Του Γιάννη Ιωαννίδη
Ασφαλώς, τεχνικά μέσα, επιμέρους τεχνικές και μορφές τεχνικής υπήρξαν σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία από καταβολής κόσμου. Ωστόσο, η «τεχνική κοινωνία» είναι ένα πρόσφατο ιστορικό φαινόμενο.
Κύριο χαρακτηριστικό της είναι ότι η τεχνική δεν αποτελεί πλέον ένα απλό μέσον ή υπηρέτη, αν θέλετε, του ανθρώπου στον αγώνα του για τη ζωή. Με άλλα λόγια, δεν βρίσκεται πια υπό την κυριαρχία του ανθρώπου: όσο κι αν η ματαιοδοξία μας το αρνείται, ο άνθρωπος έχει τώρα «ενσωματωθεί» στην τεχνική. Κατά κάποιο τρόπο, την «υπηρετεί» αυτός περισσότερο απ’ όσο αυτή εκείνον. Ενώ, δηλαδή, στις προτεχνικές κοινωνίες η τεχνική ήταν ενσωματωμένη στις δραστηριότητές του, στις «τεχνικές κοινωνίες», αυτές έχουν ενσωματωθεί στην τεχνική.
Πώς έγινε αυτό το πέρασμα; Θα αναφέρω ενδεικτικά λίγα σημεία-κλειδιά: αποϊεροποίηση της φύσης και του πραγματικού εν γένει· ιεροποίηση της επιστήμης· υποδοχή της τεχνικής ως δύναμης απελευθερωτικής (από υλικοφυσικές αναγκαιότητες και πολιτικοθρησκευτικές δεσποτείες)· υπερίσχυση της ιδεολογίας της προόδου (κατάλυση του παρελθόντος γενικά, πραγμάτωση κάθε νέας δυνατότητας) έναντι άλλων νοηματοδοτήσεων της δράσης και της ζωής· ιεροποίηση της τεχνικής· ταύτιση της γνώσης με τη δύναμη· πέρασμα από τη δέσμευση των φυσικών δυνάμεων στην αποδέσμευσή τους· οριστική αποδέσμευση από τους φυσικούς-εμπειρικούς ρυθμούς, καθαγιασμός της δυνατότητας σε βάρος του σκοπού· αντιστροφή της σχέσης του σκοπού προς το μέσον.
Η τεχνική δυνατότητα δεν δεσμεύεται από κανένα υπέρτερο, εξωτεχνικό σκοπό, και γίνεται η ίδια αυτοσκοπός.
Τα τεχνικά μέσα δεν κατασκευάζονται πλέον για να εξυπηρετήσουν ανάγκες, επιθυμίες και σκοπούς εξωτερικούς προς την ίδια την τεχνική. Τώρα, κατασκευάζονται επειδή και μόνο υπάρχει η τεχνική δυνατότητα να κατασκευαστούν και στη συνέχεια έρχεται ο άνθρωπος να «προσθέσει» σε αυτά κάποιο σκοπό.
Δείτε π.χ. τα κινητά τηλέφωνα.
Θεωρούνται απαραίτητα μέσα για την εξυπηρέτηση, μιας «ανάγκης» που, στην πραγματικότητα κανείς δεν ένιωσε βασανιστικά μέχρι την εμφάνισή τους. Τόσο απαραίτητα που, πάρα πολύς κόσμος νιώθει (και κατά κάποιον τρόπο είναι) «γυμνός» αν ξεχάσει το κινητό του φεύγοντας από το σπίτι το πρωί. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι ότι δεν προέκυψαν επειδή τα επέβαλε κάποια ανάγκη ή επιθυμία: Επειδή και μόνον υπήρξε η τεχνική δυνατότητα να κατασκευαστούν και να παραχθούν μαζικά, γι’ αυτό και εισέβαλαν στη ζωή των ανθρώπων… οι οποίοι στη συνέχεια επινόησαν την «ανάγκη» ή την επιθυμία γι’ αυτά!
Το γεγονός αυτό σημαίνει κάτι ακόμα πιο κρίσιμο για την ανθρώπινη ελευθερία. Σημαίνει, ότι η πραγμάτωση της τεχνικής δυνατότητας, και επομένως η τεχνική αποτελεσματικότητα δεν αποτελεί πλέον επιλογή, αλλά μονόδρομο για όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι από τη στιγμή που αντιστράφηκε η σχέση μεταξύ τεχνικού μέσου και σκοπού, από τη στιγμή που η τεχνική δυνατότητα υψώθηκε σε αυτοσκοπό και η αποτελεσματικότητα εδραιώθηκε ως το υπέρτερο κριτήριο αξιολόγησης, η τεχνική άρχισε αναπτύσσεται αυτόνομα, με βάση τη δική της, κλειστή λογικότητα.
* Ο Γιάννης Ιωαννίδης είναι συγγραφέας – μεταφραστής.
Το παραπάνω άρθρο είναι απόσπασμα από ομιλία του για το βιβλίο του Ζακ Ελλύλ, Τεχνικό Σύστημα.
