Του Κώστα Χ. Χρυσόγονου. Με το άρθρο 216 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (ν. 3463/2006) εισήχθη για πρώτη φορά σε αυτοδιοικητικό επίπεδο ο θεσμός του τοπικού δημοψηφίσματος.
Οι σχετικές ρυθμίσεις συνεχίζουν να ισχύουν με την ίδια μορφή, καθώς δεν τροποποιήθηκαν ούτε καταργήθηκαν από το Σχέδιο Καλλικράτης (ν. 3852/2010). Ο εν λόγω θεσμός αποτελεί, θεωρητικά, ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της εμβάθυνσης της τοπικής δημοκρατίας και της συμμετοχής των πολιτών στη διαμόρφωση των αποφάσεων που λαμβάνονται σε δημοτικό επίπεδο, αν και στην πράξη έμεινε έκτοτε ανενεργός.
Το τοπικό δημοψήφισμα είναι δυνατόν να διεξαχθεί είτε με πρωτοβουλία του Δημοτικού και Κοινοτικού Συμβουλίου, είτε με λαϊκή πρωτοβουλία για θέματα αρμοδιότητας των ΟΤΑ. Στην περίπτωση κατά την οποία το δημοψήφισμα διεξάγεται μετά από απόφαση του οικείου συμβουλίου, απαιτείται η συγκέντρωση πλειοψηφίας των 2/3 του συνόλου των μελών. Το ερώτημα πρέπει να είναι διατυπωμένο σύντομα και σαφώς, ώστε η προτίμηση του εκλογικού σώματος να μπορεί να εκφραστεί με ένα «ναι» ή ένα «όχι».
Πέραν των θεμάτων για τα οποία ρητά ορίζεται στις σχετικές διατάξεις ότι μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο δημοψηφίσματος, αυτό είναι δυνατό να διεξαχθεί για κάθε σοβαρό ζήτημα που ανήκει στην αρμοδιότητα των Δήμων. Δεν είναι επιτρεπτή, όμως, η διενέργεια δημοψηφίσματος για ζητήματα εθνικής πολιτικής ή για ζητήματα που εμπίπτουν στις αρμοδιότητες των Περιφερειών και των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων.
Ο τομέας της ύδρευσης ανήκει καταφανώς στο πεδίο αρμοδιότητας των ΟΤΑ α’ βαθμού, οι οποίοι δύνανται να συστήνουν Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης-Αποχέτευσης. Κατά συνέπεια, είναι καταρχήν εφικτή η διεξαγωγή τοπικού δημοψηφίσματος. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θεωρείται έγκυρο, εφόσον συμμετείχε το πενήντα τοις εκατό (50%) των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους και δεσμεύει το οικείο συμβούλιο στο πλαίσιο της απόφασης που θα λάβει για το θέμα που διεξήχθη.
Πρέπει, πάντως, να επισημανθεί ότι η παρ. 7 του άρθρου 216 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων προβλέπει την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για τη ρύθμιση των ζητημάτων που αφορούν τον έλεγχο νομιμότητας της διενέργειας του τοπικού δημοψηφίσματος από το γενικό γραμματέα της Περιφέρειας, κατά το άρθρο 149, την προκήρυξη και τη διαδικασία διεξαγωγής της ψηφοφορίας, την εξαγωγή και δημοσίευση του αποτελέσματος, τους όρους χρηματοδότησης των εμπλεκόμενων πλευρών και προβολής των προβαλλόμενων θέσεων, καθώς και κάθε σχετικό θέμα. Ωστόσο, οι κατά καιρούς υπουργοί Εσωτερικών από το 2006 έως σήμερα απέφυγαν να προκαλέσουν την έκδοση τέτοιου διατάγματος και έτσι ο θεσμός του τοπικού δημοψηφίσματος έχει μείνει ανενεργός, όπως προαναφέρθηκε. Τούτο, προφανώς, υποδηλώνει τη φοβία της πολιτικής τάξης απέναντι στην ενεργοποίηση θεσμών άμεσης δημοκρατίας. Θα δούμε κατά πόσο η πίεση της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης θα μπορέσει, τελικά, να επιβάλει την έκδοση του απαραίτητου διατάγματος και τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ.
* Ο Κώστας Χ. Χρυσόγονος είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Τμήμα Νομικής ΑΠΘ
