Στοιχεία για τη συλλογική οργάνωση των προσφύγων στην πρωτεύουσα και τη σχέση τους με...
Η υποδοχή, η εγκατάσταση και η ενσωμάτωση περίπου 1.500.000 προσφύγων σε μια χώρα που είχε υποστεί τις συνέπειες δέκα χρόνων πολέμων, ήταν μια διαδικασία μακρόχρονη και εξαιρετικά δύσκολη. Σε αυτό το άρθρο, θα δώσουμε στοιχεία για τη συλλογική οργάνωση των προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά και το ρόλο αυτής στη διαδικασία της εγκατάστασης και της ενσωμάτωσης. Του Γιάννη Σκαλιδάκη.
Όψεις της προσφυγικής εγκατάστασης στην πρωτεύουσα
Η Ελλάδα, σύνορο της σιδηρόφρακτης Ευρώπης προς τις περιοχές του κόσμου που επλήγησαν και πλήττονται ακόμη από αυτήν την επίθεση, βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο ως προς την υποδοχή του μεταναστευτικού κύματος. Έχοντας δεχτεί το ρόλο του κυματοθραύστη αυτού του ρεύματος, για να μη φτάσει στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, μετατρέπεται σε μια τεράστια ανθρώπινη φυλακή. Οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δυστυχώς δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται για λύσεις αλλά για εκμετάλλευση του μεταναστευτικού ζητήματος, χρησιμοποιώντας το μπαμπούλα του «λαθρομετανάστη» για να εκθρέψουν το μίσος και να εκτρέψουν την προσοχή του κόσμου από τις αιτίες της διογκούμενης δυστυχίας του.
Ως απάντηση στις πολιτικές στοχοποίησης των μεταναστών και υπόθαλψης του ρατσισμού, σε πολλές περιπτώσεις έχει αναδειχθεί και η μακρά περιπέτεια των Ελλήνων ως μεταναστών στα πέρατα της γης, τότε που εκείνοι ήταν οι λαθραίοι και θύματα του ρατσισμού της αμερικανικής και δυτικοευρωπαϊκής κοινωνίας. Στη χώρα μας όμως υπάρχει και μια ακόμη διάσταση. Έχουμε και το φαινόμενο της προσφυγιάς με την καταστροφή του ελληνικού στοιχείου της πρώην Οθωμανικής άλης Ιδέας.
Με ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της ιστορίας θελήσαμε να ασχοληθούμε σε αυτό το αφιέρωμα, προσπαθώντας να φωτίσουμε όψεις της εγκατάστασης των προσφύγων του ’22 στην πρωτεύουσα Αθήνα. Μια όψη αυτής της εγκατάστασης ήταν και οι αντιθέσεις των ντόπιων με τους νεοφερμένους πρόσφυγες, δείχνοντας πως οι διαιρετικές πολιτικές, που έχουν υλικό, οικονομικό, υπόβαθρο και που συνάμα είναι πολιτικά χρήσιμες για τους κρατούντες, μπορούν να αναπτυχθούν και μεταξύ «ομογενών» πληθυσμών.
Οι Δρόμοι της Ιστορίας, επιθυμώντας να γίνουν βήμα για τους νέους ιστορικούς, παρουσιάζουν στο παρόν αφιέρωμα τρία άρθρα τα οποία βασίζονται σε ανακοινώσεις από την Συνάντηση Κοινωνικής Ιστορίας με θέμα Νέες προσεγγίσεις στην ελληνική κοινωνία του μεσοπολέμου (1922-1940) που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 14-16 Ιανουαρίου. Στη συνάντηση αυτή, την αποτίμηση της οποίας από τον ιστορικό και μέλος της οργανωτικής επιτροπής Ραϋμόνδο Αλβανό παρουσιάζουμε στο τέλος του αφιερώματος, δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στο προσφυγικό ζήτημα και την ανάδειξη των προσφύγων ως νέο υποκείμενο της ελληνικής κοινωνίας του μεσοπολέμου.
Για την εικονογράφηση του αφιερώματος χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες από το άλμπου του Σπύρου Τζόκα Καισαριανή, η φυσιογνωμία μιας πόλης (Αθήνα 1998) και από την Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα (τόμος Β1 , Αθήνα 2002).
Στοιχεία για τη συλλογική οργάνωση των προσφύγων στην πρωτεύουσα και τη σχέση τους με την πολιτική ζωή του Μεσοπολέμο, του Γιάννη Σκαλιδάκη
Πρόσφυγες και γηγενείς, μια δύσκολη συμβίωση, του Μενέλαου Χαραλαμπίδη
«Τα δυτικά προάστια», πρόσφυγες και λαϊκός πολιτισμός. Του Κώστα Παλούκη
Ένα συνέδριο για τον Μεσοπόλεμο
Αφιέρωμα: Η Γενοκτονία στην Ανατολή. Από την Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος
Ένα ζήτημα το οποίο έχει γίνει θέμα αντιπαράθεσης τόσο σε πολιτικό επίπεδο, εγχώριο και διεθνές, όσο και στον χώρο των ιστορικών, είναι αυτό της γενοκτονίας. Θα θέλαμε απλώς να επισημάνουμε ότι άλλες απόψεις συνηγορούν και άλλες όχι στο χαρακτηρισμό της διαδικασίας καταστροφής των χριστιανικών πληθυσμών της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως γενοκτονία ενώ κυριαρχεί στη δημόσια σφαίρα, για πολιτικούς και κρατικούς λόγους, η λογική των χωριστών γενοκτονιών με προεξάρχουσα εκείνη των Αρμενίων ενώ υπάρχουν προσπάθειες για αναγνώριση αντίστοιχης των Ελλήνων ή των Ποντίων ειδικότερα. Από τη μεριά μας, θα προτείναμε, έχοντας υπόψη μας την ενίοτε προβληματική χρήση του όρου αυτού από τη «διεθνή κοινότητα» (βλέπε Γιουγκοσλαβία, Αφρική) ώστε να διευκολυνθούν οι γνωστές «ανθρωπιστικές επεμβάσεις», να μελετήσουμε τα –όχι κατ’ ανάγκη ενιαία– σχήματα των τούρκων ιστορικών και να σκεφτούμε επί του συγκεκριμένου. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον Στέλιο Θεοδωρίδη για την επιμέλεια του αφιερώματος, των κειμένων όσο και της εικονογράφησης, και τους Πάνο Σταθόγιαννη, Σοφία Γεωργαλλίδη, Λαόνικο Μακρίδη για τις μεταφράσεις των κειμένων.
Για το Αρμενικό, Ελληνικό, Κουρδικό και Αλεβίτικο Ζήτημα, του Ahmet Oral
"Ο πόνος δεν θα ήταν μικρότερος, αν δεν μιλούσαμε για γενοκτονία", μια συνομιλία με τον συγγραφέα Dogan Akanli.
Γενοκτονία για την "ιερή πατρίδα", του Attila Tuygan
Οι εκτοπίσεις και οι σφαγές των Ελλήνων του 1913-1914: Πρόβα για τη Γενοκτονία των Αρμενίων, του Taner Akçam.
Η ιδέα του ανεξάρτητου Πόντου και η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, του Sait Çetinoğlu.
Το Τέλος του Κινήματος και η Εκδίωξη
Μια τραγική σελίδα στην εκκαθάριση των Ρωμιών, 1914-1924, της Pervin Erbil
Δρόμοι της Ιστορίας: Ιουλιανά
Αποαποικιοποίηση και «Τρίτος Κόσμος»
Διεργασίες και νέοι πρωταγωνιστές στη μεταπολεμική παγκόσμια σκηνή
Η «επανάσταση των γιασεμιών» έφερε στο προσκήνιο το έλλειμμα δημοκρατίας των καθεστώτων των αραβικών χωρών αλλά και την παρελκυστική και παρεμβατική πολιτική των ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης, και της Ανατολής πια, σε αυτές τις χώρες. Οι Δρόμοι της Ιστορίας αφιερώνουν αυτό το τεύχος σε όψεις της αποαποικιοποίησης και της συγκρότησης του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου».
Η είσοδος των Η.Π.Α. και της Σοβιετικής Ένωσης στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1941 αποτελούν το προοίμιο του συσχετισμού δυνάμεων και των ανταγωνισμών που θα επικρατήσουν μετά τον πόλεμο. Τα δύο αυτά κράτη θα αναδειχθούν σε υπερδυνάμεις που θα πρωταγωνιστήσουν ως οι μεγάλοι αντίπαλοι στον «Ψυχρό Πόλεμο» και θα αντικαταστήσουν τις πάλαι ποτέ κραταιές αποικιοκρατικές δυνάμεις. Οι διεργασίες όμως δε συντελούνται μόνο σε επίπεδο υπερδυνάμεων, αλλά λαοί που χρόνια ήταν καταπιεσμένοι κάτω από την εξουσία των αποικιοκρατικών χωρών διεκδίκησαν και κατάκτησαν την ανεξαρτησία τους, δηλώνοντας ταυτόχρονα την παρουσία τους στην οικοδόμηση του μεταπολεμικού κόσμου.
Για τα αίτια και τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης έχουν εκφραστεί διαφορετικές ερμηνείες και θεωρίες από τους ιστορικούς και τους πολιτικούς επιστήμονες. Η πρώτη θεωρία, όπως τις έχει συνοψίσει ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου στο βιβλίο του Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, αντικατοπτρίζει την κυρίαρχη αντίληψη που μάλλον εκ των υστέρων επικράτησε στο στρατόπεδο των πρώην αποικιοκρατών. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία οι αποικιοκρατικές δυνάμεις, ειδικά η Βρετανία, προετοίμαζαν την «έξοδό» τους από τις αποικίες. Σαν επιχείρημα χρησιμοποιούνταν η σταδιακή δημιουργία της Κοινοπολιτείας. Όμως αυτή η θεωρία αποσιωπά τους αγώνες των λαών των αποικιών για ανεξαρτησία που είχαν ήδη ξεκινήσει, πριν την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου το 1939.
Η δεύτερη θεωρία ερμηνείας εξηγεί τη διαδικασία ανεξαρτησίας των αποικιών ως αποτέλεσμα των αιματηρών αγώνων των λαών για αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία. Αυτή η άποψη υιοθετήθηκε από τους ηγέτες των κινημάτων ανεξαρτησίας διακηρύττοντας σε όλους τους τόνους ότι η ελευθερία και η ανεξαρτησία δεν τους παραχωρήθηκε αλλά κατακτήθηκε. Βασικό επιχείρημα ενίσχυσης αυτής της θεωρίας αποτελεί η θέση ότι οι αποικιοκρατικές δυνάμεις προσπάθησαν και μετά την αποχώρησή τους να ελέγχουν τις πρώην αποικίες και υποστήριξαν τους διαμελισμούς κρατών όπως χαρακτηριστικά έγινε με την Ινδία και το Πακιστάν.
Τέλος, η τρίτη θεωρία είναι αυτή της ισχύος. Αυτή η θεωρία προσπαθεί να αναλύσει τους μεταπολεμικούς συσχετισμούς ισχύος και τις εξωτερικές ανακατευθύνσεις των πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων. Οι ανακατευθύνσεις προέκυψαν από τις ανακατατάξεις που έφερε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο υποβιβασμός πολλών πρώην «Μεγάλων Δυνάμεων» σε δυνάμεις δεύτερης τάξης και όχι μόνο. Σε αυτή τη θεωρία εντάσσεται η θέση ότι καταρχήν στο πλαίσιο του «Ψυχρού Πολέμου» η κατοχή μιας αποικίας δεν θεωρούνταν παράγοντας ισχύος και ότι πια δεν εξυπηρετούνταν τα διεθνή και οικονομικά συμφέροντα της μητρόπολης.
Η αποαποικιοποίση ξεκινά το 1947 με την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ινδία και τελειώνει στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την ανεξαρτησία και των τελευταίων αποικιών της Αφρικής. Η Νότια Αφρική θα πρέπει να περιμένει για μερικά χρόνια ακόμη, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές της δεκαετίας του 1990 για να απαλλαγεί από το ρατσιστικό καθεστώς του «Απαρτχάιντ».
Δεν θα πρέπει όμως να θεωρήσουμε ως ενιαία τη διαδικασία, μόνο ως ντόμινο, αφού υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο ως προς τη στάση των αποικιοκρατικών δυνάμεων απέναντι σε κάθε αποικία ξεχωριστά, όσο και ως προς τις συνθήκες απελευθέρωσης και ανεξαρτησίας. Αποτελεί διαφορετικό παράδειγμα η Ινδία, άλλο η Ινδοκίνα, άλλο η Αίγυπτος, άλλο η Αλγερία και άλλο η δική μας Κύπρος.
Ο «Τρίτος Κόσμος» που προέκυψε από την αποαποικιοποίση και που δεν περιελάμβανε μόνο πρώην αποικίες, δεν είναι σε καμιά περίπτωση ομοιογενής. Εξάλλου ο όρος έχει μάλλον αποδυναμωθεί επιστημονικά τα τελευταία χρόνια. Στο συλλογικό υποσυνείδητο όμως, χαρακτηρίζει τους λαούς που έσπασαν τα δεσμά της καταπίεσης των αποικιοκρατών, τα κράτη που αναζήτησαν μια διαφορετική πολιτική αποφεύγοντας την πρόσδεση στο άρμα της μιας ή της άλλης μεγάλης δύναμης, παρόλο που η Σοβιετική Ένωση είχε μεγαλύτερη διείσδυση σε αυτά τα κράτη, και τις χώρες που ήταν φτωχές και οι λαοί τους εξαθλιωμένοι.
Στο παρόν αφιέρωμα μπορείτε να διαβάσετε τα άρθρα του Παναγιώτη Κουργιώτη για την εξέλιξη του αραβικού εθνικισμού και τις διαστάσεις της αντιαποικιακής πάλης, του Αντώνη Αντωνίου για τη μεταπολεμική διαδικασία αποαποικιοποίησης , του Παύλιου Μούλιου για τον Ψυχρό πόλεμο και τις νέες μορφές αποικιοποίησης, και τέλος, του Δημήτρη Παπαγαλάνη για την αποτύπωση του αλγερινού αγώνα ανεξαρτησίας μέσα από τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο.
Δημήτρης Στεμπίλης
Ο νεοαποικισμός, τελευταίο στάδιο του ιμπεριαλισμού
Η εξέλιξη του αραβικού εθνικισμού και οι διαστάσεις της αντιαποικιακής πολιτικής, του Παναγιώτη Κουργιώτη
Μεταπολεμική πραγματικότητα και αντιαποικιακοί αγώνες, του Αντώνη Αντωνίου
Ψυχρός πόλεμος και νέες μορφές αποικιοποίησης: Οι αποικιοκράτες που έγιναν αποικιοκρατούμενοι, του Παύλου Μούλιου
Μια ματιά στον Αλγερινό Αγώνα Ανεξαρτησίας μέσα από κινηματογραφικές και λογοτεχνικές αναφορες, του Δημήτρη Παπαγαλάνη
Καβάλα 1934: Η σύγκρουση δυο κόσμων
Του Νίκου Ε. Καραγιαννακίδη *.
Μήτσος Παρτσαλίδης, ο πρώτος "κόκκινος" Δήμαρχος.
Οι εκτοπίσεις και οι σφαγές των Ελλήνων του 1913-1914: Πρόβα για τη Γενοκτονία...
Του Taner Akçam (*)
Όλες οι διαθέσιμες οθωμανικές πηγές καταδεικνύουν μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια: πριν τον πόλεμο, η Επιτροπή Ένωσης και Προόδου (ΕΕΠ), αφού πρώτα σχεδίασε και έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο με στόχο την –με δικά τους λόγια– «απελευθέρωση από τα μη-τουρκικά στοιχεία» της περιοχής του Αιγαίου, στη συνέχεια, και με πρόσχημα τον πόλεμο, επεξέτειναν το εν λόγω σχέδιο ώστε να περιλαμβάνει ολόκληρη την Ανατολία.
Προσπέρ – Ολιβιέ Λισαγκαρέ: Ο ιστορικός της Κομμούνας
«Εκείνη του Μάρτη 1871 είναι η μεγαλύτερη πλημμυρίδα του αιώνα, η πιο καταπληκτική εκδήλωση αυτής της λαϊκής δύναμης που πήρε τη Βαστίλλη, ξανάφερε το βασιλιά στο Παρίσι, εξασφάλισε τα πρώτα βήματα της Γαλλικής Επανάστασης, ματώθηκε στο Πεδίο Άρεως, πήρε τον Κεραμεικό, έδιωξε τον Πρώσο, εξοστράκισε τη Γιρόνδη, τροφοδότησε με ιδέες τη Συμβατική, τους Γιακωβίνους, το Κεντρικό Δημαρχείο, σάρωσε τους παπάδες, αναδιπλώθηκε κάτω από τον Ροβεσπιέρρο, ανορθώθηκε στον Πραιριάλ, μετά κοιμήθηκε είκοσι χρόνια για να ξυπνήσει με το κανόνι των συμμάχων, να ξαναβυθιστεί στη νύχτα, να αναστηθεί το 1830, και αμέσως δεμένη πάλι να κάνει τα σκιρτήματα των πρώτων χρόνων της ορλεανικής βασιλείας, να σπάσει τα χαλινάρια της το ’48, να τραντάξει για τρεις μέρες τον Ιούνη τη Δημοκρατία-μητριά, να συνθλιβεί και πάλι με νέα έκρηξη το ’69, να αδειάσει τον Κεραμεικό το ’70, να προσφέρει τον εαυτό της ενάντια στον εισβολέα και πάλι περιφρονημένη, στιγματισμένη, μέχρι την ημέρα που σύντριψε το χέρι που θέλησε να τη σβήσει.
