Μιλώντας στο Νταβός, το 2017, ο Κλάους Σβαμπ, ιδρυτής και εκτελεστικός πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, έδωσε μια πρώτη περιγραφή για το σε ποια κατεύθυνση πρέπει να προχωρήσει η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση. «Βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας τεχνολογικής επανάστασης που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, και συνδεόμαστε ο ένας με τον άλλο. Από την πλευρά της κλίμακας, των σκοπών και πεδίων εφαρμογής και της πολυπλοκότητας, αυτός ο μετασχηματισμός δεν θα μοιάζει με οτιδήποτε έχει ξαναζήσει η ανθρωπότητα. Δεν ξέρουμε ακόμη πώς ακριβώς θα εξελιχθεί, αλλά ένα πράγμα είναι σαφές: η ανταπόκριση σε αυτήν θα πρέπει να είναι πλήρης και περιεκτική, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών της παγκόσμια πολιτείας, από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μέχρι την ακαδημαϊκή κοινότητα και την κοινωνία των πολιτών.
Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση χρησιμοποίησε τον ατμό για τον εκμηχανισμό της παραγωγής. Η δεύτερη χρησιμοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια για να δημιουργήσει τη μαζική παραγωγή. Η τρίτη χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική και την τεχνολογία της πληροφορικής για την αυτοματοποίηση της παραγωγής. Τώρα μια τέταρτη βιομηχανική επανάσταση χτίζεται πάνω στα θεμέλια της τρίτης, της ψηφιακής επανάστασης, που έχει προκύψει από τα μέσα του περασμένου αιώνα. Χαρακτηρίζεται από μια συγχώνευση των τεχνολογιών που «θολώνει» τις γραμμές μεταξύ της φυσικής, της ψηφιακής και της βιολογικής σφαίρας».
Αύξηση της επεξεργαστικής ισχύς (υπερ-υπολογιστές, κβαντικοί υπολογιστές κ.ά.), γρηγορότερη και ασφαλέστερη διασύνδεση και αποθήκευση (mobile internet, τεχνολογία νέφους – cloud computing, κβαντική τηλεμεταφορά, οικονομία διαμοιρασμού – π.χ. airbnb, πληθοπορισμός – crowdsourcing, προηγμένες τηλεπικοινωνίες κ.ά.), ανάλυση μαζικών δεδομένων, ρομποτική, αυτοματοποίηση της παραγωγής, αυτόματες μεταφορές, προηγμένη μεταποίηση, τρισδιάστατη εκτύπωση, τεχνητή νοημοσύνη, διαδίκτυο των αντικειμένων , επιστήμη των υλικών, επαυξημένη πραγματικότητα, γενετική και γονιδιωματική, σύνδεση βιολογικού και φυσικού με ψηφιακό, τεχνητά μέλη, βιοτεχνολογία, νανοτεχνολογία, κυβερνοχώρος σε σύνδεση με την πραγματική ζωή, μέθοδοι επιβολής προτύπων, ψηφιακός έλεγχος και επιτήρηση, νέοι τρόποι διακυβέρνησης. Αυτοί είναι οι βασικοί τομείς που οι ελίτ θέλουν να προωθήσουν και να αναπτύξουν μέσα από το «Industry 4.0» ή αλλιώς από την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση.
Οι στόχοι των μεγα-παικτών πολλοί και κρίσιμοι για τους σχεδιασμούς τους, αλλά είναι και μεγάλος ο μεταξύ τους ανταγωνισμός για το ποιος θα έχει την πρωτοκαθεδρία. Βασικά τους ενδιαφέρει: η ανάπτυξη των στρατιωτικών συστημάτων και η μεγέθυνση της δολοφονικής πολεμικής ικανότητας –έτσι και αλλιώς η στρατιωτική βιομηχανία είναι που δίνει τον τόνο σε όλες τις «ανακαλύψεις» τα τελευταία 80 χρόνια περίπου–, η μείωση του κόστους παραγωγής και μεταφορών, το μεγάλωμα της έκτασης και του βάθους των τρόπων παρακολούθησης, ελέγχου και επιτήρησης πολιτών, κοινωνιών και κρατών, η γιγάντωση των δικτύων της παγκοσμιοποίησης (στρατιωτικό, οικονομικό, πληροφοριακό), η περαιτέρω αλλοτρίωση του ανθρώπου και εντέλει η απανθρωποποίηση του, μέσω του εποικισμού της συνείδησης, της απόλυτης γνωσιακής και εργασιακής εξειδίκευσης ή της πλήρους αμάθειας, της σύνδεσης του βιολογικού σώματος με τον ψηφιακό κόσμο ή ακόμα και την αντικατάστασή του κ.ο.κ.
Δυστοπικά σενάρια; Μάλλον όχι, αν κάποιος παρακολουθήσει τις μεγάλες αλλαγές στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική, ιδεολογική, πολιτιστική και στρατιωτική σφαίρα που έχουν συμβεί τα τελευταία πέντε με δέκα χρόνια και βέβαια ότι άλλο έχει προαναγγελθεί.
«Industry 4.0» και εργασία
Το «Industry 4.0», όπως παρουσιάστηκε στο Νταβός, θέλει να υλοποιήσει μια μορφή οργάνωσης της διαδικασίας παραγωγής με βάση τις συσκευές που επικοινωνούν αυτόματα μεταξύ τους. Είναι ένα μοντέλο «έξυπνου εργοστασίου», όπου τα συστήματα κινούνται μέσω υπολογιστή, ελέγχουν τις φυσικές διαδικασίες, δημιουργούν ένα εικονικό αντίγραφο του φυσικού κόσμου και παίρνουν αποκεντρωμένες αποφάσεις, βασιζόμενες σε μηχανισμούς αυτό-οργάνωσης, σε δίκτυα αλληλεπίδρασης με τους πολίτες-καταναλωτές κ.ά. Αυτό που θέλουν να πετύχουν είναι η μεγαλύτερη παραγωγή υπεραξίας, η μείωση του κόστους, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και των καινοτομιών, η ρύθμιση της παραγωγής και η αυτόματη βελτίωσή της με βάση τη ζήτηση κ.ά.
Τα παραπάνω είναι προφανές ότι οδηγούν σε αύξηση της ανεργίας και περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων. Ευέλικτα ωράρια σύμφωνα με τις ανάγκες της παραγωγής, χαμηλότερες και «ελαστικές» αμοιβές, κανένα εργασιακό δικαίωμα, καμία κοινωνική μέριμνα για τον εργαζόμενο και βέβαια πλήρης ανασφάλεια πασπαλισμένη με την φαντασίωση ότι η κοινωνία αλλά και ο άνθρωπος προοδεύει.
Βέβαια, για να μπορέσουν να προχωρήσουν όλα αυτά θα πρέπει να εξαλειφτεί κάθε σύγκρουση μέσα στον εργασιακό χώρο. Χρειάζεται η προσαρμογή και η συμμόρφωση του προσωπικού στα συμφέροντα της επιχείρησης. Αυτό ήδη γίνεται σε πολλές επιχειρήσεις όπου με τη βοήθεια φορητών ή φορετών μηχανισμών, εισάγεται και υλοποιείται έλεγχος στον πραγματικό χρόνο της εργασίας. Οι επιδόσεις των ξεχωριστών εργαζομένων –σφράγιση, μετακινήσεις, χρόνοι εκτέλεσης– επιτηρούμενες από διαρκώς άγρυπνους υπολογιστές, μπορούν έτσι να εκτιμώνται βάσει αυτόματων παραμέτρων και να ενθαρρύνονται ή να αποθαρρύνονται με την αυτόματη εφαρμογή επιβραβεύσεων ή ποινών.
Επίσης συλλέγουν πληροφορίες για τις σχεσιακές δραστηριότητες οποιουδήποτε εργαζόμενου και ψαχουλεύουν τις κρυφές πτυχές της εργασίας, τις πρακτικές άμυνας, όπως και τις ρευστές σχέσεις. Ειδικά κατασκοπευτικά λογισμικά εγκαθίστανται σε διάφορα μηχανήματα καθημερινής χρήσης για να ελέγχουν την κινητή επικοινωνία, την καθημερινή αλληλογραφία μέσω e-mail, τις ιδιωτικές κινήσεις στα επιχειρηματικά δίκτυα ή τη δραστηριότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Δηλαδή βλέπουμε ότι η ψηφιοποίηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν εργαλείο καθυπόταξης στα παραγωγικά πρότυπα που έχει θεσπίσει το «έξυπνο εργοστάσιο» που αναφέραμε πιο πάνω. Σε αυτή την διαδικασία η φιγούρα του εργαζόμενου γίνεται αντιληπτή σαν μια ασώματη οντότητα χωρίς ψυχή, πλήρως ανιχνεύσιμη και μετρήσιμη. Και κατόπιν ένα ειδικό πρόγραμμα (software) μπορεί να χαρακτηρίζει τον κάθε εργαζόμενο σαν φυσιολογικό (;) ή ανώμαλο (;) και να αποστέλλει, χωρίς ίχνος συναισθήματος, ένα sms προσωρινής παύσης ή παραμονής στην εργασία του.
Επίσης διαβάστε:
- Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, Δρόμος (φ. 344)
- Αφιέρωμα: Ψηφιακός έλεγχος – Κοινωνίες υπό επιτήρηση, Δρόμος (φ. 346)
- Ντέιβιντ Χάρβεϊ – Πολ Μέισον: Η τεχνολογική εξέλιξη και ο μετα-καπιταλισμός, Δρόμος (φ. 388)
