Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, λίγο πριν ή λίγο μετά την έλευση του νέου έτους, αρκετοί από εμάς προμηθεύονται ένα βιβλιαράκι που θα τους συντροφεύει σ’ όλη τη διάρκεια της νέας χρονιάς: Το ημερολόγιο. Αυτό σκοπεύει να κάνει και το Ημερολόγιο του 2011 των εκδόσεων Α/συνέχεια. Μόνο που αυτό είναι διαφορετικό από τα άλλα. Έχει τίτλο Λαϊκές παραδόσεις από τις γωνιές της Ελλάδας και θα μας ταξιδέψει σε εποχές μακρινές μα αληθινές.
Πρώτα-πρώτα θα μας μάθει πώς να καλοπιάνουμε τις Μοίρες για να ‘χουμε μια καλότυχη χρονιά, θα μας εξηγήσει επιτέλους την καιρική αστάθεια του Μάρτη, το πώς μπορούμε να κρατήσουμε μια νεράιδα κοντά μας, πώς χωρίστηκε ο ουρανός από τη θάλασσα και τη γη, τι έπαθαν τα λυκοκάντζαρα όταν πήγαν στο μύλο, τι απέγινε ο βρικόλακας, τι θησαυρούς μας φέρνουνε τα φίδια και πολλά-πολλά άλλα πράγματα.
Όλες οι ιστορίες είναι παρμένες από το λαϊκό μας πολιτισμό και ιδιαίτερα από το άυλο εκείνο μέρος που, σύμφωνα με την επιστήμη της Λαογραφίας, ονομάζεται «Πνευματικός Βίος», όπως μας εξηγεί ο κ. Δημήτρης Προύσαλης που έχει την επιμέλεια του ημερολογίου. Ο κ. Προύσαλης, δάσκαλος και αφηγητής λαϊκών παραμυθιών, έχει ασχοληθεί με τη μελέτη, συλλογή και καταγραφή του λαϊκού παραμυθιού, έχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια με θέμα το λαϊκό παραμύθι, τη δύναμη και λειτουργία της αφήγησης και τη θέση του αφηγητή, και έχει πραγματοποιήσει εκδόσεις και δημοσιεύσεις με ανάλογο θέμα. Στην εισαγωγή του που «ανοίγει» το ημερολόγιο μάς λύνει πολλές απορίες για τη «λαϊκή παράδοση» και μας εισάγει σ’ έναν κόσμο που δεν είχαμε φανταστεί τα νοήματά του.
Καταρχήν, καταστεί σαφή τη διαφορά του άχρονου (Μια φορά και έναν καιρό…) και άτοπου (Σε έναν τόπο μακρινό…) παραμυθιού με την ιστορικότητα των παραδόσεων που, πολλές φορές, είναι άρρηκτα δεμένες με τη γεωγραφία, την ιστορία, το κλίμα, τον τόπο γενικά και τα όντα που θυμίζουν. Οι παραδόσεις διαμορφώνουν μια «εθνική ιδιοτυπία και μια θεματική οικοτυπία» επειδή ακριβώς πηγάζουν και επηρεάζονται από τα παραπάνω στοιχεία, σε αντίθεση με τα παραμύθια που, χάρη στις παραλλαγές, αλλάζουν και ταξιδεύουν πέρα από τα τοπικά και ιστορικά όρια.
Για το λαϊκό άνθρωπο οι παραδόσεις είναι δημιουργήματα του συνολικού χώρου και χρόνου, καθώς μέσα σ’ αυτές εσωκλείει όλες τις πτυχές της καθημερινότητας και της πνευματικότητάς του. Είναι το αντίθετο της σημερινής ατομικότητας και αποξένωσης που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος.
Μέσα από αυτές τις ιστορίες ξεπροβάλλει έντονο το οικολογικό στοιχείο, κάτι που θεωρούμε ότι αποτελεί προβληματική μόνο της δικής μας εποχής. Όμως οι παραδόσεις μάς διδάσκουν ότι ο άνθρωπος είναι κομμάτι του φυσικού κόσμου. Δεν μπορεί να ζήσει απέναντι, ξέχωρα από αυτόν, όπως κάνει σήμερα, γιατί τότε υφίσταται τις συνέπειες της ασέβειάς του. Η φύση θα βρει τρόπο να εκδικηθεί (η θυμωμένη ψυχή του αδικοκομμένου δέντρου) αλλά και να ανταμείψει (τα χρυσά φλουριά που στέλνει το φίδι).
Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί να στραφούμε σήμερα στις λαϊκές παραδόσεις, τι έχουν σημαντικό να μας προσφέρουν;
Μελετώντας το λαϊκό στοιχείο βγάζει κανείς συμπεράσματα που είναι πολύ χρήσιμα, ειδικά την περίοδο που διανύουμε. Ο λαϊκός άνθρωπος έχει ένα κατεξοχήν θετικό τρόπο σκέψης για τη ζωή, είναι γεμάτος αισιοδοξία, παρά τις δυσκολίες της «καθημερινότητας του πραγματικού». Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Προύσαλης «μπόλιασε την ασχήμια της καθημερινότητας με την ποιητικότητα και την σχεδόν ονειρική διάσταση του μεταφυσικού, καταλύοντας τους αναπόδραστους νόμους του φυσικού κόσμου. Ζύμωσε το αδύνατο και το απίθανο μέσα σε όρους ρεαλιστικούς και έκανε προβολή του εν δυνάμει στον έξω απ’ την ψυχή του κόσμο, δημιουργώντας τη δυνατότητα αλλά και τη δυναμική μιας άλλης «ανάγνωσης»του κόσμου». Σε καιρούς, λοιπόν, που υποχρεωνόμαστε να ακολουθήσουμε μνημονιακούς μονόδρομους και που οι αντικοινωνικές πολιτικές παρουσιάζονται ως πανάκεια, ο λαϊκός άνθρωπος μέσα από τη στάση του μας δίνει το σύνθημα πως ό,τι θέλουμε μπορεί να συμβεί, το αδύνατο μπορεί να γίνει δυνατό, αρκεί να παλέψουμε και να δούμε ότι ο κόσμος δεν είναι αυτός που φαίνεται.
Τέλος, στη διαρκή προσπάθεια πολιτιστικής ομογενοποίησης και του γενικότερου δυτικόστροφου τρόπου ζωής, οι λαοί χάνουν όλο και περισσότερο την ταυτότητά τους (αποταυτοτητοποίηση). Έτσι, ο ρόλος των λαϊκών παραδόσεων έγκειται στο να καταδείξει τη διαδρομή των λαϊκών προφορικών δημιουργημάτων διαμέσου του χρόνου -απ’ το χτες στο σήμερα- και την ιδιαιτερότητα του τοπικού με τη διάθεση για συνάντηση με το διεθνικό μέσα από γόνιμο, αλληλεπιδραστικό διάλογο και ισότιμη συνύπαρξη.
Να, λοιπόν, που ένα «απλό» ημερολόγιο μπορεί να έχει κι άλλη χρήση και εκεί που δεν το περιμένεις να δώσει πλούσια τροφή για σκέψη.
