Οι ιστορικοί για την κρίση
Η σημερινή μας διαδρομή είναι αφιερωμένη στο θέμα «Οι ιστορικοί για την κρίση» Μέσα από το αφιέρωμα επιχειρούμε να προσεγγίσουμε την κρίση μέσα από τα μάτια της ιστορίας και των μεθόδων της ιστορικής επιστήμης.
Στόχος μας είναι να αναδείξουμε τον ιστορικό λόγο, τις ιστορικές διαστάσεις και προοπτικές της κρίσης, δεδομένου μάλιστα ότι μέχρι σήμερα η δημόσια συζήτηση για το ζήτημα στην Ελλάδα έχει ουσιαστικά μονοπωληθεί από τους οικονομολόγους.
Η δυνατότητα της ιστορίας να αναφέρεται στη μακρά περίοδο παρέχει τη δυνατότητα να εξεταστούν στην ιστορική τους διάσταση τα φαινόμενα, οι εκδηλώσεις, οι αιτίες και οι συνέπειες της κρίσης.
Σε καμία περίπτωση δεν μας διαφεύγει ότι η σημερινή κρίση έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και νέες εκφράσεις που πρέπει να μελετηθούν στη συγχρονία τους. Ωστόσο, και σε αυτή την περίπτωση η ιστορική ανάλυση θεωρούμε ότι μπορεί να συμβάλει πολλαπλά στην ερμηνεία και κατανόηση της παρούσας κρίσης, αλλά και στην ανίχνευση δρόμων για το ξεπέρασμά της.
Για το λόγο αυτό, ανοίγοντας το διάλογο, απευθυνθήκαμε σε δύο ιστορικούς, οι οποίοι έχουν συμμετάσχει στις συζητήσεις που έχουν μέχρι σήμερα διεξαχθεί στην ιστορική κοινότητα –και όχι μόνο– για την κρίση, τη Χριστίνα Αγριαντώνη, καθηγήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και τον Αντώνη Λιάκο, καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Τα ζητήματα που θέσαμε αφορούσαν: τα ιστορικά πλαίσια, τις ιστορικές διαστάσεις και τα νέα δεδομένα της κρίσης, τα δημόσια-ηγεμονικά αφηγήματα για τις αιτίες των κρίσεων στην Ελλάδα, τη συμβολή των ιστορικών και της ιστορίας στη συζήτηση για την κρίση, αλλά και την αποτίμηση των μέχρι σήμερα διεργασιών μεταξύ των ιστορικών αναφορικά με αυτήν.
Επιδίωξή μας μας είναι να συνεχιστεί αυτός ο διάλογος με νέες συμβολές σε επόμενα τεύχη των Δρόμων.
Επιμέλεια αφιερώματος
Μαρία Μαυροειδή
"Η οικονομία δεν είναι ένα αυτόνομο πεδίο, υπεράνω πολιτικής και ιδεολογίας", συνέντευξη της Χριστίνας Αγριαντώνη στη Μαρία Μαυροειδή
"Τα αφηγήματα της κρίσης είναι βασικά πολιτικά κλειδιά", Του Αντώνη Λιάκου
Η προφορική ιστορία στην Ελλάδα: Ελπιδοφόρα μηνύματα, της Βασιλικής Λαζου
"Και μετά δεν έμεινε κανένας...", αρχεία και αρχειονόμοι σε κίνδυνο αφανισμού
Στους δρόμους της ιστορίας... συνέδρια - εκδηλώσεις - ειδήσεις
Βιβλιοπαρουσίαση: Μιχάλης Π. Λυμπεράτος, "Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ. Η ραγδαία ανασυγκρότηση της ελληνικής Αριστεράς και οι μετεμφυλιακές πολιτικές αναγκαιότητες", του Αντώνη Αντωνίου
68 χρόνια από τον Δεκέμβρη του ’44
Πέρασαν 68 χρόνια από τον Δεκέμβρη 1944 και οι 33 ημέρες που συγκλόνισαν την Αθήνα εξακολουθούν να εμπνέουν αλλά και να διχάζουν ιστορικούς και αναγνωστικό κοινό. Πολλά έχουν γραφεί για το Μεγάλο Δεκέμβρη, «το διαμάντι του αγώνα του έθνους μας για τη δημοκρατική αναδημιουργία και την ανεξαρτησία της Ελλάδας», όπως έγραφε ο Ριζοσπάστης εκείνων των ημερών.
Το κομβικό όμως ερώτημα παραμένει: Τι ήταν ο Δεκέμβρης; «Οργή λαού» και «παλλαϊκή ένοπλη αντίσταση ενάντια στο πραξικόπημα της αντίδρασης που ήθελε να ανακόψει με τη βία την ομαλή και ειρηνική δημοκρατική εξέλιξη της χώρας» ή ένα πλημμελώς μελετημένο και εκτελεσμένο σχέδιο του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ για τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας; Τα Δεκεμβριανά δεν μπορούν να ερμηνευτούν εκτός του ιστορικού πλαισίου της Κατοχής και της Απελευθέρωσης και της πολιτικής που ακολούθησε το ΕΑΜ κατά την περίοδο αυτή ούτε και εκτός του γενικότερου πλαισίου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Εκ των υστέρων πολιτικές αναλύσεις και ερμηνείες συσκότισαν μέσα από το πρίσμα όσων ακολούθησαν τα αίτια και το χαρακτήρα της δεκεμβριανής σύγκρουσης. Μέσα από το αφιέρωμα αυτό επιχειρούμε να συμβάλουμε σε μία πιο ψύχραιμη και επιστημονική αποτίμηση, θεωρώντας ότι το σύνθημα της λαϊκής αντίστασης των ημερών εκείνων «όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας, διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα» είναι πάντα επίκαιρο.
33 μέρες σκληρής αναμέτρησης, του Γιώργου Μαργαρίτη
Λαϊκό ξέσπασμα οργής και αντίστασης, συνέντευξη του Μιχάλη Λυμπεράτου
Η μάχη της Αθήνας μέσα από μαρτυρίες
Οι προθέσεις του ΕΑΜ, ο ρόλος των Βρετανών, οι συγκρούσεις, συνέντευξη του Μενέλαου Χαραλαμπίδη
Βιβλιοπαρουσιάσεις
Από την αυτοκρατορία στο έθνος – κράτος
60 χρόνια από την εκτέλεση Μπελογιάννη – Μπάτση
Στις 30 Μαρτίου συμπληρώνονται 60 χρόνια από την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και του Δημήτρη Μπάτση. Με αυτή την αφορμή οι Δρόμοι της Ιστορίας εξετάζουν τις επεξεργασίες και το λόγο της Αριστεράς για την ανάπτυξη της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Το έργο του Μπελογιάννη και του Μπάτση δημιουργήθηκε μέσα στις πλέον αντίξοες συνθήκες εγκλεισμού και διώξεων από τη μεταξική δικτατορία, την κατοχή-αντίσταση και τη δίνη του εμφυλίου, μέχρι την εκτέλεσή τους στις 30 Μάρτη του 1952. Το Ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα του Μπελογιάννη και Η βαρειά βιομηχανία του Μπάτση, αποτελούν τους δύο κύριους «πυλώνες» της σκέψης και της ανάλυσης της Αριστεράς για την ελληνική οικονομία και τη δυνατότητα ανεξάρτητης ανάπτυξης.
Το έργο τους βρίσκεται σε απόλυτη συνάφεια με το γεγονός ότι το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα κατόρθωσε να συσπειρώσει πλατιές λαϊκές μάζες, όσο και σημαντικό μέρος της διανόησης και της επιστήμης. Στα χρόνια της Κατοχής ένα ευρύ επιστημονικό δυναμικό στρατεύτηκε στο κίνημα της Αντίστασης και της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης.
Μέσα από τον κύκλο του επιστημονικού δυναμικού που εργάστηκε στο πλαίσιο του Τεχνικού Επιμελητηρίου και των Ομάδων Μελέτης Σχεδιοποιημένης Ανοικοδόμησης (ΟΜΣΑ) που δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία του ΚΚΕ την άνοιξη του 1944, δημιουργήθηκε στη συνέχεια και το περιοδικό Ανταίος. Τον Σεπτέμβρη του 1945 περίπου εβδομήντα επιστήμονες και διανοούμενοι (Δ. Μπάτσης, Α. Αγγελόπουλος, Π. Κόκκαλης, Σ. Μάξιμος, Η. Ηλιού, Δ. Καββαδάς, Ν. Κιτσίκης κ.ά.) ιδρύουν την επιστημονική εταιρία νεοελληνικών προβλημάτων «Επιστήμη - Ανοικοδόμηση», γνωστή ως ΕΠ-ΑΝ, από την οποία συγκροτήθηκε η ομάδα του Ανταίου που εξ αρχής στράφηκε στη μελέτη των προβλημάτων της ανοικοδόμησης της οικονομίας και της χώρας, προβάλλοντας και τις μελέτες της ΕΠ-ΑΝ. Η δυνατότητα ανοικοδόμησης και αυτοδύναμης ανάπτυξης που θα στηρίζεται στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας και στην αξιοποίηση της εργασίας προς όφελος των αναγκών του λαού, στη βάση μιας σχεδιασμένης οικονομίας και κοινωνικής ανασυγκρότησης, αποτέλεσε για το επιστημονικό δυναμικό της Αριστεράς το μείζον διακύβευμα για το οποίο συγκρούστηκε με το αντίπαλο στρατόπεδο της οικονομικής σκέψης του αστισμού. Έχει σημασία, ωστόσο, ότι για την Αριστερά όρους πραγματοποίησης αυτής της ανοικοδόμησης και ανάπτυξης συνιστούσαν η εθνική ανεξαρτησία και η αδέσμευτη αξιοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου.
Στο μνημειώδες έργο του Μπάτση, Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα, μπορούμε να πούμε ότι συμπυκνώνονται οι επεξεργασίες αυτού του κύκλου τεχνικών και οικονομολόγων της Αριστεράς.
Ωστόσο, η εκτέλεση του Μπελογιάννη και του Μπάτση έκοψε απότομα το νήμα αυτών των αναλύσεων. Στη συνέχεια οι επεξεργασίες αυτές εγκαταλείφθηκαν από την Αριστερά, ενώ η έλλειψη ανάλογων σύγχρονων μελετών γίνεται σήμερα οδυνηρά αισθητή σε συνθήκες κρίσης και συνολικής αποδιάρθρωσης.
Το έργο του Νίκου Μπελογιάννη και του Δημήτρη Μπάτση αποκτά ιδιαίτερη επικαιρότητα και θεωρούμε ότι εμπλουτίζει τη συζήτηση σήμερα για τη διέξοδο της χώρας και την ανάγκη παραγωγικής ανασυγκρότησης.
Μαρία Μαυροειδή
Η Βαρειά Βιομηχανία στην Ελλάδα: Η επικαιρότητα του έργου του Δημήτρη Μπάτση, του Γιώργου Τοζίδη
Συζητώντας για επαναστάσεις, του Πολυμέρη Βόγλη
Βιβλιοπαρουσίαση: Αθέατες όψεις της ιστορίας, του Δημήτρη Μπαχάρα
Ο Δεκέμβρης ανήκει σ’ όλο το λαό
Ο Δεκέμβρης του '44 ήρθε ως συνέχεια του μεγάλου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του λαού μας.
Η γένεση του κυπριακού προβλήματος και η πορεία του έως το 1959
Της Βασιλικής Λάζου.
Λόγω της καίριας γεωγραφικής της θέσης στην Ανατολική Μεσόγειο η Κύπρος αποτέλεσε από την αρχαιότητα πεδίο πολλαπλών κατακτήσεων και εναλλαγών κυριαρχίας.
Τότε που Έκθεση σήμαινε πολιτισμός…
Του Βασίλη Κεχαγιά
Αν για κάποιο λόγο κατάφερε η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης να διαχυθεί ως γεγονός στη συνείδηση του μέσου Θεσσαλονικέα δεν είναι γιατί αυτή πήρε χαμπάρι τις όποιες οικονομικές παραμέτρους της. Έκθεση για τον κάτοικο της πόλης, που τη φιλοξενεί, ήταν κάποτε μαύρη μπύρα και λουκάνικα, παιχνίδια στο Λούνα Παρκ, παγωτό Δεληολάνη («Με είκοσι δραχμές τρως όσο θες»), άντε και μια βόλτα από υποχρέωση στα περίπτερα, πιο πολύ για να συλλεχθούν τα όποια δώρα πρόσφεραν οι διάφοροι εκπρόσωποί τους. Παρότι οι συγκεκριμένες δραστηριότητες δε θα μπορούσαν εύκολα να ενταχθούν στο πολιτιστικό πεδίο, εν τούτοις δεν παύουν να αποτελούν, έστω και με λοξό τρόπο, πολιτιστικές δραστηριότητες.
Τα αρχεία του αντιδικτατορικού αγώνα
Το δεύτερο μέρος του αφιερώματος των Δρόμων της Ιστορίας στην περίοδο της Δικτατορίας παρουσιάζει τα σημαντικότερα –καθώς και ορισμένα λιγότερο γνωστά– αρχεία του αντιδικτατορικού αγώνα. Πρόκειται για τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), τα αρχεία της Εταιρείας Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ), της Εταιρείας Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων (ΕΔΙΑ), του Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ), καθώς και τα συναφή αρχεία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) και του Ιστορικού Αρχείου Α/συνεχεια. Τα αρχεία αυτά συνιστούν πολύτιμη πηγή για την ιστορική έρευνα της περιόδου και διαθέτουν πλούσιο και πολύμορφο υλικό για τη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, τον αντιδικτατορικό τύπο, αλλά και τεκμήρια για τις διώξεις, τις δίκες και καταδίκες, τους βασανισμούς και τις δολοφονίες που εφάρμοσε το φασιστικό καθεστώς προκειμένου να καταπνίξει την αντίσταση του ελληνικού λαού.
Το αφιέρωμα πλαισιώνεται και ολοκληρώνεται με δύο χρήσιμα «εργαλεία»: ένα χρονολόγιο της περιόδου 1967-1974 και μία συνοπτική παρουσίαση των σημαντικότερων αντιδικτατορικών οργανώσεων. Η επιμέλεια του αφιερώματος είναι της Μαρίας Μαυροειδή.
Ο αντιδικτατορικός αγώνας και οι οργανώσεις του
Χρονολόγιο 1967-1974 – Δικτατορία και αντίσταση
Ο αντιδικτατορικός αγώνας και οι αρχειακές συλλογές των ΑΣΚΙ της Ιωάννας Παπαθανασίου
Τα αντιδικτατορικά έντυπα στα ΑΣΚΙ, του Βαγγέλη Καραμανωλάκη
Το Αρχείο Αντιδικτατορικού Αγώνα της Εταιρείας Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων 1940-1974
Ο αντιδικτατορικός αγώνας στα αρχεία του ΕΛΙΑ
Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974, ιστορικό Αρχείο Αντιδικτατορικού Αγώνα
Τα αρχεία της Εταιρείας Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ) για τη δικτατορία και τον αντιδικτατορικό αγώνα
«Νεολαία και Δικτατορία 1967-1974»,ένα σημαντικό αφιέρωμα του πρώτου τεύχους των Αναδρομών της ΕΜΙΑΝ
Το «Σάλπισμα» της Οργάνωσης Μαρξιστών-Λενινιστών Ελλάδας
Ο αντιδικτατορικός αγώνας και οι αρχειακές συλλογές των ΑΣΚΙ
Της Ιωάννας Παπαθανασίου
Πολύμορφη και πολύτροπη η αντίσταση απέναντι στη δικτατορία, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, βρίσκει σταδιακά, μέσα στα δεκαοκτώ χρόνια λειτουργίας των ΑΣΚΙ, ένα χώρο που συγκεντρώνει, φιλοξενεί και διαχειρίζεται με σεβασμό και σύνεση τα ποικίλα τεκμήρια και τις μνήμες της.
Ο αντιδικτατορικός αγώνας στα αρχεία του ΕΛΙΑ
Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, πιο γνωστό ως Ε.Λ.Ι.Α., αποτελεί τμήμα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, Μ.Ι.Ε.Τ., από τον Οκτώβριο του 2009. Ως βασικό στόχο έχει τη διάσωση, συλλογή, ταξινόμηση, μελέτη και έκδοση αρχειακού και έντυπου υλικού του 19ου και 20ού αιώνα το οποίο αφορά κυρίως στην ιστορική εξέλιξη και πνευματική ανάπτυξη της Ελλάδας.
