Το ετήσιο συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στη Ρόδο επέλεξε η κυβέρνηση, δια του ΥΠΕΣ Θ. Λιβάνιου, για να παρουσιάσεις τις προτάσεις της για μια μεταρρύθμιση στην τοπική αυτοδιοίκηση. Οι κυβερνητικές εξαγγελίες για τον νέο κώδικα για την τοπική αυτοδιοίκηση αφορούν όλες τις πτυχές λειτουργίας των δήμων, από τον αυτοδιοικητικό χάρτη (για τον οποίο δεν προβλέπονται σημαντικές αλλαγές), τις αρμοδιότητες, τα οικονομικά και άλλα. Εκεί όμως που φαίνεται να επικεντρώνει η κυβερνητική προσπάθεια είναι για μια ακόμη φορά ο τρόπος εκλογής στις δημοτικές και στις περιφερειακές εκλογές κάνοντας ένα ακόμη βήμα στην κατεύθυνση συρρίκνωσης της δημοκρατικής εκπροσώπησης.
Η πρόταση που παρουσίασε ο Θ. Λιβάνιος προβλέπει μεταξύ άλλων:
α) Την εκλογή δημάρχων και περιφερειαρχών σε μία Κυριακή με στόχο τη μείωση του μεγάλου κόστους για μια διαδικασία μικρής εκλογικής συμμετοχής. Σύμφωνα με την πρόταση ο εκλογέας θα έχει τη δυνατότητα να επιλέγει πέραν του συνδυασμού πρώτης επιλογής, αν επιθυμεί, και δεύτερο συνδυασμό. Σε περίπτωση που καμιά παράταξη δεν συγκεντρώσει το απαιτούμενο 50% στον πρώτο γύρω θα προσμετρούνται οι δεύτερες προτιμήσεις για να ανακηρύσσεται ο νικητής των εκλογών. Γίνεται κατανοητό, πως το σύστημα αυτό είναι φανερά καλπονοθευτικό, υποτάσσοντας τη βούληση των πολιτών στα παζάρια μεταξύ των παρατάξεων.
β) Τη δυνατότητα διορισμού (1-3 επιπλέον) δημοτικών συμβούλων για τη διοικούσα παράταξη, που θα εκλέγονται χωρίς σταυρό κατά τα πρότυπα των βουλευτών επικρατείας. Ενισχύοντας έτσι τα συγκεντρωτικά και δημαρχοκεντρικά χαρακτηριστικά των διοικήσεων, στο όνομα της προσέλκυσης τεχνοκρατών και ανθρώπων με κύρος που δεν επιθυμούν να μπουν στη βάσανο της κάλπης.
γ) Τη δυνατότητα ηλεκτρονικής ψήφου σε όσους το επιθυμούν, αλλοιώνοντας όπως έχουμε δει στην πράξη και σε άλλες περιπτώσεις το εκλογικό σώμα, ενισχύοντας τις αμφιβολίες για το αδιάβλητο της διαδικασίας και κάνοντας ακόμη πιο χαλαρή τη διαδικασία συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία.
δ) Την κατάργηση της δημοτικής ενότητα ως εκλογική περιφέρεια, ευνοώντας την εκλογή δημοτικών συμβούλων με ισχυρό προπαγανδιστικό μηχανισμό ή τους εκλεκτούς της εκάστοτε παράταξης, μειώνοντας την αναλογική εκπροσώπηση σε βάρος των γειτονιών και των χωριών κάθε δήμου.
Τα πραγματικά προβλήματα
Το σώμα των δημάρχων εμφανίστηκε αιφνιδιασμένο από τις προτάσεις του Θ. Λιβάνιου, με τα επιφωνήματα έκπληξης να γίνονται εμφανή σε όποιον παρακολούθησε τη διαδικασία του συνεδρίου. Χαρακτηριστική είναι η κριτική που άσκησε ο ίδιος ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ, Δήμαρχος Αμπελοκήπων Λάζαρος Κυρίζογλου, ο οποίος τόνισε χαρακτηριστικά πως «τίποτε δεν είναι δεδομένο», τονίζοντας χαρακτηριστικά πως «σε έναν διάλογο δεν πας χωρίς μια βάση συζήτησης, χωρίς ένα κείμενο κάποιων βασικών θέσεων». Πάντως η ΚΕΔΕ δεσμεύτηκε, όπως αποτυπώθηκε και στο ψήφισμα του συνεδρίου, να λάβει μέρος σε έναν ουσιαστικό διάλογο με την κυβέρνηση και την κοινωνία, γεγονός που δείχνει πως η κυβέρνηση θα καταφέρει να βρει το απαραίτητο στήριγμα στην τοπική αυτοδιοίκηση (με δεδομένο τον συσχετισμό) για να προωθήσει τις αποφάσεις της, δίνοντας πιθανά σαν αντάλλαγμα κάποιες επιπλέον αρμοδιότητες και χρηματοδοτήσεις, κάμπτοντας έτσι τις όποιες φωνές ζητούν να υπάρξει συζήτηση για τα πραγματικά προβλήματα και όχι για «μεταρρυθμίσεις» που τα συγκαλύπτουν.
Είναι εμφανές ότι υπάρχουν διαχρονικά και έκτακτα προβλήματα που αφορούν την τοπική αυτοδιοίκηση και θα έπρεπε να απασχολούν κατ’ απόλυτη προτεραιότητα την κεντρική διοίκηση αν πραγματικά νοιαζόταν για την εύρυθμη λειτουργία αυτής. Προβλήματα αρμοδιοτήτων, με την επικάλυψη ευθυνών μεταξύ των διαφόρων επιπέδων της αυτοδιοίκησης αλλά και οργάνων της κεντρικής διοίκησης, που δημιουργούν παραλυτικές δυσλειτουργίες και ένα χάος αποποίησης ευθυνών ακόμη και σε στιγμές κρίσης (βλ. το παράδειγμα της πρόσφατης περιβαλλοντικής καταστροφής στον Βόλο με τα νεκρά ψάρια από τη λίμνη Κάρλα). Προβλήματα οικονομικά με τους δήμους να αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στα αυξημένα λειτουργικά κόστη – με σημαντικότερο παράδειγμα το κόστος ενέργειας. Προβλήματα υποδομών (δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης) όπως αυτά που εμφανίζονται με μεγαλύτερη ένταση στα τελευταία χρόνια στις τουριστικές περιοχές κατά τους καλοκαιρινούς μήνες κάνοντας αβίωτη τη ζωή κατοίκων και επισκεπτών και αυξάνοντας το λειτουργικό κόστος (επισκευές, συντήρηση, αναθέσεις σε εργολάβους) για τους ίδιους τους δήμους. Προβλήματα διαρθρωτικά όπως η δημογραφική κατάρρευση περιοχών, η συγκέντρωση μεγάλου πληθυσμού στα αστικά κέντρα που κάνει όλο και πιο ασύμμετρη την ανάπτυξη, τις δυνατότητες αλλά και τα προβλήματα για το αυτοδιοικητικό επίπεδο.
Ανοίγει η όρεξη για γενική μεταρρύθμιση του εκλογικού νόμου
Η κυβέρνηση φαίνεται να μην εξαντλεί τον «μεταρρυθμιστικό» της οίστρο μόνο στην τοπική αυτοδιοίκηση. Σύμφωνα με διαρροές στο ΥΠΕΣ φαίνεται να σκέφτονται σοβαρά το ενδεχόμενο να αυξήσουν το όριο εισόδου στην Βουλή από το 3% στο 5%. Ενώ πάλι σύμφωνα με διαρροές ο Κυριάκος Μητσοτάκης φαίνεται να εξετάζει και το ενδεχόμενο επαναφοράς του μπόνους εδρών από 30 σε 50. Θεωρούν στην κυβέρνηση πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος να αναδειχθεί σταθερή αυτοδύναμη κυβέρνηση και να μετριαστεί κάπως ο κατακερματισμός που παρατηρείται στη Βουλή. Ή για να το πούμε πιο φανερά βλέπουν στη Ν.Δ. απίθανο να φτάσουν το όριο αυτοδύναμης κυβέρνησης και σπεύδουν να ρίξουν τον πήχη αυτοδυναμίας στο 35% για να συντηρήσουν το αφήγημα του μονοπολικού πολιτικού συστήματος. Για αυτό σπεύδουν να ρίξουν όλες τις ευθύνες στον λαϊκισμό, την ψήφο διαμαρτυρίας, το χαμηλό επίπεδο κοινοβουλευτικού διαλόγου που ενισχύεται από τα μικρά κόμματα κ.ά.
Οι «άριστοι», αντί να δουν τις δικές τους ευθύνες για την απαξίωση των κομμάτων και του πολιτικού συστήματος γενικότερα, σπεύδουν να «διορθώσουν» την ψήφο των πολιτών με ένα σύστημα εξόχως καλπονοθευτικό, που αποκλείει στην πράξη μια σειρά μικρότερες πολιτικές δυνάμεις. Με τους σημερινούς συσχετισμούς (όπως αποτυπώνονται σε πρόσφατες δημοσκοπήσεις) η καθιέρωση ενός τέτοιου εκλογικού συστήματος θα οδηγούσε σε Βουλή 5 ή 6 κομμάτων, αφήνοντας εκτός κοινοβουλίου τουλάχιστον 3-4 κόμματα στην περιοχή του 3-4% και χωρίς εκπροσώπηση ένα 20%-25% όσων πάρουν μέρος στις εκλογές. Αν συνυπολογίσουμε και τα ποσοστά αποχής φαίνεται ότι οδηγούμαστε σε κυβερνήσεις που θα αντλούν νομιμοποίηση από μια μικρή μερίδα του εκλογικού σώματος, της τάξης του 15%. Η κρίση πολίτικης εκπροσώπησης παίρνει πλέον χαοτικά χαρακτηριστικά, που όσο δεν αμβλύνονται δίνοντας διεξόδους στην κοινωνική πλειοψηφία, τόσο θα απειλούν με μεγάλα και ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα.
Λιγότερη αυτοδιοίκηση, λιγότερη δημοκρατία
Η συρρίκνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης και η μετατροπή της σε απλό τοπικό βραχίονα της κεντρικής διοίκησης δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Αποτελεί διαχρονική επιδίωξη των κυβερνήσεων τα τελευταία χρόνια, άλλοτε στο όνομα της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας (εκσυγχρονισμός, επιτελικό κράτος κ.ο.κ.) άλλοτε στο όνομα του οικονομικού εξορθολογισμού (μνημονιακή περίοδος). Η κατάργηση των κοινοτήτων, η δημιουργία συνενωμένων δήμων φρανκενστάιν χωρίς κοινά χαρακτηριστικά και ανάγκες, η μεταφορά αρμοδιοτήτων χωρίς την αντίστοιχη θεσμική και οικονομική ενίσχυση, η άλωση των υπηρεσιών από τους εργολάβους και τα συμφέροντα, η πρόσφατη εγκαθίδρυση ενός πλήρους δημαρχοκεντρικού μοντέλου και το μπόνους δημοτικών συμβούλων στη διοικούσα παράταξη αποτελούν τα μέχρι τώρα τετελεσμένα αυτής της επιδίωξης.
Τώρα η κυβέρνηση έρχεται να κάνει ένα ακόμη βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, απορρυθμίζοντας ακόμη περισσότερο το αυτοδιοικητικό επίπεδο, καθιστώντάς το υποτελές στις επιδιώξεις, τις προτεραιότητες και τα μοτίβα λειτουργίας του επιτελικού κράτους. Ξεχνούν όμως ότι αυτοδιοίκηση δεν σημαίνει απλά τοπική διοίκηση, αλλά και τοπική έκφραση και οργάνωση της κοινωνίας. Χωρίς αυτό το τοπικό όραμα, χωρίς ανθρώπους με μεράκι η διοίκηση μετατρέπεται σε έργο μάνατζερ, μετατρέποντας τα δημοτικά συμβούλια σε χώρους τοπικής επικύρωσης των κυβερνητικών κατευθύνσεων. Ή μάλλον δεν το ξεχνούν αλλά φροντίζουν μεθοδικά ώστε η αυτοδιοίκηση να χάσει αυτό τον ρόλο της, που μπορεί σε στιγμές να μπλοκάρει την ασυδοσία και τις παράλογες και επιζήμιες για τις τοπικές κοινωνίες αποφάσεις της κεντρικής διοίκησης.
