διαμορφωθεί οι κοινωνίες.
Τι θα μπορούσε να γίνει για αυτό;
Θα έπρεπε τα σχολεία να διαμορφώνουν τα παιδιά προς την άλλη κατεύθυνση. Και αυτό που με στεναχωρεί είναι ότι λόγω του ίντερνετ και του κομπιούτερ δεν διαβάζουν πια τα παιδιά, δεν διαβάζουν τα βιβλία. Το βιβλίο είναι το παν, μπαίνεις μέσα σε ένα βιβλίο και μπαίνεις μέσα σε έναν άλλο κόσμο. Για διασκέδαση είναι ό,τι καλύτερο. Και οι παλιές γενιές διαβάζανε, η νεολαία παλιότερα διάβαζε.
Νομίζω ότι είναι πιο φτωχό το μυαλό των ανθρώπων, όλα τα περνάνε όπως διαβάζουν τις ειδήσεις στο ίντερνετ – και μιλάω και για πιο μεγάλες ηλικίες. Φτωχαίνει το πνεύμα, δεν αναπτύσσεται αφού δεν έρχεται σε επαφή με τη λογοτεχνία, την ποίηση, την ιστορία. Κυριαρχεί η ψυχαγωγία, όπως και στο σινεμά, υπάρχει το Νέτφλιξ, με ωραίες ταινίες, αλλά μόνο ψυχαγωγικές. Αυτό είναι πια η τέχνη, δεν υπάρχουν πια οι ταινίες μεγάλων δημιουργών, των δεκάδων μεγάλων σκηνοθετών όπως ο Αντονιόνι, ο Φελίνι, ο Μπέργκμαν, ο Κακογιάννης. Τώρα δεν υπάρχουν μεγάλοι δημιουργοί, μεγάλοι ποιητές όπως ο Ρίτσος, ο Βάρναλης που ήταν δημοφιλείς στη νεολαία.
Σε όλες τις τέχνες ισχύει αυτό, δυστυχώς…
Ναι, γι’ αυτό και εγώ υπηρετώ το έργο του πατέρα μου, γιατί το θεωρώ πολύ σημαντικό και σπουδαίο. Πάντα λέω ότι η μουσική του Θεοδωράκη κάνει καλό στην υγεία. Θεωρώ ότι παράγω έργο παρουσιάζοντας τα τραγούδια του πατέρα μου.
Λείπει ο Μίκης;
Όχι, δεν λείπει, είναι πάντα εδώ ο πατέρας μου. Το λέω με μια γλυκύτητα, πέρα από ότι εγώ ασχολούμαι με το έργο του, και να μην ασχολούμουνα, δεν μου λείπει, είναι κάπου εδώ. Η μάνα μου ζει, πολύ μεγάλη και αυτή, αλλά έτσι είναι η ζωή. Μεγαλώνουμε, φεύγουμε και ξεχνιόμαστε. Τελικά δεν είναι τίποτα η ζωή και πρέπει να τη ζούμε όσο ζούμε, χωρίς προβληματισμούς και ψυχαναλύσεις. Να είμαστε ευτυχισμένοι σε αυτή τη ζωή που είμαστε. Πρέπει να μαθαίνουμε να την αγαπάμε τη ζωή, γιατί τίποτα δεν είναι…
«Η ζωή με τον Μίκη ήταν μια περιπετειώδης και ωραία ζωή. Ο Θεοδωράκης εκείνη την εποχή ήταν ένας σταρ και εμείς ήμασταν τα παιδιά ενός σταρ. Το ζούσαμε αυτό συνέχεια. Και ήταν πολύ ωραίο»
Όμως ακόμα νιώθετε νέα…
Μπορεί να μεγαλώνεις αλλά νιώθεις νέος ακόμα. Καταλαβαίνεις ότι μεγάλωσες όταν βλέπεις τα νέα παιδιά. Που όμως τώρα δεν έχουν τους προβληματισμούς που είχαμε εμείς νέοι. Και αυτό γιατί τώρα ακολουθούμε τον αμερικάνικο τρόπο ζωής: Να σπουδάσουμε, να βρούμε μια δουλειά, να κάνουμε οικογένεια, να κάνουμε παιδιά, να τα σπουδάσουμε και αυτά, να έχουμε το σπίτι μας, το αυτοκίνητο μας, τις ανέσεις μας και μέχρι εκεί. Παλεύουμε για αυτό και τίποτα άλλο. Βέβαια η ζωή στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολη. Στην Ευρώπη, στη Δύση είναι όλα πιο εύκολα. Εμείς εδώ παλεύουμε για να ζήσουμε. Αυτό το άγχος δεν σε αφήνει να οραματίζεσαι, όταν έχεις την έννοια πώς θα ζήσεις.
Γιατί είναι έτσι εδώ;
Γιατί είμαστε φτωχιά χώρα και εξαρτημένη από εταιρίες πολυεθνικές και ξένους παράγοντες. Και πρέπει να ακολουθήσουμε αυτό που μας λένε οι «από πάνω». Τους οποίους τους ξέρουμε πολύ καλά, τους Αμερικανούς, το ΝΑΤΟ και δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά. Ακούω, και γελάω, τον Μενέντεζ που λέει ότι η Τουρκία πρέπει να σεβαστεί τον γείτονα της και δεν δίνουμε τα F-16, και να που τώρα τα δίνουν τα F-16. Η Αμερική είναι μεγάλη αλεπού και μεγάλη δύναμη. Και αρχίζει το παζάρι. Εμείς είμαστε σε σχέση με την Τουρκία ο ελέφαντας και το μυρμήγκι. Και για τους Αμερικάνους, που είναι μεγάλοι υποκριτές που ψάχνουν την ευκαιρία και τον τρόπο για να δώσουν τα αεροπλάνα. Αυτή είναι η ζωή μας, αυτή είναι η πολιτική μας, όποια κυβέρνηση και να έρθει αυτά πρέπει να ακολουθήσει: «Κάτσε καλά», σου λένε.
Και ο κόσμος φοβάται, ψηφίζει συντηρητικά αφού δεν βλέπει και κάτι άλλο σαν εναλλακτική. Είμαστε στη Δύση, στο ΝΑΤΟ, κάτω από τους Αμερικάνους. Αυτό ακολουθούν όλες οι κυβερνήσεις, αυτό ακολούθησε και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Ακολουθούμε αυτό το μοντέλο από το 1830, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι, Εγγλέζοι, Αμερικάνοι.
Για να αλλάξει κάτι πρέπει να ανεξαρτητοποιηθούμε και πρώτα από όλα οικονομικά. Θα μπορούσαμε να είμαστε μια τουριστική χώρα υψηλού επιπέδου που να έχει τον πολιτισμό μπροστά αλλά να έχουμε και μια παραγωγή, μια βιομηχανία, αγροτικά προϊόντα. Οι Τούρκοι φέρθηκαν πιο έξυπνα και έχουν απ’ όλα, έχουν και τουρισμό. Εμείς τίποτα.
Κλείνοντας θα ήθελα να σας ρωτήσω κάτι τελευταίο. Τον Σεπτέμβριο κλείνουν δύο χρόνια από τον θάνατο του Μίκη. Ετοιμάζεται κάτι;
Θα κάνουμε μια λαϊκή συναυλία στις 2 Σεπτεμβρίου, που είναι η μέρα του θανάτου του, στο Αττικό Άλσος. Θα συμμετάσχουν η Γλυκερία, ο Βασίλης Λέκκας, ο Δημήτρης Μπάσης, η Ρίτα Αντωνοπούλου και ο Άγγελος Θεοδωράκης. Το είχαμε να κανονίσει να γίνει στο Ηρώδειο αλλά τελικά δεν μας παραχωρούν τον χώρο. Είναι ντροπή αυτό, το Ηρώδειο είναι απέναντι από το σπίτι του πατέρα μου και στα παλιά τα χρόνια η ορχήστρα έδινε συναυλίες εκεί. Τελικά θα κάνουμε τη συναυλία στο Αττικό Άλσος που μας παραχώρησε τον χώρο η Περιφέρεια Αττικής. Σε κάθε περίπτωση θα είναι μια ωραία βραδιά για να τιμήσουμε το έργο του πατέρα μου.
Συναυλίες της Ορχήστρας Μίκης Θεοδωράκης
- Τετάρτη 9 Αυγούστου – Πρέβεζα
Νύχτα μαγικιά
Με τους: Βασίλη Λέκκα, Σαββέρια Μαργιολά, Κώστα Μήτση, Άγγελο Θεοδωράκη.
- Παρασκευή 1 Σεπτεμβρίου – Κηφισιά
Μενάνδρεια 2023
Λιποτάκτες
Αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη και στον Δημήτρη Λάγιο
Με τους: Παναγιώτη Πετράκη, Άγγελο Θεοδωράκη, Υακίνθη Λάγιου.
- Σάββατο 2 Σεπτεμβρίου– Αθήνα, Αττικό Άλσος
Λαϊκή συναυλία με τους: Γλυκερία, Βασίλη Λέκκα, Δημήτρη Μπάση, Ρίτα Αντωνοπούλου, Άγγελο Θεοδωράκη.
- Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου – Περιστέρι
Λιποτάκτες
Νύχτα μαγικιά
Δύο χρόνια χωρίς τον Μίκη με τους: Βασίλη Λέκκα, Άγγελο Θεοδωράκη, Λουκία Βαλάση, Κώστα Σκόνδρα.
- Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου – Αθήνα, Φεστιβάλ Κολωνού
Λαϊκή συναυλία με τους: Κώστα Μακεδόνα, Παναγιώτη Πετράκη, Άγγελο Θεοδωράκη.
- Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου – Αθήνα, Summer Festival
Τα λαϊκά τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη
Με τους: Γλυκερία, Κώστα Μακεδόνα, Άγγελο Θεοδωράκη και τον Γρηγόρη Βαλτινό.
- Παρασκευή 22 Σεπτεμβρίου – Σέρρες Serexpo
Με τους Βασίλη Λέκκα, Κώστα Μακεδόνα, Λένα Αλκαίου, Άγγελο Θεοδωράκη.
