Πώς θα χαρακτηρίζατε την εκστρατεία χειραγώγησης της ψήφου που εξαπολύθηκε όλο το προηγούμενο διάστημα;
Τα ΜΜΕ ξεπέρασαν κατά πολύ το όριο της επιρροής τους, η οποία είναι κυρίως ιδεολογική, ψυχολογική και συμβολική. Η κοινωνιολογική παρατήρηση έδειξε μια άνευ προηγουμένου τρομοκρατία. Και αυτό έγινε με τα διλήμματα και την καταστροφολογία για την επιστροφή στην δραχμή, για όσα δήθεν περιμένουν τον κόσμο σε περίπτωση που κερδίσει ο ΣΥΡΙΖΑ κ.λπ. Εκεί ήταν στραμμένα τα βέλη. Νομίζω ότι ξεπέρασαν κάθε όριο τρομοκρατίας και πρέπει να πω ότι δεν έχουμε ξαναζήσει στην πρόσφατη ιστορία την άσκηση τόσο μεγάλης βίας στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Ήταν ένα εξαιρετικά βίαιο φαινόμενο.
Είχε αποτέλεσμα αυτή η επίθεση;
Μια μερίδα ανθρώπων σίγουρα ψήφισε κάτω από το καθεστώς της συμβολικής βίας και του πανικού. Ωστόσο, παρά την πίεση η κοινωνία προσπάθησε με έναν τρόπο, και αυτό φαίνεται στο αποτέλεσμα, να δηλώσει ότι δεν θέλει το Μνημόνιο. Εγώ, όμως θέλω να σταθώ στην ψήφο της νέας γενιάς. Το γεγονός ότι οι νέοι άνθρωποι στην πλειοψηφία τους στράφηκαν στον ΣΥΡΙΖΑ ή σε κάποια άλλα αντιμνημονιακά, ας πούμε, κόμματα, νομίζω ότι είναι η μεγάλη ελπίδα για την ελληνική κοινωνία. Και αυτό έχει διπλή σημασία. Σε όλες τις έρευνες βλέπαμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει απομάκρυνση μεγάλης μερίδας της νεολαίας από την πολιτική με την παραδοσιακή της έννοια και αυτό εμφανιζόταν κυρίως με την αποχή από τις εκλογές, με την αδιαφορία. Καταγραφόταν πολύ μεγάλη απογοήτευση για το πολιτικό σύστημα, τα πολιτικά πρόσωπα κ.λπ. Νομίζω ότι τον τελευταίο καιρό υπήρξε μια στροφή της νεολαίας, η οποία ζητά πολιτική συμμετοχή. Είναι πολύ θετικό το ότι αυτή η τάση εκφράστηκε μέσα από την ψήφο στον ΣΥΡΙΖΑ και αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να δει με πολύ μεγάλη προσοχή. Δηλαδή, πρέπει να σκεφτεί πολύ συγκροτημένα και οργανωμένα πώς διαχειρίζεται τη νέα γενιά και ποιες πολιτικές εκφράζει και προτείνει για τα προβλήματα της νεολαίας. Αναμφισβήτητα, το πρώτο ζήτημα που θα μπορούσε να πει κανείς είναι η εργασία, αφού η ανεργία πλήττει σε μεγάλο ποσοστό τους νέους ανθρώπους. Άρα, ό,τι προτείνει κανείς για το εργασιακό, το οποίο απασχολεί ιδιαίτερα τους νέους ανθρώπους, είναι καθοριστικό, αλλά θα πρέπει να συνδεθεί με ευρύτερες πολιτικές, οι οποίες έχουν να κάνουν με πολιτιστικές, πολιτισμικές πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας. Για παράδειγμα, τι σημαίνει αυτονομία των νέων ανθρώπων από την οικογένεια, την οποία επιθυμούν όλοι οι νέοι αλλά δεν την επιχειρούν για οικονομικούς λόγους. Πολιτικές, επίσης, για τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου των νέων, έστω και αν αυτό το θέμα διαφέρει πολύ από ό,τι αντιλαμβανόμασταν πριν από μερικές δεκαετίες. Όπως, επίσης, και πολιτικές για την εκπαίδευση, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία αυτήν τη στιγμή.
Η ανοχή της κοινωνίας απέναντι στη νέα κυβέρνηση εκτιμάτε ότι είναι μεγάλη, μικρή, ανύπαρκτη;
Έχω την αίσθηση ότι η ανοχή είναι πολύ μικρή. Υπάρχει διάχυτη απογοήτευση στον κόσμο μετά το αποτέλεσμα των εκλογών, ακόμα και σε αυτούς που ψήφισαν τα μνημονιακά κόμματα κάτω από το καθεστώς της τρομοκρατίας, της συμβολικής και ψυχολογικής βίας. Νομίζω ότι η απογοήτευση είναι διάχυτη. Δεν είναι τυχαίες οι φράσεις που ακούμε από πάρα πολλούς ανθρώπους ότι «πάλι οι ίδιοι είναι στην κυβέρνηση», ή ότι «δεν έχουμε προοπτική» κ.λπ. Νομίζω ότι η απογοήτευση και ο θυμός, όσο κι αν σε ένα βαθμό εκφράστηκαν ή εκτονώθηκαν μέσω των εκλογών, παραμένουν και αποτελούν πλέον κάτι σταθερό. Η ανοχή, λοιπόν, είναι πάρα πολύ μικρή, όπως και το χρονικό περιθώριο που δίνουν στην κυβέρνηση για να φέρει κάποια αποτελέσματα. Και γι’ αυτό ακριβώς επιχειρούν να δείξουν ότι αλλάζουν, προσπαθούν να μην προκαλούν τον κόσμο, να απομακρυνθούν από πρόσωπα που έχουν συνδεθεί με τη διαφθορά ή άλλες «αρνητικές» για τον κόσμο πολιτικές. Νομίζω ότι ο κόσμος πλέον καταλαβαίνει πάρα πολύ καλά το παιχνίδι και εκεί βλέπω το μεγάλο κίνδυνο. Εκτιμώ ότι είναι πολύ μεγάλος ο κίνδυνος, εάν ο ΣΥΡΙΖΑ -που αυτή τη στιγμή είναι εκ των πραγμάτων ο πολιτικός σχηματισμός της ελπίδας για τους ανθρώπους- δεν καταφέρει να λειτουργήσει πιο συγκροτημένα και πιο οργανωμένα, να έχουμε ακόμα πιο έντονα τη στροφή προς τα ακροδεξιά κόμματα και κυρίως προς τη Χρυσή Αυγή. Είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό ζήτημα που πρέπει να το αντιμετωπίσει το σύνολο του πολιτικού συστήματος. Κυρίως όμως, πρέπει να το αντιμετωπίσει η Αριστερά με πολύ περίσκεψη και πολύ στοχευμένες πολιτικές.
Θα ήθελα ένα σχόλιο για τη Χρυσή Αυγή. Είναι νομίζω ανησυχητικό έως τρομακτικό να επιβραβεύεται από κομμάτια της κοινωνίας ο σε απευθείας μετάδοση τραμπουκισμός…
Είμαι εντυπωσιασμένη και πολύ περισσότερο από το ότι άκουσα νέα παιδιά, και μάλιστα νεαρές κοπέλες, οι οποίες όχι μόνο δεν αποδοκιμάζουν το γεγονός, αλλά το επικροτούν. Νομίζω ότι αυτό είναι εξαιρετικά ανησυχητικό. Και δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Υπάρχει αυτή τη στιγμή σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. μια στροφή κυρίως των νέων προς ακροδεξιά κόμματα. Συνηθίζουμε να λέμε, βεβαίως, ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της απογοήτευσης, του θυμού, της οργής, του αδιεξόδου που βιώνουν. Ωστόσο, το φαινόμενο της στροφής σε κόμματα τα οποία εμπεριέχουν ως ιδεολογία και προοπτική τη βία, είναι ένα ζήτημα που πρέπει να μας απασχολήσει συνολικά ως κοινωνία και πρέπει να απασχολήσει πάρα πολύ το εκπαιδευτικό σύστημα. Επίσης, συνδέεται και με ένα φαινόμενο που μελετάται αυτήν τη στιγμή από κοινωνιολόγους και άλλους κοινωνικούς επιστήμονες σε ευρωπαϊκό επίπεδο και το οποίο αφορά τη συνέχεια και την ασυνέχεια της ιστορικής μνήμης των ανθρώπων.
Αυτό που παρατηρείται είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε μια τομή όσον αφορά στην ιστορική και κοινωνική μνήμη. Εμφανίζονται άνθρωποι 16, 18, 20 ετών, που αγνοούν πολύ βασικά γεγονότα της πρόσφατης ιστορικής πραγματικότητας στην Ευρώπη. Είναι εντυπωσιακό, όπως προκύπτει από τις έρευνες, ότι υπάρχουν νέοι άνθρωποι οι οποίοι, για παράδειγμα, δεν γνωρίζουν τι είναι το Ολοκαύτωμα. Υπάρχουν άνθρωποι στην Ελλάδα, νέα παιδιά, που δεν γνωρίζουν τον εμφύλιο σπαραγμό που σημάδεψε την ελληνική κοινωνία. Πρόκειται, δηλαδή, για ιστορική λήθη πάνω στην οποία νομίζω ότι βρίσκουν εξαιρετικά πρόσφορο έδαφος οι ακροδεξιές ιδεολογίες. Πάνω στην ιστορική λήθη χτίζουν τη δική τους ολέθρια προοπτική και πολιτική.
